Μετά το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης, απόρροια κυρίως της Αραβικής Άνοιξης, ο αριθμός μεταναστών-τριών και προσφύγων στην Ελλάδα έχει αυξηθεί σημαντικά, με αποτέλεσμα να χρειάζονται ειδικές πρακτικές και πολιτικές για την αποτελεσματική ένταξή τους στην κοινωνία. Συρία, Αφγανιστάν και Ιράκ αποτελούν τις κύριες χώρες προέλευσης των μεταναστών-τριών και προσφύγων, δια θαλάσσης.
Βέβαια η ανάγκη ενσωμάτωσής τους, συμπίπτει με μία δύσκολη περίοδο για την Ελλάδα όπως αυτή αναδύθηκε από την μακρόχρονη οικονομική ύφεση και την μείωση του βιοτικού επιπέδου, όπου στοιχεία ξενοφοβίας, μισαλλοδοξίας και ρητορικής μίσους έκαναν αισθητή την παρουσία τους. Αυτή η κατάσταση επηρεάζει την ένταξη των μεταναστών-τριών και προσφύγων στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική, πολιτιστική ζωή στην Ελλάδα.
Όμως, ποιο είναι εκείνο το μέσο που θα μπορέσει να αναδείξει την προσφορά των μεταναστών-τριών και προσφύγων αλλά και να συμβάλλει παράλληλα στην αποτελεσματική ένταξή τους σε κάθε έκφανση της κοινωνίας; Η εκπαίδευση…
Η (διαπολιτισμική) εκπαίδευση ως εργαλείο για την ένταξη μεταναστών-τριών και προσφύγων…
H επιτυχής ένταξη μεταναστών-τριών και προσφύγων περιλαμβάνει την ισότιμη συμμετοχή στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική ζωή της χώρας υποδοχής, με ταυτόχρονο αλληλοσεβασμό των διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων, κοινωνική αποδοχή από τις τοπικές κοινωνίες αλλά και αρμονική και δημιουργική συνύπαρξη.
Βέβαια, προϋπόθεση όλων αυτών είναι η εκπαίδευση τόσο των μεταναστών-τριών και των προσφύγων όσο και των ατόμων που έρχονται σε καθημερινή αλληλεπίδραση μαζί τους. Όπως είχε πει, άλλωστε, ο Νέλσον Μαντέλα «H εκπαίδευση είναι το ισχυρότερο όπλο για να αλλάξεις τον κόσμο».
Αυτό μπορεί να το επιτύχει η διαπολιτισμική εκπαίδευση, καθώς προωθεί την κατανόηση ανάμεσα σε ανθρώπους από διαφορετικές κουλτούρες, έχοντας ως επίκεντρο το σεβασμό και την αποδοχή της διαφορετικότητας. Με αυτόν τον τρόπο, συμβάλει αποτελεσματικά στην καταπολέμηση φαινόμενων όπως ο ρατσισμός και η ξενοφοβία. Παράλληλα, διευκολύνει την ομαλή ένταξη των προσφύγων και των μεταναστών/τριών –μαθητών/μαθητριών, αλλά κατ’ επέκταση και των οικογενειών τους– στις τοπικές κοινωνίες, προσφέροντας ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση, ειδικά σε μία περίοδο που η σχολική διαρροή παιδιών με προσφυγικό υπόβαθρο αγγίζει σε ορισμένες περιπτώσεις το 75%.
Μάλιστα, η εκπαίδευση αποκτά ένα διττό ρόλο καθώς εκτός από την αποτελεσματικότερη ένταξη των μεταναστών-τριών επιτυγχάνεται και η εκπαίδευση των ατόμων που έρχονται σε καθημερινή αλληλεπίδραση μαζί τους όπως δάσκαλοι-ες, καθηγητές-τριες, κοινωνικοί λειτουργοί, στελέχη δημόσιας διοίκησης.
Εκπαίδευση και μαθητές-τριες με μεταναστευτικό, προσφυγικό υπόβαθρο
Οι ανάγκες των μαθητών-τριών με μεταναστευτικό και προσφυγικό υπόβαθρο –συνήθως- δεν ικανοποιούνται από το εκάστοτε εκπαιδευτικό σύστημα, με αποτέλεσμα να καθυστερείται η ένταξή τους.
Σε πιο δυσμενή θέση είναι όσοι-ες έχουν προσφυγικό υπόβαθρο, καθώς τις περισσότερες φορές δεν έχουν μαζί τους τα διαπιστευτήρια (πτυχία, διπλώματα κλπ). Παράλληλα, τα παιδιά με προσφυγικό υπόβαθρο είναι 5 φορές πιθανότερο να εγκαταλείψουν το σχολείο από ότι τα παιδιά χωρίς.
3 προκλήσεις που μπορούν να επηρεάσουν την μαθησιακή ανάπτυξη παιδιών με προσφυγικό και μεταναστευτικό υπόβαθρο είναι:
Αυτές που σχετίζονται με την μετανάστευση (Αλλαγή περιβάλλοντος, αλλαγή κουλτούρας, γλώσσας, πολιτιστικού υπόβαθρου, συνθήκες διαβίωσης στη χώρα υποδοχής).
Αυτές που σχετίζονται με το κοινωνικό-οικονομικό πλαίσιο της χώρας υποδοχής και την πολιτική κατάσταση (Πολιτικές που προωθούν την ένταξη, καθώς επίσης πολιτικές σχετικά με την ισότητα, διαθέσιμοι πόροι για την εκπαίδευση)
Έλλειψη αξιολόγησης του ακαδημαϊκού υποβάθρου των παιδιών αλλά και έλλειψη γνώσεων από την πλευρά των δασκάλων/καθηγητών-τριών να αλληλεπιδρούν αποτελεσματικά με τα παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο. Επίσης, οι γονείς τους λόγω μη γνώσης της γλώσσας δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με το σχολείο αλλά και να ενσωματωθούν στο σχολικό περίγυρο.
Υπάρχουν καλές πρακτικές για την ένταξη μεταναστών-τριών και προσφύγων στην Ελλάδα;
Συγκεκριμένα, ένα από τα προβλήματα που παρατηρείται κατά την άφιξη μεταναστών-τριών και προσφύγων είναι η αδυναμία αξιολόγησης των γνώσεών τους και του ακαδημαϊκού υποβάθρου τους. Τέτοια εργαλεία αξιολόγησης αναπτύσσονται στο πλαίσιο του προγράμματος CIRCLE και αναμένεται να καλύψουν το υφιστάμενο κενό. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η σημασία της επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών σχετικά με τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, η οποία υλοποιείται μέσα από εκπαιδευτικά σεμινάρια των προγραμμάτων Integrated, E-COURSE, δίνοντας έμφαση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Επίσης, προϋπόθεση για την αποτελεσματική ένταξη στην εκπαίδευση είναι η διαμόρφωση ενός φιλικού σχολικού περιβάλλοντος για τα παιδιά με μεταναστευτικό και προσφυγικό υπόβαθρο, το οποίο προωθείται μέσα από τις δράσεις του προγράμματος MEDIS.
Η ένταξη μεταναστών-τριών και προσφύγων και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης
Η ενσωμάτωση προσφύγων και μεταναστών-τριών στις κοινωνίες φιλοξενίας είναι σε πλήρη συνάρτηση με τον Στόχο 16 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη «Ειρήνη, Δικαιοσύνη, Ισχυροί Θεσμοί». Μέσα από την ενσωμάτωση μπορεί να επιτευχθεί η προώθηση ειρηνικών κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς.
Παράλληλα, η διαπολιτισμική Εκπαίδευση συμβάλλει και στο Στόχο 4 για την «Ποιοτική Εκπαίδευση» και συγκεκριμένα στον υποστόχο 4.7 που αναφέρει: «Έως το 2030, διασφάλιση ότι όλοι οι εκπαιδευόμενοι θα αποκτήσουν τη γνώση και θα καλλιεργήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται για να προάγουν τη βιώσιμη ανάπτυξη, μέσω, μεταξύ άλλων, της εκπαίδευσης για τη βιώσιμη ανάπτυξη και τον βιώσιμο τρόπο ζωής, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα των φύλων, της προαγωγής της κουλτούρας της ειρήνης και της μη-βίας, της ταυτότητας του παγκόσμιου πολίτη, καθώς και μέσω της αναγνώρισης της πολιτιστικής ποικιλομορφίας και της συμβολής του πολιτισμού στη βιώσιμη ανάπτυξη».
Επίλογος
Η αποτελεσματική ένταξη μεταναστών-τριών και προσφύγων στην Ελλάδα περιλαμβάνει ένα σύνολο δραστηριοτήτων, όπως την κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική και επαγγελματική ζωή. Για την επίτευξη αυτής, αλλά και την διαμόρφωση ανθεκτικών και βιώσιμων κοινωνιών η εκπαίδευση αποτελεί τον βασικό πυλώνα.
Μέσα από την εκπαίδευση, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες-τριες (ανεξαρτήτως ηλικίας και φύλλου) έχουν τη δυνατότητα να μάθουν τη γλώσσα, να γνωρίσουν τον πολιτισμό και τα πολιτιστικά στοιχεία και να αναπτύξουν κοινωνικές σχέσεις που θα τους εντάξουν στο κοινωνικό σύνολο, καταπολεμώντας έτσι τον κοινωνικό αποκλεισμό. Η εκπαίδευση αποτελεί τον πυρήνα της ένταξης καθώς είναι σε άμεση συνάρτηση με τις άλλες εκφάνσεις της πολιτισμός, υγεία, απασχόληση, κοινωνία.
Αντίστοιχα, η εκπαίδευση διαμορφώνει το κατάλληλο πλαίσιο και στο εσωτερικό κάθε χώρας, καθώς μέσα από αυτήν προωθούνται βασικές αρχές και αξίες όπως η ανεκτικότητα, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα, η αλληλεγγύη, η ειρηνική συμβίωση και η γενικότερη βελτίωση της καθημερινής αλληλεπίδρασης με τους πληθυσμούς με προσφυγικό και μεταναστευτικό υπόβαθρο.