Πριν από λίγες μέρες δημοσιεύτηκε ότι ένας μεσήλικας είχε αγοράσει ένα 8χρονο παιδί από μια άπορη οικογένεια στα Τίρανα έναντι 100.000 λεκ και το ωθούσε με τη βία στην επαιτεία προς χρηματικό όφελός του. Η είδηση πέρασε στα ψιλά των ΜΜΕ, όπως όλες όσες αφορούν τους μειονεκτούντες και μη προνομιούχους. Ωστόσο, μπορεί κάποιος να βρει πολλές τέτοιες ιστορίες παιδικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης με μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο.
Τον Μάρτιο του 2020, όταν είχα παρουσιάσει στη Βουλή –με την ιδιότητα του προέδρου του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ)– τα πρώτα στοιχεία από τον έναν χρόνο λειτουργίας του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς (ΕΜΑ) για την Προστασία Θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων, είχα τονίσει ότι θύματα τράφικινγκ δεν είναι μόνο αλλοδαπές γυναίκες που εξαναγκάζονται στη σεξεργασία, αλλά και άνδρες, ηλικιωμένοι, άτομα με αναπηρία, παιδιά, που γίνονται αντικείμενα οικονομικής εκμετάλλευσης. Μάλιστα, είχα επισημάνει τον υψηλό αριθμό παιδιών που εξωθούνται σε επαιτεία. Τον τελευταίο καιρό το φαινόμενο αυτό μοιάζει να έχει γιγαντωθεί. Αρκεί να περπατήσεις στο κέντρο της Αθήνας αλλά και άλλων μεγαλουπόλεων. Μικρά παιδιά σε πλησιάζουν εκλιπαρώντας για κέρματα ή ζητώντας να αγοράσεις την πραμάτειά τους: από ένα τριαντάφυλλο μέχρι φτηνά ηλεκτρονικά γκάτζετ. Είναι μια αίσθηση ή μια σκληρή πραγματικότητα;
Ας δούμε τι δείχνουν οι αριθμοί.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του ΕΜΑ για το 2022, ο αριθμός των αναφορών που απεστάλησαν έφτασε τις 358.
Από αυτές, οι 68 αφορούσαν παιδιά ηλικίας 0-17 ετών. Δέκα παιδιά ήταν κάτω των 6 ετών.
Από τα παιδιά σχολικής ηλικίας, η πλειοψηφία δεν πήγαινε στο σχολείο.
Τα περισσότερα παιδιά θύματα προέρχονταν από χώρες της Αφρικής (36) και από την Ελλάδα (18).
Από το σύνολο των θυμάτων, οι ασυνόδευτοι ανήλικοι ήταν 34, η πλειοψηφία των οποίων (31) ήταν αιτούντες άσυλο.
Ως προς το φύλο, τα 41 ήταν κορίτσια και τα 27 αγόρια. Μάλιστα, ανάμεσά τους υπήρξε ένα διεμφυλικό (τρανς) κορίτσι, ενώ 2 ανήλικα κορίτσια ήταν σε κατάσταση εγκυμοσύνης.
Όσον αφορά τον τόπο διαμονής των παιδιών θυμάτων τράφικινγκ, τα περισσότερα τη στιγμή που εντοπίστηκαν από τις αρχές διέμεναν σε διαμερίσματα που μίσθωναν οι συνοδοί τους ή οι (φερόμενοι ως) γονείς τους.
Οι πιο συχνές ενέργειες εμπορίας είναι η στρατολόγηση (κυρίως στη χώρα καταγωγής) και η υπόθαλψη.
Τα 18 από τα 37 παιδιά που στρατολογήθηκαν στη χώρα καταγωγής τους ήταν ελληνικής εθνικότητας που στρατολογήθηκαν στην Ελλάδα.
Ως μέσα στρατολόγησης των παιδιών θυμάτων καταγράφονται η κατάχρηση εξουσίας σε 43 περιπτώσεις (συνήθως οικονομική εκμετάλλευση από τους/τον γονείς/γονιό), η εκμετάλλευση της ευάλωτης κατάστασης στην οποία βρίσκεται το παιδί (32), η εξαπάτηση (23), ο εξαναγκασμός (21), η αγοραπωλησία (8), ενώ σε μία περίπτωση παραμένει άγνωστο το μέσο.
Ενώ στα ενήλικα θύματα, συνήθως, ο στρατολογητής είναι άγνωστο πρόσωπο, στην περίπτωση των παιδιών είναι συγγενής ή γνωστός.
Στην περίπτωση των παιδιών θυμάτων που υπέστησαν πολλαπλή εκμετάλλευση (6) αναφέρθηκαν 4 περιπτώσεις εργασιακής εκμετάλλευσης σε συνδυασμό με εξαναγκαστικό γάμο.
Σε μία περίπτωση η σεξουαλική εκμετάλλευση συνδεόταν με οικιακή εργασία, ενώ σε μία άλλη το παιδί υπήρξε θύμα αφαίρεσης οργάνων παράλληλα με την εργασιακή εκμετάλλευση.
Επίσης, 6 κορίτσια και 5 αγόρια ήταν θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης.
Τα περισσότερα παιδιά απέδρασαν με τη βοήθεια κάποιου τρίτου ή μετά την παρέμβαση των αρχών.
Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί ότι μόνο το 1% των θυμάτων τράφικινγκ καταφέρνει να διασωθεί.
Ο χαρακτηρισμός «θύμα εμπορίας» αποδίδεται με εισαγγελική πράξη. Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι, από τις 68 περιπτώσεις, μόνο για τις 8 έχει ξεκινήσει η διαδικασία χαρακτηρισμού. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι μόνο σε μία και μοναδική περίπτωση παιδιού θύματος προσφέρθηκαν υπηρεσίες παιδικής προστασίας. Επίσης, όσον αφορά το θέμα της φιλοξενίας, τα περισσότερα θύματα στεγάστηκαν σε δομές της Υπηρεσίας Υποδοχής και Ταυτοποίησης του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.
Τα στοιχεία αυτά καταδεικνύουν το πρόβλημα των μακρόσυρτων δικαστικών διαδικασιών και των καθυστερήσεων στην απονομή δικαιοσύνης (σύμφωνα με τα στοιχεία, στην Ελλάδα έχουμε την πιο αργή Δικαιοσύνη της Ε.Ε. των «27»), καθώς και την απουσία πολιτικών και υπηρεσιών παιδικής προστασίας, γεγονός που εξασφαλίζει στην Ελλάδα το θλιβερό προνόμιο να «μπορεί να ισχυριστεί πως είναι η χειρότερη χώρα στην Ε.Ε. για να είσαι παιδί», όπως δήλωσε πέρυσι ο Λουτσιάνο Καλεστίνι, εκπρόσωπος της UNICEF στην Ελλάδα.
Σε συνέντευξή του στην «Καθημερινή» (26/03/2022) ο κ. Καλεστίνι εστίασε στα ακόλουθα σημεία:
- Έλλειψη εθνικής ατζέντας και διάχυση αρμοδιοτήτων: «Δεν είναι ξεκάθαρο ποια είναι η εθνική ατζέντα για τα παιδιά και ποιος είναι υπεύθυνος».
- Η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών στα παιδιά είναι χαμηλή: «Η ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος αναφέρεται πιο συχνά –τι μαθαίνουν τα παιδιά μας και πώς;– αλλά είναι και η ποιότητα του συστήματος υγείας και η δυνατότητα του συστήματος κοινωνικής προστασίας να δεχθούν όλα τα ευάλωτα παιδιά μέσα σε ένα δίχτυ ασφαλείας, κάτι που δεν συμβαίνει».
- Οι δαπάνες για την παιδική προστασία είναι περιορισμένες: «Πρέπει να επανεξισορροπήσουμε τις δημοσιονομικές επιλογές μας. Συνεχίζοντας να μην προτεραιοποιούμε τα παιδιά ρισκάρουμε “εθνικό τραυματισμό”».
Η ηχηρή προειδοποίηση για τον κίνδυνο «εθνικού τραυματισμού» από τα χείλη ενός ανώτερου αξιωματούχου διεθνούς οργανισμού αποσιωπήθηκε και δεν οδήγησε –ούτε αυτή τη φορά– στον απαραίτητο δημόσιο διάλογο. Η απερχόμενη κυβέρνηση κατανάλωσε τον πολιτικό χρόνο που διέθετε στην επικοινωνιακή διαχείριση των μειζόνων προβλημάτων της παιδικής προστασίας. Ακολουθούνταν η γνωστή στρατηγική διαχείρισης των εντυπώσεων κάθε φορά που ένα σκάνδαλο παιδικής προστασίας έβλεπε το φως της δημοσιότητας.
Την επομένη κιόλας του σχηματισμού νέας κυβέρνησης, όποιοι αναλάβουν το χαρτοφυλάκιο της παιδικής προστασίας πρέπει να σηκώσουν τα μανίκια και να ξεχάσουν τον χρόνο. Η άμμος στην κλεψύδρα έχει αδειάσει. Το εύλογο διάστημα προσαρμογής είναι πλέον πολυτέλεια.
Το θέμα της παιδικής προστασίας πρέπει να αποτελέσει ύψιστη προτεραιότητα της ατζέντας κοινωνικής πολιτικής. Από την αποϊδρυματοποίηση και την αναδοχή μέχρι τα ασυνόδευτα παιδιά και τα παιδιά θύματα εμπορίας, από τον διαδικτυακό εκφοβισμό μέχρι τη σεξουαλική κακοποίηση, το έργο που πρέπει να γίνει είναι τεράστιο, όπως τεράστια είναι και η πολιτική ευθύνη.
Για τον λόγο αυτόν προτείνεται η δημιουργία ενός Υπουργείου Οικογενειακής Πολιτικής και Παιδικής Προστασίας, το οποίο θα ασχολείται με τα θέματα του δημογραφικού, της πολύπλευρης στήριξης της οικογένειας σε όλες τις σύγχρονες μορφές της, της συμφιλίωσης επαγγελματικής-οικογενειακής/προσωπικής ζωής, της καταπολέμησης της ενδοοικογενειακής βίας και φυσικά της παιδικής προστασίας.
Όμως, εκτός από τις ενέργειες σε νομοθετικό επίπεδο, το αρμόδιο υπουργείο χρειάζεται και έναν επιχειρησιακό βραχίονα, που θα παρεμβαίνει στο πεδίο και θα μετουσιώνει τις πολιτικές σε δράσεις. Το ΕΚΚΑ, στις αρμοδιότητες του οποίου περιλαμβάνονται πολλές πτυχές της παιδικής προστασίας, αποδεδειγμένα, ως έχει, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις πολύπλευρες και πολυσύνθετες προκλήσεις της νέας εποχής.
Χρειάζεται η ίδρυση ενός νέου οργανισμού αποκλειστικά για την παιδική προστασία, κατά το πρότυπο φορέων του εξωτερικού, όπως το Εθνικό Κέντρο Παιδικής Προστασίας του Καναδά, το οποίο θα έχει υπό την ευθύνη του και τη γραμμή παιδικής προστασίας 1107, καθιστώντας την πραγματικά ΕΘΝΙΚΗ.
Η επόμενη τετραετία είναι κρίσιμη για το μέλλον της χώρας. Μόνο μια κυβέρνηση με προτεραιότητα την προστασία των ευάλωτων, την εξασφάλιση της κοινωνικής ένταξης και συνοχής, και τη διαμόρφωση «συμπονετικών» πολιτικών (όρος παντελώς αδόκιμος στην ελληνική δημόσια συζήτηση) μπορεί να μας σώσει από έναν εθνικό τραυματισμό. Μια τέτοια κυβέρνηση δεν μπορεί παρά να είναι προοδευτική.
***
Του Χρυσοβαλάντη Παπαθανασίου, Αν. Γραμματέα Τομέα Κοινωνικής Ένταξης & Συνοχής (Πρόνοιας) ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής, τ. πρόεδρος ΕΚΚΑ