Το παρόν κείμενο αποτελεί συνέχεια πρόσφατου κειμένου, με τίτλο «Ένα βότσαλο στην λίμνη – τα Μνημόνια, οι θεσμοί και η Κοινωνία των πολιτών».
Εκεί, αφού επισημαινόταν ότι οι όροι με τους οποίους έγινε η έξοδος από τα Μνημόνια και ιδίως (αλλά όχι αποκλειστικά) η υποχρέωση τήρησης υψηλών πρωτογενών πλεονασμάτων επί πολλά χρόνια, υπονομεύουν την δυνατότητες ανάκαμψης της Ελληνικής οικονομίας, εκτιμήθηκε ότι είναι αναγκαία η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της σχετικής Συμφωνίας μεταξύ των «θεσμών» και της Ελλάδας, με αίτημα την ουσιαστική της τροποποίηση, προς όφελος του Ελληνικού λαού αλλά και της κοινής Ευρωπαϊκής προοπτικής. Προκειμένου δε η πρωτοβουλία αυτή να γίνει με τρόπο οργανωμένο και συστηματικό, προτεινόταν να την αναλάβουν οι εκπρόσωποι της ιστορικής πνευματικής ηγεσίας των Ελλήνων, και ενδεικτικά, το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδας, ο Δικηγορικός Σύλλογος, ο Ιατρικός Σύλλογος και το Οικονομικό Επιμελητήριο.
Στο κείμενο τονιζόταν ακόμα ότι, παρά τον συμβολισμό αλλά και την ουσία μιας τέτοιας πρωτοβουλίας, τα όριά της θα είναι πεπερασμένα εάν αυτή δεν συνδυαστεί με την προσπάθεια για βιώσιμη ανάπτυξη, έστω και υπό τις δυσμενείς σημερινές συνθήκες. Οι συνέργειες των δύο αυτών δράσεων είναι σαφείς, αφού μαζί μπορούν να δώσουν ελπίδα και προοπτική στον Ελληνικό λαό.
Προς την κατεύθυνση αυτή, είχα προσφερθεί να παρουσιάζω κάθε μήνα έναν τομέα, που υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα ανάπτυξης για την Ελλάδα, συσχετίζοντάς τον με αναγκαίους μετασχηματισμούς δομών ή και πιθανές επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.
Σήμερα ξεκινάμε το μακρύ ταξίδι ανίχνευσης του Φακέλου «Ελληνική ανάπτυξη», επιλέγοντας ως πρώτο θέμα, την διάδοση και χρήση της ελληνικής γλώσσας. Ζητώ προκαταβολικά συγνώμη για λάθη ή παραλείψεις (που όμως πιστεύω ότι δεν αλλοιώνουν την συνολική εικόνα), ελπίζοντας ότι το παρόν κείμενο θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία περαιτέρω διαλόγου, προβληματισμού και δράσεων.
Η επιλογή του θέματος δεν είναι τυχαία. Όπως πρόσφατα δήλωσε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Παυλόπουλος, «Ψυχή της Ελλάδας είναι η Ιστορία, η Γλώσσα και ο Πολιτισμός της». Αφήνοντας προς το παρόν κατά μέρος την ιστορία, θα επικεντρωθούμε στην γλώσσα και παρεμπιπτόντως στον πολιτισμό, εξετάζοντάς τα, όχι τόσο ως προσπάθεια αυτογνωσίας, αλλά ως κίνητρο και στοιχείο ανάπτυξης.
2. Η ελληνική γλώσσα, «υπερασπιστές» και «αρνητές» της παγκοσμιότητάς της
Παλαιότερα, Ιταλοί συνάδελφοί μου υποστήριξαν ότι, από την εμπειρία τους, όσοι έχουν διδαχθεί τα Αρχαία Ελληνικά, γίνονται καλύτεροι μηχανικοί. Παρόμοια άποψη εκφράστηκε σε επιστημονική συνάντηση Καθηγητών Αρχαιοελληνικών Σπουδών, που ερμήνευσαν το φαινόμενο ως εξής : «Στον σημερινό κόσμο, που αλλάζει με ταχύτατους ρυθμούς, χρειάζεται πλέον να είμαστε γρήγοροι στη σκέψη, επινοητικοί, δημιουργικοί, καινοτόμοι. Και η κλασική παιδεία ήταν πάντοτε το εφόδιο όσων είχαν την ικανότητα να αλλάξουν, να εξελιχθούν και να προχωρήσουν.»
Μια άλλη πιθανή ερμηνεία είναι ότι η «μαθηματική» δομή της Ελληνικής γλώσσας προωθεί την κριτική σκέψη, μέσω των συμβολισμών και σχέσεων που υποσυνείδητα αποκαλύπτει. Ας μην ξεχνάμε εξ άλλου ότι οι αρχαίοι Έλληνες έθεσαν τις βάσεις όλων σχεδόν των σύγχρονων Επιστημών και Τεχνών, ενώ η χρήση ελληνικών όρων στις επιστήμες αλλά και στις γλώσσες πολλών εθνών, αποτελεί την έμπρακτη απόδειξη της παγκοσμιότητας της Ελληνικής γλώσσας.
3. Κλασικές σπουδές, μια χαμένη ευκαιρία
Με τον όρο «Κλασσικές σπουδές» εννοείται η μελέτη της αρχαίας Ελληνικής και λατινικής γλώσσας, φιλολογίας, φιλοσοφίας, ιστορίας και αρχαιολογίας, κατά την αρχαιότητα. Ετυμολογικά, σύμφωνα με το Wikipedia, η λέξη Classics (συντομογραφία του Classic Studies) προέρχεται από το λατινικό επίθετο classicus, που σημαίνει «αυτός που ανήκει στην ανώτερη τάξη των πολιτών».
Η παρακμή τους κατά τον 20ο και 21ο αιώνα δεν οφείλεται, όπως προαναφέραμε, στο ότι δεν ανταποκρίνονται πλέον στις σημερινές απαιτήσεις, αλλά είναι αποτέλεσμα «κανονιστικών», δηλαδή ρυθμιζόμενων πολιτικών επιλογών. Εκτός από τα συχνά απλουστευτικά ή και λαϊκίστικα κριτήριά τους, οι επιλογές αυτές λαμβάνονται σε ένα πλαίσιο αποσπασματικότητας και εξειδίκευσης της γνώσης κι ενός τρόπου ζωής που θεωρεί αυτοσκοπό την γρήγορη και άνετη απόκτηση χρημάτων.
Ως αποτέλεσμα των πιο πάνω, στην Αγγλία, η διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών και λατινικών (ως μαθήματος επιλογής) σταδιακά καταργήθηκε στα δημόσια σχολεία, παρά τις διαμαρτυρίες προσωπικοτήτων και δημοσιογράφων και τις αντιδράσεις της Εταιρείας Κλασσικών Σπουδών. Αντίστοιχα, στην Γαλλία, ο αριθμός των μαθητών που παρακολουθούν Λατινικά ή Αρχαία Ελληνικά συρρικνώνεται και η διδασκαλία τους τίθεται σε κίνδυνο, μετά τα μέτρα του προηγούμενου Προέδρου Ολάντ αλλά και τις πρόσφατες αμφιλεγόμενες εξαγγελίες του νυν Προέδρου Μακρόν.
Σε διαφορετικές περιστάσεις, η Ελλάδα θα μπορούσε με το παράδειγμά της να αναδείξει τα οφέλη των κλασικών σπουδών, μέσα από ένα διαφορετικό εκπαιδευτικό σύστημα. Αντί γι αυτό, τα αρχαία Ελληνικά χάνουν κύρος, ενώ τα σχολεία στο εξωτερικό που συνεχίζουν την διδασκαλία τους, είναι πλέον μια μικρή μειοψηφία.
4.Διδασκαλία της νέας Ελληνικής: Συσχετισμοί και σκοπιμότητες
Η νέα Ελληνική γλώσσα ομιλείται και διδάσκεται σήμερα μόνο στην Ελλάδα, στην Κύπρο, στην Βόρεια Ήπειρο και σε μέρος της Ελληνικής διασποράς. Τα σχολεία της Διασποράς περιλαμβάνουν τόσο αμιγή όσο και δίγλωσσα Ελληνικά σχολεία, ενώ σε κάποια άλλα διδάσκεται ως ξένη γλώσσα επιλογής. Το Ελληνικό δημόσιο φροντίζει κάθε χρόνο για την αποστολή 800 περίπου εκπαιδευτικών. Ο αριθμός αυτός, με τις κυοφορούμενες αλλαγές για αύξηση των δίγλωσσων σχολείων (δηλαδή των σχολείων όπου τα μη φιλολογικά μαθήματα γίνονται στην γλώσσα της χώρας υποδοχής) σε βάρος των αμιγών (όπου όλα τα μαθήματα διδάσκονται στα Ελληνικά), αναμένεται να μειωθεί, εξοικονομώντας χρήματα για το Ελληνικό δημόσιο αλλά και ενισχύοντας τον ρυθμό αφομοίωσης των μαθητών στις χώρες υποδοχής, ενώ κατά καιρούς καταγράφονται αναφορές για σημαντικές ελλείψεις καθηγητών.
Τα στοιχεία αυτά θα μπορούσαν ίσως να συγκριθούν με τα ιδρύματα του σήμερα διωκόμενου (αλλά μέχρι και προ δεκαετίας καλύτερου συμμάχου του Ερντογάν) Τούρκου ιμάμη Γκιουλέν: περισσότερα από 2.000 σχολεία δημιουργήθηκαν από το κίνημα του Γκιουλέν σε 140 χώρες, παρέχοντας εκπαίδευση υψηλού γενικά επιπέδου, αλλά και προωθώντας την διεθνή εικόνα της Τουρκίας, τον (υποτίθεται) ήπιο ισλαμισμό και τον Παντουρκισμό. Αυτό δεν προέκυψε τυχαία, αλλά ήταν αποτέλεσμα μακροπρόθεσμων πολιτικών επιλογών. Ενδεικτικά, η Τουρκία τα τελευταία 12 χρόνια επιδοτεί τις μεταφράσεις τουρκικών βιβλίων σε ξένες γλώσσες (με ένα πολύ λογικό κόστος, συνολικά μικρότερο των 4.000.000€), ενώ η Ελλάδα έχει καταργήσει για οικονομικούς λόγους το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου.
Θα άξιζε μια, έστω επιγραμματική, αναφορά στα σχολεία των Ελληνικών Κοινοτήτων στα Βαλκάνια και άλλες χώρες κατά τους τελευταίους αιώνες, που συχνά προσέλκυαν, λόγω του υψηλού επιπέδου της παρεχόμενης εκπαίδευσης, πολλούς μαθητές και από τις τοπικές κοινωνίες.
Σε αντιδιαστολή, σημειώνουμε τα σημερινά προβλήματα στα σχολεία της Αλβανίας ή την προβληματική διαχείριση από την Ελληνική Πολιτεία του θέματος της κατασκευής του Ελληνικού σχολείου στο Μόναχο.
Σε κάθε περίπτωση, η γλώσσα (όπως και ο πολιτισμός ή η επικρατούσα εκδοχή της ιστορίας), αποτελούν παράγοντες ισχύος, όπως δείχνουν, αντίστοιχα, οι αξιέπαινες πρωτοβουλίες των Γάλλων για την εξάπλωση της Γαλλοφωνίας, ή η προβολή της άποψης πως, αφετηρία της κοινής Ευρωπαϊκής ιστορίας, ήταν η εποχή του ελέω Θεού Αυτοκράτορα των Φράγκων, Καρλομάγνου.
5. Οι έδρες Ελληνικών Σπουδών στα ξένα Πανεπιστήμια
Στο πιο πάνω δυσμενές περιβάλλον, υπογραμμίζεται η σημασία της ύπαρξης εδρών Ελληνικών Σπουδών σε πολλά Πανεπιστήμια του εξωτερικού (από μια πρώτη έρευνα στο διαδίκτυο, φαίνεται ότι το 2007 ανέρχονταν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, σε 344, ενώ έκτοτε ο αριθμός τους φαίνεται ότι έχει μειωθεί). Στα έξοδά τους συμβάλλουν οι σημαντικές χορηγίες Ελλήνων της διασποράς ή Κληροδοτημάτων, καθώς και το Ελληνικό και Κυπριακό κράτος. Το Ελληνικό κράτος συμμετέχει επίσης με την κάλυψη των εξόδων μερικών δεκάδων εκπαιδευτικών, που αποσπώνται στις έδρες αυτές για την υποστήριξή τους.
Αναμφισβήτητα, όλοι όσοι εμπλέκονται στην συγκεκριμένη προσπάθεια καταβάλλουν σημαντικές προσπάθειες για την προσέλκυση των φοιτητών (αφού συνήθως τα διδασκόμενα μαθήματα για τον αρχαίο, βυζαντινό και νεώτερο Ελληνισμό είναι επιλογής). Ενδεχομένως όμως μπορούν να γίνουν περισσότερα, αφού εκτιμάται ότι οι Ελληνικές Σπουδές πρέπει να αναδιοργανωθούν για να ξεπεράσουν την σημερινή κρίση, συνεργαζόμενες καλύτερα με τις Ελληνικές Κοινότητες, αλλά και αυξάνοντας το ενδιαφέρον των τοπικών κοινωνιών.
Ενδεικτικά, θα μπορούσαν:
- Να επικοινωνούν μεταξύ τους με ηλεκτρονικές πλατφόρμες, προκειμένου να ανταλλάσσουν προβληματισμούς, σκέψεις και διδακτικό υλικό.
- Να αξιοποιούν εθελοντές αποφοίτους ή και φοιτητές Ελληνικών Πανεπιστημίων ή πρόσωπα από τις τοπικές κοινωνίες, προκειμένου να υποστηρίζονται στο διδακτικό τους έργο.
- Να χρησιμοποιούν περισσότερο τα διαθέσιμα τεχνολογικά μέσα, όπως αναρτήσεις σε ιστότοπους, για την καλύτερη προβολή και διαφήμιση του έργου τους.
- Αφού τους δοθούν οι πιο πάνω δυνατότητες, να δημοσιοποιείται, αξιολογείται και βραβεύεται το έργο τους, μέσω μιας διαδικασίας ευγενούς άμιλλας.
6. Η καταγραφή και πρόσβαση στο κοινό της Ελληνικής Γραμματείας
Σε ότι αφορά την καταγραφή της αρχαίας και νεότερης ελληνικής Γραμματείας, σημειώνουμε την ιδιαίτερα σημαντική κυκλοφορία από Έλληνες εκδότες σημαντικού αριθμού σωζόμενων αρχαίων Ελληνικών έργων.
Επιπρόσθετα, ελεύθερη ή (συνηθέστερα) με συνδρομή πρόσβαση στα αρχαία κείμενα μπορεί να έχει κανείς και στο διαδίκτυο. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στο THESAURUS LINGUAE GRAECAE που συγκεντρώνει όλα τα ελληνικά κείμενα από τον Όμηρο έως σήμερα (προς το παρόν η συλλογή κειμένων φτάνει μέχρι τα υστερο-μεσαιωνικά χρόνια).
Άλλες προσπάθειες, όπως η δημιουργία Λεξικού Μυθολογίας από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας, επίσης αξίζουν την προσοχή μας και πρέπει να αναδειχθούν.
Γενικότερα, η αξιοποίηση αυτού του πλούτου με την χρήση των νέων τεχνολογιών, είναι ένα στοίχημα που μπορεί να κερδηθεί, μεταξύ άλλων, με την συνεργασία των Πανεπιστημίων ή και άλλων Ελληνικών Ιδρυμάτων, όπως του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού ή του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.
7. Οι εν δυνάμει ενδιαφερόμενοι για την μάθηση των νέων Ελληνικών
Με βάση τις παλαιότερες αλλά και πιο πρόσφατες εξελίξεις, σημειώνουμε τους εξής «ενδιαφερόμενους» για την εκμάθηση των νέων Ελληνικών:
- Τους Έλληνες της Διασποράς δεύτερης και τρίτης γενιάς, όπου παρατηρείται ένα μάλλον μειωμένο ενδιαφέρον για την εκμάθηση της Ελληνικής γλώσσας. Η χρήση νέων τεχνολογιών, η διασύνδεση των τοπικών πρωτοβουλιών και η αναζήτηση συμμάχων (πχ νοτιοευρωπαίων) με παρόμοιες εμπειρίες και κοινούς δεσμούς, μπορούν να αναστρέψουν αυτήν την τάση. Τα χρόνια του Μνημονίου, η φυγή περισσοτέρων από 500.000 νέων από την Ελλάδα επιτρέπει, ως παράπλευρη ωφέλεια, την περαιτέρω ενίσχυση της συλλογικής αυτής προσπάθειας.
- Τους φιλέλληνες και τους τουρίστες. Από τα δεκάδες εκατομμύρια που επισκέπτονται κάθε χρόνο την χώρα μας, πολλοί είναι αυτοί που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν από κοντά τους Έλληνες, την γλώσσα και τον τρόπο ζωής τους. Επιπρόσθετα, η μόνιμη διαμονή εκατοντάδων χιλιάδων ξένων (κυρίως συνταξιούχων) στην Ελλάδα και την Κύπρο, διαμορφώνει ένα ιδιαίτερο και απαιτητικό κοινό.
- Τους πρόσφυγες ή μετανάστες που έρχονται στην Ελλάδα και επιθυμούν να προσαρμοστούν, γνωρίζοντας και μαθαίνοντας την Ελληνική γλώσσα. Αυτό αφορά κυρίως τους ενηλίκους, αφού (σε ένα μεγάλο ποσοστό) οι ανήλικοι παρακολουθούν Ελληνικά σχολεία.
- Τους μετανάστες που φεύγουν από την Ελλάδα. Τα χρόνια της «ανάπτυξης», πολλοί Αλβανοί, Πολωνοί και άλλοι είχαν εγκατασταθεί στην Ελλάδα, προσαρμοζόμενοι πλήρως σε αυτή, ενώ τα παιδιά τους είχαν ενσωματωθεί στο Ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Η (για οικονομικούς κυρίως λόγους) αποχώρηση των γονέων προς τη χώρα καταγωγής τους, δημιουργεί ένα πρόβλημα προσαρμογής στα παιδιά τους. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία της Άμαρ, προσφυγοπούλας που φεύγοντας από την Ελλάδα για την Γερμανία, έμεινε πιστή στην Ελληνική παιδεία.
8. Ο ρόλος των Πανεπιστημίων και των ιδιωτών
Τα Ελληνικά Πανεπιστήμια, εκτός από την εκπαίδευση των μελλοντικών διδασκόντων, οργανώνουν κυρίως θερινά ή χειμερινά τμήματα εκμάθησης της Ελληνικής γλώσσας για φοιτητές. Μια χρήσιμη ιστοσελίδα (που αναφέρει και την δυνατότητα χορήγησης υποτροφιών) είναι του ΕΟΤ, ενώ άλλες ιστοσελίδες ενημερώνουν για τις διαφορετικές δυνατότητες που παρέχονται, με τρόπο ενδιαφέροντα, αλλά όχι πάντα ολοκληρωμένο.
Υπηρεσίες εκμάθησης της Ελληνικής γλώσσας προσφέρονται και από ιδιωτικά Κέντρα, που συνήθως διαθέτουν ολοκληρωμένα πακέτα «εκπαιδευτικού τουρισμού», που περιλαμβάνουν την διαμονή σε μέρη με ευρύτερο τουριστικό ενδιαφέρον, διατροφή, επίσκεψη σε αξιοθέατα, κλπ.
Ακόμα, Ελληνικά ή και ξένα Πανεπιστήμια διαφημίζουν μαθήματα νέων Ελληνικών εξ αποστάσεως, ενώ, αντίστοιχα, Έλληνες εκπαιδευτικοί παρέχουν μαθήματα μέσω διαδικτύου.
Κατά την γνώμη μας, ο ρόλος των Πανεπιστημίων μπορεί να διευρυνθεί, με περαιτέρω ανοίγματα προς την Κοινωνία.
9. Ο ρόλος των ΜΜΕ και των σύγχρονων τεχνολογιών
Στον τομέα που εξετάζουμε, οποιοσδήποτε παρακολουθεί την Γαλλική (tv5), την Αγγλική (bbc) ή την Γερμανική (dw) δορυφορική τηλεόραση ή και ιστοσελίδα θα απογοητευτεί, συγκρίνοντάς τες με την Ελληνική. Όλα τα πιο πάνω κανάλια απευθύνονται σε ένα παγκοσμιοποιημένο κοινό, ενώ παράλληλα διαφημίζουν και προωθούν δωρεάν προγράμματα διδασκαλίας της αντίστοιχης γλώσσας. Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει στο Γαλλικό δορυφορικό κανάλι, που λειτουργεί και ως πόλος Γαλλοφωνίας, ενσωματώνοντας στο πρόγραμμά του εκπομπές και ανταποκρίσεις από τις Γαλλόφωνες περιοχές (Καναδά, Βέλγιο, Ελβετία). Αντίστοιχα, το Ελληνικό δημόσιο δορυφορικό κανάλι είχε σταματήσει την λειτουργία του επί 2 χρόνια, ενώ δεν υπάρχει συνεργασία στο πρόγραμμά του με το αντίστοιχο Κυπριακό.
Για να ξαναέλθουμε στο προκείμενο, η διδασκαλία μιας ξένης γλώσσας μέσω του διαδικτύου έχει να επιλύσει ένα σύνθετο πρόβλημα, την ετερογένεια του κοινού (ενήλικες ή ανήλικοι, σε διαφορετικό επίπεδο γνώσεων, με διαφορετικό τρόπο πρόσληψης της πληροφορίας και αντίστοιχης μάθησης, κλπ), κάτι που αντιμετωπίζεται με την χρησιμοποίηση ποικιλίας οπτικοακουστικών μέσων, όπως μαθήματα με παιχνίδια, γεωγραφία, τραγούδια, βίντεο με υπότιτλους, ντοκυμαντέρ, συζητήσεις, επιλεγμένες ειδήσεις, youtube, κλπ, ώστε ο καθένας να χρησιμοποιεί περισσότερο όποιο στοιχείο του ταιριάζει καλύτερα. Ταυτόχρονα, παρέχονται διορθωμένες ασκήσεις, Λεξικά και άλλα υποστηρικτικά μέσα.
Η ουσία είναι ότι ενώ μέχρι πριν από 20 χρόνια, η διδασκαλία μιας γλώσσας γινόταν με βιβλία ή κασέτες, πλέον η σύγχρονη τεχνολογία συνεχώς εξαπλώνεται. Ιστότοποι προσφέρουν εκμάθηση χωρίς κόστος, όπως η duolingo, ή με μικρό κόστος, όπως η Babbel, περιλαμβάνοντας πλέον και την δυνατότητα εκμάθησης των Ελληνικών, ενώ στα πλαίσια μιας ενιαίας και ανοιχτής αγοράς υπηρεσιών, Εταιρείες που ιδρύονται από πολίτες μη αγγλόφωνων χωρών, παρέχουν υπηρεσίες εκμάθησης της Αγγλικής σε τρίτες χώρες.
10. Άλλες ανάγκες της αγοράς
Τα πιο πάνω δεν σημαίνουν ότι οι δυνατότητες δραστηριοποίησης στον χώρο έχουν εξαντληθεί, κάθε άλλο. Πρόσφατα, ενημερωθήκαμε για πρόγραμμα εκμάθησης Ελληνικών που αναπτύχθηκε από Έδρα Ελληνικών Σπουδών στον Καναδά και χρησιμοποιείται ακόμα και στην Κίνα.
Εκτός όμως από τα μαθήματα εξ αποστάσεως, η εμπειρία της άμεσης επαφής είναι συχνά καθοριστική για την εκμάθηση μιας ξένης γλώσσας. Προς την κατεύθυνση αυτή, και σε αντίθεση με άλλες χώρες μεταναστών, όπως η Αρμενία, στην Ελλάδα δεν φαίνεται να έχει αναπτυχθεί, σε επαρκή βαθμό, πχ ένα σύστημα κατασκηνώσεων για παιδιά της διασποράς δεύτερης και τρίτης γενιάς, από δήμους ή κοινωφελείς οργανισμούς, μέσω της συμμετοχής τους σε εθελοντικά προγράμματα, παράλληλα με την απόκτηση γνώσεων και εμπειριών.
Επίσης, σε διδακτικό επίπεδο, φαίνεται ότι στα σχετικά προγράμματα διδασκαλίας, ενδεχομένως δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς οι θετικές ιδιαιτερότητες της ελληνικής γλώσσας, όπως η δομή της, που επιτρέπει την εννοιολογική ανάλυση των σύνθετων λέξεων, ή η παρουσία πολλών ελληνικών λέξεων στις γλώσσες του διδασκομένων. Αντίστοιχα, φαίνεται να απουσιάζουν σημαντικά στοιχεία προσέλκυσης του κοινού, όπως είναι η ετυμολογία και ιστορία των Ελληνικών ονομάτων (πολλοί ξένοι έχουν Ελληνικά ονόματα), η ενεργειακή σημασία των γραμμάτων και συνεπώς των λέξεων (όπως έχουμε αναφέρει σε παλαιότερο κείμενο), κλπ.
Αντίθετα, αποτιμάται θετικά ότι η ευρύτερη εκπαιδευτική διαδικασία συχνά φαίνεται να συνδέεται και με άλλα στοιχεία πολιτισμού, όπως είναι η υγιεινή διατροφή (η μεσογειακή κουζίνα είναι ουσιαστικά η Ελληνική της Κρήτης και άλλων περιοχών), η μουσική, οι παραδοσιακοί χοροί, η μυθολογία, η ιστορία, κλπ.
Σε κάθε περίπτωση έχουμε την γνώμη ότι οργανωμένες προσπάθειες θα μπορούσαν να είναι εμπορικά ενδιαφέρουσες, κατά περίπτωση, είτε με την συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων συγχρηματοδότησης (ΕΣΠΑ, Horizon, κλπ), είτε και χωρίς αυτήν.
11. Συμπέρασμα
Τα πιο πάνω, όπως προαναφέρθηκε, περιγράφουν, κατά τρόπο προκαταρκτικό, κάποιες γενικές αρχές μετατροπής της Ελληνικής γλώσσας, από ένα (παραμελημένο) στοιχείο του Ελληνικού πολιτισμού, σε ένα σημαντικό εργαλείο ανάπτυξης.
Για την επιτυχία του σκοπού αυτού, η μεγαλύτερη χρήση των νέων τεχνολογιών και ο καλύτερος συντονισμός όλων των εμπλεκομένων, πάνω από όλα όμως η συνειδητοποίηση της ανάγκης αλλαγής, φαίνεται να είναι η «συνταγή» της επιτυχίας.