«Είμαι κι εγώ μια γυναίκα σαν όλες εσάς. Σε πολύ νεαρή ηλικία, σχεδόν κοριτσόπουλο έχασα τον άνδρα μου. Κι έμεινα πίσω θυμωμένη, ερωτευμένη, φορτισμένη, απογοητευμένη, με δύο μικρά παιδιά στην αγκαλιά και πολλά προβλήματα γύρω μου. Μια μητέρα με αλτσχάιμερ που την φρόντισα επί δέκα χρόνια ανελλιπώς και μια γιαγιά που έζησε ως τα 110 της και δεν διανοήθηκα ποτέ να την στείλω σε γηροκομείο.
Δύσκολα χρόνια με γεύσεις πικρές στο στόμα, δίχως ίχνος χαράς. Έπρεπε να βγω στη δημοσιά, όπως έλεγε ο πατέρας μου, να αποδείξω ότι δεν είμαι ελέφαντας. Οτι δεν είμαι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά μια γυναίκα με σάρκα και οστά, μια συνηθισμένη γυναίκα που όφειλε να προστατεύσει παιδιά και γονιούς. Και φυσικά, ούτε λόγος να πέσω στον γκρεμό. Έμοιαζα με μουλάρι που όφειλα να ακροπατώ στο χείλος του δικού μου γκρεμού και ν ’αλαφιάζω δίχως άχνα.
Ήταν πολλές οι υπόγειες διαδρομές, υπήρχαν δάκρυα τις νύχτες στο μαξιλάρι, υπήρχαν όμως και χαμόγελα το πρωί στα δυό αγόρια. Ζωή και ελπίδα μαζί, ένα κουβάρι που ακόμη και σήμερα δύσκολα το ξεμπερδεύει κάποιος.
Προχώρησα όμως, όπως προχωρήσατε και όλοι εσείς κι έγινα κοινωνική, δούλεψα και δουλεύω σκληρά: εξυψώσεις, ταπεινώσεις, χαστούκια, μπράβο….
Σκέφτομαι σήμερα, λόγω της ημέρας να σας μιλήσω από καρδιάς. Δεν θα αναπτύξω πολεμικές στρατηγικές που θα εκτινάξουν τη γυναίκα στην κορυφή της πυραμίδας. Να κάνει τί εκεί πάνω μονάχη; Προτιμώ να πω κάτι κοινότοπο, αλλά αληθινό: Ότι η ζωή εκπορεύεται από την Γυναίκα. Γι αυτό, οι ευθύνες και οι υποχρεώσεις μας είναι περισσότερες από τα δικαιώματα για τα οποία δώσαμε και δίνουμε σημαντικούς αγώνες.
Ξέρετε, έχει περάσει πολύς ανθρώπινος χρόνος από την εποχή που η Ρόζα Παρκς, η μαύρη ράφτρα από το Μοντγκόμερι της Αλαμπάμα αρνήθηκε να σηκωθεί από τη θέση της στο λεωφορείο και να την παραχωρήσει σ’ ένα λευκό, ως όφειλε να πράξει. Κι έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που εμείς τα θηλυκά βγήκαμε από την σπηλιά και πήραμε στο κατόπι τον άνδρα, πιστεύοντας ότι μπορούμε, αν όχι να τον αντικαταστήσουμε στο κοινωνικό του ρόλο, τουλάχιστον να τον ανταγωνιστούμε.
Και φυσικά πέρασαν χρόνια από το παιγνίδι με την τυφλόμυγα. Ωραία ήταν όταν μας έκλειναν τα μάτια κι εμείς μονολογούσαμε πως δήθεν όλα τα βλέπουμε – στην πραγματικότητα, τίποτα δεν βλέπαμε, απλώς είχαμε εξασκήσει τη φαντασία μας. Το ίδιο συνέβη και με τους παραμορφωτικούς καθρέφτες. Άλλες εμείς από εδώ, άλλες οι γυναίκες που βλέπαμε στον καθρέφτη, πότε παραμορφωμένες, λίγο επηρμένες, λίγο πόρνες, λίγο επιστημόνισσες, λίγο λαϊκές, λίγο κυριλέ…
Πάνε αυτά, ξεχάστε τα. Πάμε παρακάτω. Οι παιδικές ασθένειες μας τέλειωσαν. Σε ποιόν αρέσει η ακινησία; Είστε καλά με το νοιώθετε βολεμένες; Το σπιτάκι σας, τον αντρούλη σας, το παιδάκια σας, τα βράδια του Σαββάτου στο Μέγαρο ή στην ταβερνούλα της γειτονιάς…
Ωραία όλα αυτά και σεβαστά και ιερά. Αλλά ανήκουν στο χώρο δίπλα στο εικονοστάσι, ποια στιγμή λέτε; Τη στιγμή που μια ατίθαση έφηβη που λέγεται ζωή κάνει πάρτι ξυπόλητη στα πλακάκια της κουζίνας και μάλιστα εν τη απουσία σας. Σας αρέσει αυτό; Σας αρέσει η φωτογραφία σας στο κάδρο, με ένα προσποιητό χαμόγελο στα χείλη;
Έχω μια πρόταση να σας κάνω. Ελάτε να βγούμε από το κάδρο και ν’ ακουμπήσουμε τις πλάτες μας δίπλα στο λευκό τοίχο, δηλαδή να μην απομακρυνθούμε πολύ, όχι γιατί φοβόμαστε, αλλά για να μην χαθεί η σταθερά της σιγουριάς μας. Η πρόταση μου δεν αφορά τόσο πολύ στις νέες γυναίκες που έχουν αρπάξει τη ζωή απ΄ τα μαλλιά και το παλεύουν. Ναι, σας προτείνω να στηθείτε μια μέρα έξω από την καγκελόπορτα ενός λυκείου σε ώρα διαλείμματος. Δείτε τα κορίτσια μας πόσο όμορφα και πόσα δυναμικά είναι.
Αυτό επομένως που θα πω αφορά τις λίγο μεγαλύτερες, που’ χουν μεγαλώσει τα παιδιά τους, που η σχέση τους μέσα στο σπίτι με το σύζυγο είναι επιεικώς μέτρια και που στο κομμωτήριο ξεφυλλίζουν με ανάμεικτα συναισθήματα τα μοδάτα περιοδικά, με τα λίφτινγκ, τις μεθόδους λιποαναρρόφησης και τα μεσημέρια παρακολουθούν τηλεοπτικά σκουπίδια.
Ακούστε με και κρατείστε το. Η πιο ωραία γυναίκα σήμερα είναι η γυναίκα στα 50 της που πιάνει τον εαυτό της να σκέφτεται ότι θα μπορούσε να παρακολουθήσει μαθήματα στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο, που θα μπορούσε να μάθει μια κάποια τέχνη, να ενταχθεί σ’ έναν πολιτιστικό σύλλογο ή πολιτικό σχήμα. Να βγει, να εκτεθεί, να δοκιμαστεί διαφορετικά, μακριά από την επιρροή του συζύγου – γιατί υπάρχουν και σύζυγοι που θέλουν τη γυναίκα υποτακτικό πλάσμα στο σπίτι, ναι, ναι, υπάρχουν.
Να βρει το θάρρος ν’ ανοίξει κουβέντα με την περιπτερού – που είναι σα να ’χει βγάλει τρία πανεπιστήμια και να μιλάει τρεις ξένες γλώσσες. Κι ύστερα να πάει πιο κάτω στη φουρνάρισσα κι ανάμεσα στο ψωμί, στο γάλα, στον κόσμο στην ουρά να πει δύο κουβέντες παραπάνω μαζί της για την οικονομική κρίση. Να αφουγκραστεί δηλαδή τη ζωή, έξω από το σπίτι, μακριά από την τηλεόραση, όχι όμως υπό τη μορφή της προστατευόμενης κυρίας, αλλά της γυναίκας που ποθεί να μετεξελιχθεί σε ενεργό πολίτη. Το αντίθετο του ανεργού πολίτη είναι ο ενεργός πολίτης.
Υπάρχουν τρόποι, αν πραγματικά το θέλουμε. Όπως υπάρχουν τρόποι να πείσουμε την κακοποιημένη γυναίκα να μοιραστεί το πρόβλημα της, δίχως ντροπή. Να ξανοιχτεί στα αρμόδια κέντρα. Θα την ακούσουν, μπορεί και να την αγκαλιάσουν. Δεν ξέρετε. Σίγουρα όμως θα απελευθερωθεί η ίδια και θα αναλάβει από κει και πέρα τις ευθύνες της, γιατί οι ευθύνες δεν είναι ποτέ του ενός, είναι και του άλλου.
Εκείνο που προέχει να βρούμε, είναι τρόπους επικοινωνίας. Να δικτυωθούμε, ανάλογα με τις δυνατότητες της γυναίκας και τις εμπειρίες της κάθε μιας, με στόχο τη διάχυση των ιδεών, με στόχο την εμπέδωση του νέου ήθους, το οποίο η γυναίκα οφείλει να ξετυλίξει μπροστά μας. Ναι, αυτή ο Βαστάζος της Γης.
Να σας πω ένα παράδειγμα: είστε στην παραλία, ένα ζευγάρι με τις πετσετούλες σας, τις κουβεντούλες σας…. νομίζετε ότι είστε μόνοι και είστε έτοιμοι για τα παραπέρα. Αίφνης εμφανίζεται μια ομάδα με άλλους κολυμβητές, όχι απαραιτήτως ζευγάρια και σας ζητούν φωτιά για το τσιγάρο. Η γυναίκα μουτρώνει, ο άνδρας δίνει φωτιά και θέλει να πιάσει κουβέντα. Η γυναίκα τον αποτρέπει. Κι εκείνος με ευγένεια της εξηγεί ότι έχουν όλο το χρόνο να τα πούνε αργότερα, ας μην χάσουν την ευκαιρία που τους δίνει ένας αναπτήρας για να ακούσουν τις κουβέντες των άλλων. Αν και εφόσον αξίζουν βεβαίως…. Έτσι είναι και στη ζωή, στην καθημερινότητά μας. Απλά πράγματα που εμείς τα κάνουμε σύνθετα, γιατί τρελαινόμαστε για τις αποκλειστικότητες…
Η ενεργοποίηση, λοιπόν, της γυναίκας πρέπει να γίνεται με ομαλό τρόπο, όπως σας είπα προηγουμένως: με τη μετακίνηση μας λίγο πιο πέρα από το κάδρο. Να πείσουμε τους άνδρες μας ότι αξίζουμε κάτι καλύτερο, ότι έχουμε κάθε λόγο να συμμετάσχουμε στα κοινά, να καταθέσουμε το λιθαράκι της γνώσης και κυρίως το ένστικτο της γυναίκας- μάνας που νομίζω ότι όμοιο του δεν υπάρχει πουθενά.
Παλιότερα διάβαζα συχνά Σοπενχάουερ. Με εντυπωσίαζε ο μισογυνισμός του. Τότε, μου ήταν αδύνατον να καταλάβω γιατί ένας σπουδαίος στοχαστής έβαλλε κατά της γυναίκας με τόσο αιχμηρό τρόπο. Έλεγε ο Σοπενχάουερ : «Πρέπει να σκοτίστηκε από τον έρωτα ο νους των ανδρών για να ονομάσουν ωραίο αυτό το μικρόσωμο φύλο, με τους στενούς ώμους, τους φαρδιούς γοφούς και τις κοντές γάμπες ( της εποχής του φτιαξιές) Όλη η ομορφιά του έγκειται στο ερωτικό ένστικτο. Αντί να το ονομάζουν ωραίο, θα ήταν πιο σωστό να το αποκαλούν αντιαισθητικό. Οι γυναίκες δεν διαθέτουν συναίσθημα, δεν ξέρουν ούτε από μουσική, ούτε από ποίηση. Σ’ αυτές τα πάντα είναι σκέτος πιθηκισμός, προσχήματα και επιτήδευση που αντανακλούν την επιθυμία τους να αρέσουν».
Εκ των υστέρων κι έχοντας κοντραριστεί με τη ζωή, όπως ας προανέφερα, ζώντας πλέον σ′ έναν πολυεστιακό τόπο με πολυμορφικές συμπεριφορές αναρωτιέμαι πώς θα αντιδρούσε αυτός ο μοναχικός περιπατητής της Βαϊμάρης, όχι τόσο στην απελευθέρωση των γυναικών, όσο στην εκμετάλλευση τους από τη διαφήμιση. Η , μάλλον, να το διατυπώσω καλύτερα, πώς θα αντιδρούσε στην προώθηση μέσω της διαφήμισης, ενός προτύπου γυναίκας που νομίζω ότι ο φιλόσοφος αποδίδει στην τελευταία του πρόταση: Πιθηκισμός, προσχήματα και επιτήδευση που αντανακλούν την επιθυμία τους να αρέσουν.
Αναφέρομαι γενικότερα στην εκμετάλλευση του γυναικείου σώματος και στον τρόπο που ο διαφημιστής στοχεύει στη διέγερση του θεατή για να πουλήσει το προϊόν. Με απασχολεί το πώς η γυναίκα πέφτει στην παγίδα της ωραιοποιημένης ζωής. Παλιότερα σε γνωστή λεωφόρο υπήρχε μια διαφήμιση με μια πολύ ωραία κοπέλα με κόκκινα εσώρουχα κι από κάτω η εξής πρόταση: Τι σημασία έχει αν δεν ξέρω να μαγειρεύω; Ναι, με τέτοια εσώρουχα, και τέτοιο κορμί, τί να την κάνω τη μαγειρική, ευτυχώς υπάρχουν και τα ντελίβερι.
Κανείς όμως από τους διαφημιστές σκέφτηκε το πώς μια τέτοια αντίληψη φιλτράρεται από μια έφηβη, μια νεαρή κοπέλα που δεν έχει προλάβει να διυλίσει την πληροφορία και που κάποιος την έχει πείσει ότι το όνειρο της ζωής ξεκινάει από το ρόλο μιας πανελίστριας ή μιας τηλεοπτικής γλάστρας. Θα μου πείτε, εσένα τώρα αυτό σε ενόχλησε; Μήπως στα περίπτερα δεν κυκλοφορούν περιοδικά αντίστοιχου περιεχομένου; Για να φτάσουμε στο χρήμα πρέπει πρώτα να διεγείρουμε το κοινό. Απλά μαθηματικά. Δεν παύει όμως να’ ναι ένας βραχνάς. Κι εδώ μπαίνει ο ρόλος της μητέρας που θα πρέπει να εξηγήσει στα στα κορίτσια εγκαίρως και με θάρρος ένα μικρό κομμάτι της αλήθειας τούτου του κόσμου. Ποτέ όλη τη αλήθεια, γιατί μετά η ζωή θα είναι βαρετή.
Ας είμαστε ρεαλιστές κι ας ξαναστήσουμε τους κανόνες του παιγνιδιού. Όχι παλαιομοδίτικα, όχι αναχρονιστικά, όχι βιαστικά και τυχαία. Μέσα από τη συζήτηση, μέσα από τη Συναντίληψη για σωρεία θεμάτων, μέσα από την κοινή δράση, από τη διεκδίκηση θέσεων στους δημόσιους χώρους, στο δημαρχείο, στη Βουλή. Να βγούμε από τη νιρβάνα που μας στήνουν γύρω μας. Όχι να πολεμήσουμε τους άνδρες. Όποιος λέει τέτοιες κουβέντες, είναι χαμένος από χέρι. Δεν έχουμε καιρό για πολέμους. Έχουμε λίγο χρόνο να σμίξουμε, να αγαπηθούμε ξανά, να γνωριστούμε μεταξύ μας, να απλώσουμε τα χέρια και να στήσουμε εκείνο το κοινωνικό δίχτυ ασφάλειας που κάθε φορά, μα κάθε φορά θα μας βοηθάει να ξεπερνάμε με σύνεση και υπομονή τις μεγάλες κρίσεις. Σε πλαίσιο τιμιότητας και με γνώμονα την ευθύνη. Δεν θα κερδίσουμε αλλιώς το σεβασμό της κοινωνίας όλης. Η αντίληψη, βαθιά πατριαρχική, ότι η γυναίκα είναι ο αγρός και ο άνδρας είναι το αλέτρι φθίνει, αλλά δεν αντικαθίσταται. Οι κυβερνήσεις θεσπίζουν νόμους και επαίρονται για τις ποσοστώσεις υπέρ των γυναικών, αλλά οι ποσοστώσεις αποκτούν τη μορφή δουλείας για τα κόμματα. Επομένως δεν αρκούν οι μεγάλες κουβέντες, τη στιγμή που η γυναίκα αγγίζει με σχεδόν παιδικό φόβο την περιοχή της κοιλιάς της και κοιτάζει τον άνδρα χωρίς το πλεονέκτημα της εμπιστοσύνης. Η σημερινή ημέρα είναι ίσως μια ευκαιρία για μικρές, αλλά ουσιαστικές αναθεωρήσεις.
Πολλές από εμάς, ήδη τις έχουμε κάνει. Ας το τολμήσουν όσες θέλουν κι όσες νοιώθουν έτοιμες να δράσουν σ’ ένα πολυμορφικό πια κόσμο. Στο κάτω κάτω είμαστε πια – σωματικά τουλάχιστον – στον αντίποδα του μοντέλου-γυναίκα του Σοπενχάουερ, άρα οι μετοχές μας έχουν κάθε λόγο να εκτιναχθούν. Τολμήστε και να ξέρετε ότι όλο και κάποιος θα βρεθεί δίπλα σας να σας στηρίξει.
Σημείωση: Το κείμενο αυτό είναι η ομιλία της Ρίτσας Μασούρα σε εκδήλωση για την Ημέρα της Γυναίκας