Η προεδρία του Τζορτζ Μπους του νεώτερου ήταν θυελλώδης και αυτό οφείλεται εν πολλοίς – αλλά όχι κατά αποκλειστικότητα - στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής. Ο πρόεδρος Μπους εξελίχθηκε σύντομα κατά την διάρκεια της οκταετούς θητείας του, από έναν πρόεδρο με αμφισβητούμενη και περιορισμένη νομιμοποίηση, (καθώς η επικράτηση επί του αντιπάλου του, Αλ Γκόρ, κρίθηκε αποκλειστικά στην πολιτεία της Φλόριντα, όπου από τα 6 εκατομμύρια άτομα που ψήφισαν, ο Μπους κέρδισε με διαφορά μόλις 500 ψήφων1) σε έναν πρόεδρο με έκτακτες υπερεξουσίες2 στο μετέπειτα της επίθεσης στους Δίδυμους Πύργους. Παρά την κριτική που δέχτηκε στην συνέχεια της θητείας του, ο Αμερικανικός λαός μετά την 11η Σεπτεμβρίου συσπειρώθηκε γύρω από το πρόσωπο του προέδρου και οι φυλετικές συγκρούσεις της εποχής κόπασαν, με τον Μπους να λαμβάνει το υψηλότερο καταγεγραμμένο ποσοστό αποδοχής από οποιοδήποτε άλλον πρόεδρο τις εβδομάδες μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα, ποσοστό που προσέγγιζε το 90%3.
Ύστερα από τα γεγονότα των τρομοκρατικών επιθέσεων στην Αμερικανική ενδοχώρα, η κυβέρνηση του εξουσιοδότησε στις αρχές Οκτώβρη (2001) στρατιωτική επέμβαση στο Αφγανιστάν με σκοπό την στρατηγική εκμηδένιση της Αλ Κάιντα που είχε αναλάβει την ευθύνη για τον σχεδιασμό των επιθέσεων στις 11 Σεπτέμβριου και η οποία είχε βρει καταφύγιο στην χώρα. Μέσα σε δύο μήνες από την Αμερικανική εμπλοκή, η Αλ Κάιντα και οι Ταλιμπάν, με τους τελευταίους να κυβερνούν de facto το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και να προσφέρουν προστασία και υποστήριξη στην πρώτη, ήταν σημαντικά αποδυναμωμένοι και διασκορπισμένοι στα βουνά, χωρίς όμως να έχουν καταστραφεί απολύτως4.
Έπειτα από την εύκολη νίκη απέναντι σε δύο μη κρατικούς δρώντες, τους Ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα, και παρά την έστω ισχνή επιβίωση τους και την σταδιακή ενδυνάμωση τους τα επόμενα χρόνια, η κυβέρνηση Μπους έστρεψε το βλέμμα της προς έναν γνώριμο και παλιό αντίπαλο, το Ιράκ. Περίπου δέκα χρόνια πρωτύτερα, το 1991, οι Η.Π.Α. υπό την προεδρία του πατέρα Μπους (George H.W. Bush), είχαν επιτεθεί κατά του Ιράκ για να απελευθερώσουν το Κουβέιτ, σε μία επιχείρηση που ήταν νόμιμη βάσει του Διεθνούς Δικαίου και είχε την υποστήριξη της διεθνούς κοινότητας. Στην περίπτωση του Μπους του νεότερου όμως, δεν συνέβαινε το ίδιο. Τον Φεβρουάριο του 2003, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών δεν ενέκρινε την εξουσιοδότηση χρήσης βίας, κάτι που συμβαίνει όταν τα μέλη του Συμβουλίου ψηφίζουν άνευ ύπαρξης αρνησικυρίας υπό το άρθρο 42 και κεφάλαιο VII του Χάρτη των Η.Ε. που αφορά περιπτώσεις όπου απειλείται η διεθνής ειρήνη και ασφάλεια. Έτσι, εν αντιθέσει με τον προκάτοχο και πατέρα του, ο Μπους ο νεότερος, έχοντας μονάχα την πολιτική ή/και στρατιωτική υποστήριξη μιας ομάδας κρατών, η οποία ονομάστηκε «Συμμαχία των Προθύμων» και η οποία στάθηκε στο πλάι του στην παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου, εισέβαλε παράνομα στο Ιράκ στις 19 Μαρτίου του 2003.
Η εισβολή στο Ιράκ συνάντησε έντονες διαμαρτυρίες σε ολόκληρο τον κόσμο και την έντονη αντίδραση της διεθνούς κοινότητας λόγω της παραβίασης του Διεθνούς Δικαίου από ένα μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, τις Η.Π.Α.. Για την κυβέρνηση Μπους, ο πόλεμος στο Ιράκ δεν ήταν μια κίνηση αναγκαιότητας αλλά ένας πόλεμος από επιλογή5. Πρόσχημα υπήρξε η δήθεν κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής6 από το καθεστώς του Ιράκ. Ήδη από την επαύριον του χτυπήματος στο Παγκόσμιο Κέντρο Εμπορίου, στα Αμερικανικά κέντρα λήψης αποφάσεων θεωρήθηκε ως αποτυχία ο μη εντοπισμός από τις υπηρεσίες πληροφορίων των επικείμενων τρομοκρατικών χτυπημάτων. Έτσι, η C.I.A. συνδύαζε πλέον αμφίβολες πληροφορίες με υπερβολικό ζήλο σε μία προσπάθεια να προβλεφθεί το χειρότερο δυνατό ενδεχόμενο για τις Η.Π.Α.7, οδηγώντας μια πιθανότητα (την κατοχή όπλων μαζικής καταστροφής από το Ιράκ) να θεωρηθεί ως βεβαιότητα. Σε αυτό συνέδραμε και η άρνηση του Ιράκ να διαψεύσει τις κατηγορίες και να μην δεχτεί επιθεωρητές από τον ΟΗΕ, σε μία προσπάθεια να φανεί ισχυρότερο στα αντίπαλα κράτη της περιοχής του8. Οι Η.Π.Α., χρειάστηκαν περίπου τρεις εβδομάδες για να καταστρέψουν τον Ιρακινό στρατό, να καταλάβουν την Βαγδάτη, και να ανατρέψουν τον δικτάτορα του καθεστώτος, Σαντάμ Χουσεΐν. Συγχρόνως, ως αποτέλεσμα των εχθροπραξιών, περίπου 100.000 ιρακινοί άμαχοι πέθαναν9 και 5 εκατομμύρια άνθρωποι έγιναν πρόσφυγες10. Ωστόσο, όπλα μαζικής καταστροφής δεν βρέθηκαν ποτέ.
Πολύ δυσκολότερη από την εισβολή και τον πόλεμο κατά του Ιράκ αποδείχτηκε η μετέπειτα διαχείριση του Κράτους από τους Αμερικάνους και ο έλεγχος των αντιμαχόμενων κοινοτήτων. Τα λάθη στην διαδικασία του «State-Building» και του εκδημοκρατισμού από μεριάς Η.Π.Α. υπήρξαν αθρόα και καταστροφικά, τόσο για το Ιράκ όσο και για τον λαό του, παρατείνοντας αχρείαστα την Αμερικανική παρουσία στην χώρα. Στο Ιράκ είχε δημιουργηθεί, και εξακολουθεί να υφίσταται μέχρι και σήμερα, ένα κενό ασφαλείας (το οποίο εκμεταλλεύτηκε και καταχράστηκε ο ISIS περισσότερο από μία δεκαετία αργότερα για να ελέγξει μέρος της επικράτειας του Ιράκ κατά την διαδικασία εδραίωσης το Χαλιφάτου), ένα «Αποτυχημένο Κράτος», ενώ επικρατούν διακοινοτικές συγκρούσεις, μαίνεται εμφύλιος πόλεμος και διαιωνίζεται μια ανθρωπιστική καταστροφή.
Στα αμερικανικά λάθη, σύμφωνα με την βιβλιογραφία, συγκαταλέγονται η κατακόρυφη μείωση των Αμερικανικών κατοχικών δυνάμεων από μισό εκατομμύριο σε 140.000 άτομα, καθώς αυτή αποτελούσε, όπως φάνηκε και εκ του αποτελέσματος, ανεπαρκής δύναμη για να προφυλάξει την ασφάλεια στο Ιράκ, ιδιαίτερα καθώς ξεκινούσαν οι διακοινοτικές συγκρούσεις και ένας εξαιρετικά βίαιος ανταρτοπόλεμος. Ακόμη, σφάλμα αποτέλεσε και η αδράνεια του κατοχικού στρατού στις τεράστιες και χρόνιες λεηλασίες των δημοσίων κτιρίων και των κρατικών υποδομών από τον ίδιο τον Ιρακινό λαό11. Επιπρόσθετα, σφάλματα κρίνονται η διάλυση του Ιρακινού στρατού, κάτι που δημιούργησε περαιτέρω κενό στην διαχείριση ενός εξαγριωμένου πληθυσμού και ενός εσωτερικού πολέμου, και οδήγησε στην αντίσταση και στον ανταρτοπόλεμο πρώην στρατιωτικούς, καθώς επίσης και η μη παράδοση της κρατικής εξουσίας στους ίδιους τους Ιρακινούς, οι οποίοι έβλεπαν τους Αμερικάνους όχι ως απελευθερωτές (όπως οι ίδιοι οι Αμερικάνοι ήθελαν να αυτοπαρουσιάζονται), αλλά ως ταπεινωτική επιβολή ενός ξένου στρατεύματος12.
Βιβλιογραφία:
- Calvocoressi Peter, Η Διεθνής Πολιτική μετά το 1945, (Αθήνα: Εκδόσεις Τουρίκη, 2009),
- Friedman George, America’s Secret War, (New York: Anchor, 2005
- Gregg Gary L. II, GEORGE W. BUSH: FOREIGN AFFAIRS, University of Virginia, Miller Center, available at: https://millercenter.org/president/gwbush/foreign-affairs. Accessed 29 August 2019.
- UNHCR, Global Trends Forced Displacement in 2015, available at: https://www.unhcr.org/576408cd7. Accessed 29 August 2019.
- Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική:1945-2002, (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2002),
- Παπασωτηρίου Χαράλαμπος, Η Αμερικανική Πολιτική από τον Φράνκλιν Ρούζβελτ στον Ντόναλντ Τραμπ, (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2018)
1 Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Αμερικανικό πολιτικό σύστημα και εξωτερική πολιτική:1945-2002, (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2002), σελ. 405. Ακολούθησαν επαναληπτικές καταμετρήσεις, με ηλεκτρονικά και μη μέσα, και παρέμβαση του Ανώτατου Δικαστηρίου (Supreme Court of the United States) οι οποίες επιβεβαίωσαν την οριακή νίκη, αλλά αμαύρωσαν το κύρος του Δικαστηρίου με το πρόσχημα της κομματικής προτίμησης. Ibid.
2 Gary L. Gregg II, GEORGE W. BUSH: FOREIGN AFFAIRS, University of Virginia, Miller Center, available at: https://millercenter.org/president/gwbush/foreign-affairs . Accessed 29 August 2019.
3 Ibid.
4 George Friedman, America’s Secret War, (New York: Anchor, 2005), p. 165-200. Καθώς το Αφγανιστάν δεν ανήκει στον χώρο της Μέσης Ανατολής, ξεφεύγει από τα όρια του παρόντος άρθρου και για αυτό αναφέρεται επιγραμματικά. Για μία ενδελεχής ανάλυση της πρώιμης Αμερικανικής εμπλοκής στο Αφγανιστάν βλ. Friedman, America’s Secret War.
5 Supra 2.
6 Στα όπλα μαζικής κατοχής συγκαταλέγονται τα χημικά, βιολογικά και πυρηνικά όπλα.
7 Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, Η Αμερικανική Πολιτική από τον Φράνκλιν Ρούζβελτ στον Ντόναλντ Τραμπ, (Αθήνα: Εκδόσεις Ποιότητα, 2018), σελ. 555-556.
8 Ibid.
9 Peter Calvocoressi, Η Διεθνής Πολιτική μετά το 1945, (Αθήνα: Εκδόσεις Τουρίκη, 2009), σελ. 629.
10 UNHCR, Global Trends Forced Displacement in 2015, available at: https://www.unhcr.org/576408cd7 . Accessed 29 August 2019.
11 Supra 7, σελ. 559.