«Εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα / στο τέλος θα δεις να σού απομένουν / μία ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι./ Που σημαίνει: Με άλλα τόσα / την ξαναφτιάχνεις».
(Ελύτης)
Κάποια συγγραφική αυθαιρεσία που αγγίζει τα όρια της «διαστροφής» με οδήγησε στην παράλληλη ανάγνωση της Θεογονίας – Κοσμογονίας του Ησιόδου και της ποιητικής θέσης του Ελύτη για τα πρωταρχικά υλικά της Ελλάδας μας. Πρόκειται για μία sui generis «Ελλαδα-γονία», όσο και αν ο όρος συνιστά έναν αδόκιμο νεολογισμό.
Δεν γνωρίζω αν ο Ελύτης με την προβολή των συγκεκριμένων στοιχείων (Ελιά, Αμπέλι, Καράβι) ήθελε να αποτυπώσει τη βαθύτερη δομή του γεωγραφικού τοπίου της χώρας μας και του Ελληνισμού γενικότερα ή ήταν μία αισθητική αξιολόγηση της ομορφιάς της Ελλάδας. Όποια, όμως, κι αν ήταν αυτή η αφόρμηση και η στόχευση του ποιητή, ένα είναι σίγουρο πως δεν λάθεψε, αφού σε αυτά τα τρία στοιχεία – υλικά ενυπάρχει το γήινο και το υγρό στοιχείο (Στεριά και Θάλασσα).
Ωστόσο, στα τρία αυτά δομικά υλικά της «Ελλαδογέννησης» συμπυκνώνονται και οι βασικές διαχρονικές δραστηριότητες των Ελλήνων. Το λάδι, το κρασί αποτέλεσαν – υπήρξαν τα κύρια αγροτικά προϊόντα της Ελλαδικής γης και το καράβι ως μέσο – εργαλείο εκμετάλλευσης της θάλασσας.
Βέβαια, βλέποντας κάποιος το τοπίο της σημερινής φλεγόμενης Ελλάδας θα μπορούσε να διαφωνήσει με τον Ελύτη και ιδιαίτερα με την εκτίμησή του ότι με τα ίδια υλικά θα μπορούσαμε να ξανακτίσουμε την πατρίδα μας. Κι αυτό γιατί οι Ελιές και τα Αμπέλια σε λίγο θα κοσμούν μόνον κάποιους πίνακες ζωγραφικής και αρχαίους αμφορείς ή ως ποιητικές εικόνες θα συμπληρώνουν τον λόγο κάποιων λογοτεχνικών κειμένων.
Ίσως ο Ελύτης με το «ξαναφτιάχνεις» να είχε κατά νου την θεωρία του Λαβουαζιέ για την «αφθαρσία της ύλης». Πώς μπορείς, όμως, να είσαι αισιόδοξος όταν γύρω σου βλέπεις στάχτες και το ίδιο σκηνικό να επαναλαμβάνεται κάθε καλοκαίρι; Τα δέντρα γρήγορα και εύκολα καίγονται, αλλά δύσκολα μεγαλώνουν και ξαναγίνονται δέντρα.
Ευτυχώς το υγρό στοιχείο, η θάλασσα δεν κινδυνεύει από τον καύσωνα και τις φλόγες που τείνουν να αποτελέσουν την καλοκαιρινή «κανονικότητα» της χώρας μας. Μία κανονικότητα που συμπυκνώνει και αναδεικνύει τις μόνιμες και διαχρονικές παθογένειες του ελληνικού κράτους αλλά και την απουσία οικολογικής συνείδησης των Ελλήνων. Οι θεωρίες περί εμπρησμού – εμπρηστών μέλλει να αποδειχθούν ή αν αληθεύουν να τις αποτρέψει η κρατική μέριμνα με την αλλαγή του ποινικού κώδικα και τον χαρακτηρισμό του εμπρησμού ως «εθνικού εγκλήματος» με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε επίπεδο ποινών.
Σε όσους βλέπουν πίσω από τις πυρκαγιές οικονομικά συμφέροντα και επιχαίρουν για το θέαμα της φλεγόμενης χώρας μας η παρακάτω θέση του Ελύτη δίνει την πιο καίρια απάντηση:
«Όταν η συμφορά συμφέρει λογάριαζέ την για πόρνη»
Σκληρή η απάντηση αλλά αποδίδει με ακρίβεια την πλήρη αλήθεια όσο κι αν η πολιτική ορθότητα έχει τις ενστάσεις της για τέτοιου είδους λεκτικούς αφορισμούς.
Ωστόσο η Ελλάδα κάποτε πρέπει να αποδεχτεί ως αξίωμα στη συμπεριφορά της τη λογική και την πρακτική του Προμηθέα και όχι του Επιμηθέα. Η επίκληση, ως βασικής αιτίας των πυρκαγιών, της κλιματικής αλλαγής δεν πείθει. Αυτήν την αποδέχεσαι ως μία αδήριτη αναγκαιότητα και οχυρώνεσαι ή εξοπλίζεσαι.
Ίσως οι υψιπετείς αναλύσεις και οι συμβολισμοί να κουράζουν ή να μάς ξεστρατίζουν από το ζητούμενο που δεν είναι άλλο από την οριοθέτηση της ελληνικής ταυτότητας στη σημερινή παγκόσμια πραγματικότητα και την επαναχάραξη των εθνικών προτεραιοτήτων με βάση τις δυνάμεις της και τις απαιτήσεις των νέων δεδομένων της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας. Στα αρχέγονα υλικά πρέπει και μπορούμε να προσθέσουμε και άλλα, γιατί οι νέες συνθήκες και τα παγκόσμια δεδομένα είναι διαφορετικά.
Η Ελιά, το Αμπέλι και το Καράβι ως σύμβολα και έκφραση της Σοφίας, της Ειρήνης (Ελιά), του συναισθήματος, της ευχάριστης διάθεσης, των ανθρώπινων και κοινωνικών σχέσεων (Αμπέλι – κρασί) και του ερευνητικού πνεύματος όπως και της αέναης αναζήτησης (Καράβι – θάλασσα) εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να διαποτίζουν κάθε πτυχή της εθνικής μας ταυτότητας. Χρέος μας είναι να τα διαφυλάξουμε και να τα εμπλουτίσουμε.
Κι αυτό γιατί τα πρωτογενή κι αρχέγονα αυτά υλικά της Ελλαδογέννησης είναι οι πιο απτές εκφράσεις της Αθηνάς, του Διονύσου και του Ποσειδώνα ή του Οδυσσέα.
Ίσως στους καιρούς τους δύσκολους να χρειαστούμε και την βοήθεια του εκφραστή του φωτός, του Απόλλωνα. Κι αυτό γιατί το φυσικό φως είναι άπλετο στην Ελλάδα και τίποτα – ακόμη και ο καπνός από τις πυρκαγιές – δεν μπορεί να μάς το στερήσει. Λίγη προσοχή χρειάζεται στον άλλο καπνό, στο πνευματικό σκοτάδι που δεν μάς αφήνει να δούμε κάποιες αλήθειες και να τις διακρίνουμε από τα πειστικά και παραπλανητικά ψεύδη.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος προσδιόρισε την Ελληνικότητα με ένα ξεχωριστό τρόπο:
«Το να είσαι Έλληνας είναι θέμα αγωγής και όχι καταγωγής»
Ο Ελύτης δίπλα στην Ελιά, το Αμπέλι και το Καράβι θεώρησε χρέος της ζωής του και το παρακάτω:
«Μια ζωή ολόκληρη αγωνίστηκα γι’ αυτό που λέμε Ελληνικότητα και που δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας τρόπος να βλέπεις και να αισθάνεσαι τα πράγματα»
Και για να επιστρέψουμε στην αρχική διαπίστωση του Ελύτη είμαστε υποχρεωμένοι ως σύγχρονοι Έλληνες να μην μείνουμε στην ποιητική απεικόνιση της Ελλάδας, αλλά να προβληματιστούμε στα δύο ρήματα «αποσυνθέσεις» και «ξαναφτιάχνεις». Ως πολίτες και ως υποκείμενα της ιστορίας μας να μη γίνουμε οι αφελείς και ανυποψίαστοι ιμάντες της αποσύνθεσης της πυρίκαυστης Ελλάδας, αλλά οι νέοι δημιουργοί που θα ξανακτίσουμε – «ξαναφτιάξουμε» τη χώρα μας με υλικά του παρελθόντος αλλά και του μέλλοντος.
Οι λαοί και οι χώρες προοδεύουν και αντιστέκονται σθεναρά σε όλα εκείνα τα στοιχεία και τις συμπεριφορές που τους «αποσυνθέτουν» μόνον όταν γνωρίζουν να χειρίζονται σωστά το παρελθόν τους, να γνωρίζουν βαθιά το παρόν που ζουν και να προγραμματίζουν με όραμα και ρεαλισμό το μέλλον τους.
*Απορία Ψάλτου…Βηξ: Αλήθεια οι ελληνικές αρχές έχουν συνυπολογίσει στις επιπτώσεις των πυρκαγιών και της κλιματικής αλλαγής και την μείωση των τουριστών στα επόμενα χρόνια; Κι αυτό γιατί οι τουρίστες θα προτιμούν κατά τους θερινούς μήνες πιο δροσερές χώρες, αφού η χώρα μας, όπως και οι χώρες της Ν.Ευρώπης θα πλήττονται από συχνούς καύσωνες με ό,τι αυτοί συνεπάγονται για την ποιότητα του τουρισμού και την ασφάλεια των τουριστών.