Εκατοντάδες χιλιάδες Ουκρανοί πολίτες με παιδιά και βαλίτσες ανά χείρας αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους εξαιτίας του πολέμου που έχει εξαπολύσει σε βάρος τους η Ρωσία.
Και καλωσορίζονται θερμά, από ηγέτες χωρών όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία, η Μολδαβία και η Ρουμανία.
Η φιλοξενία που δείχνουν οι γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες είναι αξιέπαινη. Αλλά είναι εκ δια μέτρου αντίθετη με την αντίστοιχη υποδοχή των μεταναστών και προσφύγων από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική, ιδιαίτερα των Σύρων, το 2015. Κάποια από τα λόγια αυτών των ηγετών είναι αν μη τι άλλο αντικείμενο συζήτησης.
«Δεν είναι αυτοί οι πρόσφυγες που έχουμε συνηθίσει… αυτοί οι άνθρωποι είναι Ευρωπαίοι», είπε ο πρόεδρος της Βουλγαρίας, Ρούμεν Ράντεφ σε δημοσιογράφους νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, για τους Ουκρανούς. «Αυτοί οι άνθρωποι είναι έξυπνοι, είναι μορφωμένοι άνθρωποι... Αυτό δεν είναι το προσφυγικό κύμα, το οποίο έχουμε συνηθίσει, άνθρωποι που δεν ήμασταν σίγουροι για την ταυτότητά τους, άνθρωποι με ασαφές παρελθόν, που θα μπορούσαν να ήταν ακόμη και τρομοκράτες…»
«Με άλλα λόγια», πρόσθεσε, «δεν υπάρχει ούτε μια ευρωπαϊκή χώρα τώρα που να φοβάται το σημερινό προσφυγικό κύμα».
Ο Σύρος δημοσιογράφος, Οκμπα Μοχάμεντ, λέει ότι αυτή η δήλωση «αναμιγνύει ρατσισμό και ισλαμοφοβία».
Ο Μοχάμεντ έφυγε από την πόλη του, τη Νταράα, το 2018. Τώρα ζει στην Ισπανία και μαζί με άλλους Σύρους πρόσφυγες ίδρυσαν το πρώτο δίγλωσσο περιοδικό στα αραβικά και τα ισπανικά. Είπε ότι δεν εξεπλάγη από τις παρατηρήσεις του Ράντεφ και άλλων.
Ο Μοχάμεντ περιέγραψε μια αίσθηση déjà vu καθώς παρακολουθούσε τα γεγονότα στην Ουκρανία. Οπως συμβαίνει σε χιλιάδες Ουκρανούς, και ο ίδιος έπρεπε να καταφύγει σε υπόγεια για να προστατευτεί από τις ρωσικές βόμβες. Δυσκολεύτηκε επίσης να επιβιβαστεί σε ένα υπερπλήρες λεωφορείο για να φύγει από την πόλη του. Είχε κι αυτός χωριστεί από την οικογένειά του στα σύνορα.
«Ενας πρόσφυγας είναι πρόσφυγας, είτε Ευρωπαίος, Αφρικανός είτε Ασιάτης», τονίζει ο Μοχάμεντ.
Οσον αφορά την Ουκρανία, η αλλαγή του τόνου ορισμένων εκ των πιο ακραίων ηγετών κατά της μετανάστευσης της Ευρώπης είναι εντυπωσιακή - από το «δεν θα επιτρέψουμε σε κανέναν να μπει» στο «επιτρέπουμε σε όλους να μπουν».
Αυτά τα σχόλια έγιναν με διαφορά μόλις τριών μηνών από τον Ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν. Τον Δεκέμβριο, ήταν κατηγορηματικά αρνητικός όταν απευθυνόταν σε μετανάστες και πρόσφυγες από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική που προσπαθούσαν να εισέλθουν στην Ευρώπη μέσω Ουγγαρίας. Αυτή την εβδομάδα, εμφανίστηκε ως «θερμός υποδοχέας» όταν απευθυνόταν σε ανθρώπους από την Ουκρανία.
Και δεν είναι μόνο οι πολιτικοί. Ορισμένοι δημοσιογράφοι επικρίνονται επίσης για το πώς αναφέρουν και περιγράφουν τους Ουκρανούς πρόσφυγες. «Αυτοί είναι ευημερούντες, μεσαίας τάξης άνθρωποι», είπε ένας αγγλόφωνος παρουσιαστής του Al Jazeera. «Αυτοί δεν είναι προφανώς πρόσφυγες που προσπαθούν να ξεφύγουν από περιοχές στη Μέση Ανατολή... στη Βόρεια Αφρική. Μοιάζουν με κάθε ευρωπαϊκή οικογένεια, στην οποία θα ζούσες δίπλα». Το κανάλι ζήτησε συγγνώμη λέγοντας ότι τα σχόλια ήταν ανεύθυνα.
Οταν πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι πέρασαν στην Ευρώπη το 2015, η υποστήριξη για τους πρόσφυγες που διέφυγαν από τους πολέμους στη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν ήταν πολύ μεγαλύτερη. Φυσικά, υπήρξαν και στιγμές εχθρότητας - όπως όταν μια οπερατέρ από την Ουγγαρία καταγράφηκε να κλωτσάει μετανάστες κατά μήκος των συνόρων της χώρας με τη Σερβία.
Ωστόσο, η τότε καγκελάριος της Γερμανίας, Ανγκελα Μέρκελ, είπε το περίφημο «Wir schaffen das», δηλαδή «Μπορούμε να το κάνουμε» και ο Σουηδός πρωθυπουργός προέτρεψε τους πολίτες να «ανοίξουν τις καρδιές» τους στους πρόσφυγες.
Εθελοντές συγκεντρώθηκαν στις ελληνικές παραλίες για να σώσουν εξουθενωμένες οικογένειες που έφταναν με σάπια σκάφη από την Τουρκία. Στη Γερμανία τους υποδέχτηκαν με χειροκροτήματα σε σταθμούς τρένων και λεωφορείων.
Αλλά η θερμή υποδοχή σταμάτησε σύντομα, αφού τα έθνη της ΕΕ διαφώνησαν σχετικά με τον τρόπο κατανομής των ευθυνών, με την κύρια αντίδραση να προέρχεται από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία. Μία προς μία, οι κυβερνήσεις σε όλη την Ευρώπη σκλήρυναν τις πολιτικές μετανάστευσης και ασύλου, διπλασιάζοντας την επιτήρηση των συνόρων, αποκομίζοντας δικαίως το προσωνύμιο «Ευρώπη- Φρούριο».
Μόλις την περασμένη εβδομάδα, η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες κατήγγειλε την αυξανόμενη «βία και σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» στα ευρωπαϊκά σύνορα, δείχνοντας συγκεκριμένα με το δάχτυλο την Ελλάδα.
Πέρυσι εκατοντάδες άνθρωποι, κυρίως από το Ιράκ και τη Συρία, αλλά και από την Αφρική, έμειναν εγκλωβισμένοι μεταξύ Πολωνίας και Λευκορωσίας, καθώς η ΕΕ κατηγόρησε τον Λευκορώσο πρόεδρο, Αλεξάντερ Λουκασένκο, ότι παρέσυρε χιλιάδες αλλοδαπούς στα σύνορά της ως αντίποινα για τις κυρώσεις σε βάρος της χώρας του. Εκείνη την εποχή, η Πολωνία απέκλεισε την πρόσβαση σε ομάδες βοήθειας και δημοσιογράφους. Πάνω από 15 άνθρωποι πέθαναν μέσα στο κρύο.
Εν τω μεταξύ, στη Μεσόγειο, η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει επικριθεί έντονα για τη χρηματοδότηση της Λιβύης με σκοπό την αναχαίτιση μεταναστών που προσπαθούν να φτάσουν στις ακτές της, βοηθώντας τους να επιστρέψουν σε καταχρηστικά -και συχνά θανατηφόρα- κέντρα κράτησης.
«Δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε ερωτήσεις σχετικά με τον βαθιά ριζωμένο ρατσισμό των ευρωπαϊκών μεταναστευτικών πολιτικών όταν βλέπουμε πόσο διαφορετικές είναι οι αντιδράσεις των εθνικών κυβερνήσεων και των ελίτ της ΕΕ σε σχέση με τους ανθρώπους που προσπαθούν να φτάσουν στην Ευρώπη», έγραψε στο Twitter η Λένα Καραμανίδου, ανεξάρτητη ερευνήτρια μετανάστευσης και ασύλου.
O Τζεφ Κρισπ, πρώην επικεφαλής πολιτικής, ανάπτυξης και αξιολόγησης στην Yπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, συμφώνησε ότι η φυλή και η θρησκεία επηρεάζουν τη μεταχείριση των προσφύγων.
«Χώρες που ήταν πραγματικά αρνητικές στο προσφυγικό ζήτημα και δυσκόλεψαν πολύ την ΕΕ να αναπτύξει συνεκτική πολιτική για τους πρόσφυγες την τελευταία δεκαετία, εμφανίστηκαν ξαφνικά με μια πολύ πιο θετική απάντηση», σημείωσε ο Κρισπ.
Μεγάλο μέρος της «κυβίστησης» του Ορμπαν ως προς τη μετανάστευση βασίζεται στην πεποίθησή του ότι για να «διατηρηθεί η πολιτισμική ομοιογένεια και η εθνική ομοιογένεια», η Ουγγαρία δεν πρέπει να δέχεται πρόσφυγες από διαφορετικούς πολιτισμούς και διαφορετικές θρησκείες.
Μέλη του συντηρητικού εθνικιστικού κυβερνώντος κόμματος της Πολωνίας επαναλαμβάνουν με συνέπεια τη σκέψη του Ορμπαν για τη μετανάστευση και την προστασία της ταυτότητας της Πολωνίας ως χριστιανικό έθνος, όπως λένε, υποστηρίζοντας ότι πολυάριθμοι μουσουλμανικοί πληθυσμοί θα μπορούσαν να αυξήσουν τον κίνδυνο τρομοκρατικών απειλών.
Αλλά κανένα από αυτά τα επιχειρήματα δεν ισχύει για τους Ουκρανούς γείτονές τους, με τους οποίους μοιράζονται ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς. Μέρη της Ουκρανίας σήμερα ήταν κάποτε επίσης τμήματα της Πολωνίας και της Ουγγαρίας. Πάνω από 1 εκατομμύριο Ουκρανοί ζουν και εργάζονται στην Πολωνία και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι είναι διάσπαρτοι σε όλη την Ευρώπη. Περίπου 150.000 Ούγγροι ζουν επίσης στη Δυτική Ουκρανία, πολλοί από τους οποίους έχουν ουγγρικά διαβατήρια.
«Δεν είναι εντελώς αφύσικο για τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο άνετα με ανθρώπους που έρχονται από κοντά, που μιλούν την (παρόμοια) γλώσσα ή έχουν μια (παρόμοια) κουλτούρα», διευκρινίζει ο Κρισπ.
Αλλά καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούσαν να φύγουν όσο προελαύνει η Ρωσία, υπάρχουν αρκετές αναφορές για μη λευκούς κατοίκους της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων Νιγηριανών, Ινδών και Λιβανέζων, που έχουν κολλήσει στα σύνορα με την Πολωνία.
Βίντεο που κοινοποιήθηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με το hashtag #AfricansinUkraine δείχνουν Αφρικανούς να αποτρέπονται από την επιβίβαση σε τρένα - για να δημιουργηθεί χώρος για τους Ουκρανούς.
Στην Πολωνία, Ινδοί εθελοντές κατήγγειλαν στο Associated Press ότι οι συμπατριώτες του είχαν κολλήσει στην ουκρανική πλευρά της συνοριακής διέλευσης που οδηγεί στη Μέντικα της Πολωνίας. Τους είπαν να πάνε στη Ρουμανία -εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά- αφού είχαν ήδη διανύσει τεράστια απόσταση με τα πόδια μέχρι τα σύνορα, χωρίς να φάνε για τρεις ημέρες.
Σε μια άλλη ομάδα Ινδών πολιτών που κατάφεραν να περάσουν στην Πολωνία δεν επετράπη να μείνουν σε καταφύγια που είχαν δημιουργηθεί από τις πολωνικές αρχές και φιλανθρωπικές οργανώσεις, σύμφωνα με καταγγελίες.
Σχέδιο για τριετή άδεια παραμονής
Εν τω μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζεται να χορηγήσει στους Ουκρανούς πρόσφυγες το δικαίωμα να παραμείνουν και να εργαστούν στο μπλοκ των 27 εθνών για έως και τρία χρόνια, σύμφωνα με ανώτερους αξιωματούχους της ΕΕ και της Γαλλίας.
Τουλάχιστον 500.000 Ουκρανοί πρόσφυγες έχουν εισέλθει στην ΕΕ μέχρι στιγμής και το μπλοκ πρέπει να προετοιμαστεί για εκατομμύρια ακόμη, ανέφεραν.
Οι υπουργοί Εσωτερικών της Ε.Ε. θα συναντηθούν ξανά την Πέμπτη για να συμφωνήσουν στις λεπτομέρειες.
Η οδηγία της ΕΕ για την προσωρινή προστασία, που εκπονήθηκε μετά τον πόλεμο της δεκαετίας του 1990 στα Βαλκάνια, αλλά δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ μέχρι τώρα, προβλέπει το ίδιο επίπεδο προστασίας, για ένα έως τρία χρόνια, σε όλα τα κράτη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της άδειας διαμονής, της πρόσβασης σε απασχόληση, κοινωνική πρόνοια και ιατρική περίθαλψη.
Επικαλούμενος εκτιμήσεις του ΟΗΕ, ο Ευρωπαίος Επίτροπος για την Ανθρωπιστική Βοήθεια και τη Διαχείριση Κρίσεων, Γιάνεζ Λέναρτσιτς, δήλωσε ότι τέσσερα εκατομμύρια Ουκρανοί αναμένεται να εγκαταλείψουν τη χώρα ως πρόσφυγες.
Καθώς οι άνδρες σε ηλικία στρατολόγησης δεν επιτρέπεται να φύγουν από την Ουκρανία, κυρίως γυναίκες και παιδιά φτάνουν στα σύνορα στην ανατολική Πολωνία, τη Σλοβακία και την Ουγγαρία και στη βόρεια και βορειοανατολική Ρουμανία.
(με πληροφορίες από Associated Press, Reuters)