Τέτοιες μέρες, πριν σαράντα χρόνια, ξεκινούσαν οι προετοιμασίες για τις
πρώτες ευρωεκλογές στην ιστορία. Οι κάλπες στήθηκαν τον Ιούνιο του 1979
στις εννέα, τότε, χώρες-μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, οι πολίτες των
οποίων εξέλεξαν 410 ευρωβουλευτές. Η Ελλάδα προστέθηκε ως δέκατο
μέλος τον Ιανουάριο του 1981 και τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς έστειλε και
τους δικούς της εκπροσώπους σ’ εκείνο το πρώτο εκλεγμένο ευρωπαϊκό
κοινοβούλιο.
Ήταν μέρες ευρω-αισιοδοξίας. Ένα ευρωπαϊκό κοινοβούλιο που ως τότε
αποτελούνταν από διορισμένους από τα εθνικά κοινοβούλια εκπροσώπους,
που συγκεντρώνονταν σποραδικά σε μια λέσχη νυσταλέων συζητήσεων, θα
βαπτιζόταν επιτέλους στην λαϊκή ψήφο. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση θα ήταν πια
πραγματική και δημοκρατικά νομιμοποιημένη. Ή τουλάχιστον έτσι πίστευαν οι
περισσότεροι. Βαριά ονόματα της πολιτικής έμπαιναν στην μάχη. Ο πρώην
καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας Βίλυ Μπράντ, για παράδειγμα, μιλούσε σε
ανοιχτές συγκεντρώσεις στην Ιταλία, την Γαλλία και την Ολλανδία. Και την
ημέρα των εκλογών, η συμμετοχή ξεπέρασε το 62% - εντυπωσιακή για μια
διαδικασία που εξέλεγε ένα σώμα με συμβουλευτικές, τότε, αρμοδιότητες.
Η ομάδα των Σοσιαλιστικών και Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων πρώτευσε
και εξέλεξε 113 βουλευτές, οι οποίοι, μαζί με τους 107 του Ευρωπαϊκού
Λαϊκου Κόμματος είχαν καθαρή πλειοψηφία. Οι ευρωσκεπτικιστές (πέρα από
τον χλιαρό ευρωπαϊσμό των Βρετανών Συντηρητικών που είχαν ξεχωριστή
ομάδα, αφού είχαν αρνηθεί να συνταχθούν με τους Χριστιανοδημοκράτες της
ηπειρωτικής Ευρώπης) σ’ εκείνο το πρώτο ευρωκοινοβούλιο δεν ήταν και
πολλοί: Ένα μέρος μόνον από τους 44 ευρωβουλευτές της κομμουνιστικής
ομάδας, ένα μικρό αντι-ευρωπαϊκό κόμμα από την Δανία και μερικοί
ανεξάρτητοι. Κι ήταν ενδεικτικό ότι Πρόεδρος εξελέγη η Σιμόν Βέιγ, μια
γυναίκα που είχε επιζήσει του Άουσβιτς και που η προυσία της και μόνον
υπενθύμιζε τους λόγους που οδήγησαν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Στα σαράντα χρόνια που μεσολάβησαν, οι χώρες μέλη αυξήθηκαν από 9 σε
28, οι αρμοδιότητες του Κοινοβουλίου έπαψαν να είναι μόνον συμβουλευτικές
και αυτό που ξεκίνησε ως Κοινή Αγορά έκανε βήματα (πολύ λιγότερα και
πολύ βραδύτερα απ ότι οι ενθουσιώδεις ευρωπαϊστές του 1979 ήλπιζαν)
προς μια πολιτική κοινότητα με (σχεδόν) δημοκρατικές διαδικασίες
διακυβέρνησης. Κι όμως. Ο ενθουσιασμός εξατμιζόταν. Και η συμμετοχή
γλιστρούσε συνεχώς προς τα κάτω, με το 62% του 1979 να φθάνει στο 42%
το 2014.
Μια σταθερά, ωστόσο, παρέμενε αναλλοίωτη. Οι δύο μεγάλες πολιτικές
οικογένειες, το Ευρωπαϊκό Λαικό Κόμμα και οι Σοσιαλιστές είχαν πάντα τον
έλεγχο της πλειοψηφίας στο Ημικύκλιο. Είχαν, μαζί, 470 ευρωβουλευτές
στους 751, το 2009. Λιγότερους, 413, αλλά που έδιναν ακόμη την πελιοψηφία
στον «Μεγάλο Συνασπισμό», το 2014. Αυτή η ευρωπαϊκή σταθερά φαίνεται
ότι, για πρώτη φορά, κινδυνεύει να ανατραπεί στις εκλογές του ερχόμενου
Μαϊου.
Όλες οι εκτιμήσεις για την σύνθεση του επόμενου ευρωκοινοβουλίου, που
στηρίζονται σε δημοσκοπήσεις, προβλέπουν μείωση της δύναμης της ευρωπαϊκής κεντροδεξιάς, πολύ μεγάλη μείωση της δύναμης των
Σοσιαλδημοκρατών.
Για πρώτη φορά, οι δύο μεγάλες πολιτικές οικογένειες
μαζί δεν θα ελέγχουν την πλειοψηφία. Για πρώτη φορά, επίσης, οι
εκπρόσωποι των τριών διαφορετικών εθνικιστικών, ευρω-σκεπτικιστικών,
ακροδεξιών ομάδων (που, πάντως, δύσκολα συνεννοούνται μεταξύ τους και
συντονίζονται σε ενιαία στάση) θα είναι, όπως όλα δείχνουν, δεύτερη δύναμη.
Πρώτη, αν προστεθούν και οι βουλευτές του κυβερνώντος Ουγγρικού
Κόμματος που τυπικά ανήκει στο Λαϊκό Κόμμα αλλά ο επικεφαλής του Βίκτορ
Όρμπαν δηλώνει ότι στις εκλογές του Μαϊου θα είναι ένας «αποχαιρετισμός
στην φιλελεύθερη δημοκρατία» και το τέλος «των ελίτ που κατάγονται από τον
Μάη του 68»!
Η έκφραση είναι αφόρητα κοινότοπη πια, αλλά είναι αλήθεια ότι «ένα
φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη». Κι είναι το φάντασμα του
αντιευρωπαϊσμού. Η Λέγκα του Σαλβίνι, η Εναλλακτική για την Γερμανία ή ο
Εθνικός Συναγερμός της Λεπέν (που σε κάποιες δημοσκοπήσεις φέρεται ως
πρώτο κόμμα στην Γαλλία) είναι τα κόμματα που εμφανίζουν άνοδο.
Εκείνοι που μετρούν, υπολογίζουν ότι η ψήφος σε κόμματα του «αυταρχικού
λαϊκισμού» αντιπροσώπευε το 11% σε 34 Ευρωπαϊκές χώρες το 1980,
έφθασε το 21,5% πέρυσι και θα αγγίξει νέα ύψη εφέτος, όπου ένας στους
τέσσερις Ευρωπαίους δίνει την ψήφο του σε κόμματα τέτοιου τύπου. Κι είναι
επίσης ενδιαφέρον ότι- σύμφωνα με το Σουηδικό Ινστιτούτο ΤIMBRO- ενώ το
1980 η ψήφος υπέρ όσων εκείνο κατατάσσει στους λαϊκιστές πήγαινε κατά
90% σε αριστερά και 10% σε δεξιά κόμματα, το 2018 η αναλογία είχε
αντιστραφεί. Το 75% υπέρ κομμάτων του δεξιού λαϊκισμού και μόνον 25%
υπέρ κομμάτων του λεγόμενου αριστερού λαϊκισμού.
Μεγάλες συζητήσεις βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλες τις ευρωπϊκές
πρωτεύουσες:Τι εξηγεί το φαινόμενο; Πώς πρέπει να αντιμετπωιστεί; Πώς
μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να βελτιωσει δραματικά την ποιότητα της κοινής
διακυβέρνησης και να αντιμετωπίσει φαινόμενα όπως η άυξηση των
ανισοτήτων; Πώς τα κόμματα του mainstream θα βρουν απαντήσεις στα
πραγματικά προβλήματα που οι λαϊκιστές αναδεικνύουν, χωρίς να υποταγούν
στην δική τους ατζεντα;
Οι συζητήσεις θα συνεχίζονται και μετά το εκλογικό ραντεβού του Μαϊου.
Προς το παρόν, το πιο αγωνιώδες ερώτημα είναι αν το επόμενο
ευρωκοινοβούλιο θα έχει μια λειτουργική πλειοψηφία ή θα εξελιχθεί σε
«μπλοκαρισμένο κοινοβούλιο», ανίκανο να παίρνει αποφάσεις, που θα
οδηγήσει σε παράλυση τους ευρωπαϊκούς θεσμούς, στις πραμονές μιας νέα
υυφεσιακής φάσης για την ευρωπαϊκή οικονομία. Και το δίδυμο ερώτημα, αν
μια άνοδος των ευρωσκεπτικιστών της λαϊκιστικής δεξιάς θα παρασύρει και
τις δυνάμεις του κέντρου σε μια «εθνικοποίηση» της ατζέντας τους.
Yστερόγραφο: Για εμάς, στην Ελλάδα, οι ευρωεκλογές που έρχονται έχουν
ιδιαίτερο χαρακτήρα. Αν γίνουν ταυτόχρονα με τις εθνικές εκλογές (όπως
πολλοί εισηγούνται στον Τσίπρα) θα περάσουν εντελώς αδιάφορες και
απαρατήρητες. Αν πάλι οι εθνικές εκλογές μετατεθούν για το φθινόπωρο, οι
ευρωεκλογές θα εξελιχθούν σε μια τιτανομαχία για την καταγραφή των νέων,
μετά το 2015, με πλήρη αδιαφορία για τα ευρύτερα ευρωπαϊκά στοιχήματα.
Αλλά είτε έτσι, είτε αλλιώς, οι ευρωεκλογές του Μαίου θα καθορίσουν την
μοίρα όχι με την υπερτιμημένη εθνιλή, αλλά με την υποτιμημένη ευρωπαϊκή
τους διάσταση.-