Ήρθαν οι γιορτές του Πάσχα και τα παιδιά μας θα γεμίσουν πάλι παιχνίδια. Έρευνα έδειξε πως όσο λιγότερα παιχνίδια έχει ένα παιδί, τόσο περισσότερο συνδέεται μαζί τους και τόσο περισσότερο τα απολαμβάνει. Τα σημερινά παιδικά δωμάτια είναι ασφυκτικά γεμάτα, οι μικροί πρίγκιπες δεν είναι ποτέ ευχαριστημένοι με τα όσα έχουν και οι γονείς διαρκώς παραπονιούνται για την πληθώρα που έχει καταλάβει τον ζωτικό τους χώρο. Η εποχή αυτή τρέχει με χίλια, μαζί της τρέχει και η σύγχρονη οικογένεια κάνοντας διαρκώς πράγματα που κατά βάθος δεν θέλει.
Το πιο τρανό παράδειγμα, ο τρόπος που γιορτάζονται πλέον τα παιδικά γενέθλια. Οι περισσότεροι γονείς μισούν τους παιδότοπους, τρέμουν στην ιδέα ενός παιδικού πάρτι το σαββατοκύριακο σε παιδότοπο κι ωστόσο καταφεύγουν εκεί για τα γενέθλια των παιδιών τους πληρώνοντας πολλές φορές ακόμη κι έναν ολόκληρο μισθό. Οι παιδικές δραστηριότητες είναι κάτι ακόμη για το οποίο παραπονιέται η σύγχρονη οικογένεια. Θεωρείται ντροπή σήμερα για μια οικογένεια που σέβεται τον εαυτό της να δηλώσει πως δεν πηγαίνει το παιδί της σε μία τουλάχιστον απογευματινή δραστηριότητα. Και όσο για τις γνωστικές δεξιότητες που απαιτούμε πλέον από τα παιδιά; Με τρόμο άκουσα πως κάποιοι γονείς περιμένουν το πρώτο δίπλωμα των αγγλικών στην τετάρτη δημοτικού. Ταυτόχρονα οι εκπαιδευτικοί γυμνασίων και λυκείων μιλούν για το πιο χαμηλό επίπεδο μαθητών που έχουν συναντήσει ποτέ, για παιδιά εντελώς αδιάφορα απέναντι στη γνώση, που δεν ξέρουν ούτε ελληνικά.
Σκοπός μου δεν είναι να κατηγορήσω τους σημερινούς γονείς, στους οποίους άλλωστε ανήκω κι εγώ. Αναγνωρίζω ότι είναι πολύ πιεσμένοι γιατί ο θεσμός της οικογένειας δεν έχει καμία υποστήριξη από το κράτος και το εκπαιδευτικό σύστημα δεν έχει προσαρμοστεί στη νέα εποχή, ούτε ασχολείται καθόλου με την ψυχική υγεία των παιδιών. Τα αμέτρητα βιβλία και άρθρα ψυχολογίας κάνουν μητέρες και πατέρες να νιώθουν διαρκώς πως βρίσκονται υπό εξέταση. Εργάζονται πάρα πολλές ώρες, συχνά σε κλίμα οικονομικής ανασφάλειας, νιώθουν για αυτό ενοχές και τον υπόλοιπο χρόνο προσπαθούν να κάνουν το καλύτερο για τα παιδιά τους. Τις περισσότερες φορές έχουν ξεχάσει κάθε προσωπική απόλαυση, η συντροφική και ερωτική τους σχέση παραμελείται, συχνά προτιμούν να ξοδεύουν μόνο για τα παιδιά τους γιατί είναι περασμένο μέσα μας πως πρέπει να θυσιαζόμαστε για τα παιδιά μας, αν θέλουμε να είμαστε σωστοί γονείς.
Εδώ θα ήθελα να μιλήσω λίγο για την έννοια της θυσίας. Όσοι από εμάς είχαμε παππούδες που έζησαν στον πόλεμο ή τη μεταπολεμική περίοδο έχουμε ακούσει τις ιστορίες της μάνας και του πατέρα που έμεναν νηστικοί για να φάνε τα παιδιά τους. Ακόμη και σήμερα οι τόσες εικόνες των προσφύγων που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο δείχνουν μητέρες εξουθενωμένες με μωρά στην αγκαλιά, που θηλάζουν νηστικές σε σκηνές και πατέρες που κουβαλούν τα παιδιά τους αποφασισμένοι να προχωρήσουν πεζοί μέχρι να φτάσουν στη Γερμανία. Η θυσία ενός γονιού για το παιδί του υφίσταται μόνο όταν απειλείται η ίδια η επιβίωση του παιδιού. Σε κάθε άλλη περίπτωση είναι καλό να αναρωτιόμαστε αν αυτό για το οποίο «θυσιαζόμαστε» θα κάνει τελικά καλό στο παιδί μας.
Είναι όντως καλό για ένα παιδί να έχει αμέτρητα παιχνίδια, με τα οποία τελικά δεν παίζει; Πώς θα μάθει να εκτιμά έτσι το καθετί που του δίνεται; Είναι βοηθητικό για ένα παιδί να απολαμβάνει πανάκριβες συσκευές ή ψυχαγωγία ξοδεύοντας χρήματα της οικογένειας που δεν περισσεύουν; Πώς αυτό το παιδί θα μπορέσει να επιβιώσει σε μια δύσκολη αγορά εργασίας και να δεχτεί έναν πρώτο χαμηλό μισθό; Πώς θα μπορέσει το ίδιο να διαχειριστεί χρήματα και πολύ αργότερα να κάνει οικογένεια; Επιχειρηματίας μού ανέφερε πως έχει παρατηρήσει ότι οι νεότεροι υπάλληλοί σήμερα δεν έχουν καμία συναίσθηση της εποχής τους, ζητούν μισθό που θα έπαιρνε κάποιος που δουλεύει δεκαετίες και δεν δέχονται κριτική, ούτε αναλαμβάνουν την ευθύνη για τα λάθη τους. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως ο ρόλος του γονιού δεν είναι μόνο να δίνει στιγμιαία χαρά στο παιδί του αλλά και να το προετοιμάζει για τη ζωή. Είναι απαραίτητο το «όχι» στις απαιτήσεις του παιδιού, που παρασυρμένο από την πληθώρα των υλικών αγαθών και της ψυχαγωγίας που βλέπει γύρω του μπορεί εύκολα να γίνει αχόρταγο, ανεύθυνο και ανικανοποίητο. Δεν έχει γεννηθεί ο άνθρωπος που δεν θα αντιμετωπίσει τη ματαίωση, οπότε καλό είναι τα παιδιά να μαθαίνουν να τη διαχειρίζονται στο ασφαλές περιβάλλον της οικογένειας με συζήτηση και στοργή, αλλιώς η ζωή θα τους την επιβάλλει κάποια στιγμή αναπόφευκτα με σκληρό πολλές φορές τρόπο.
Ένας γονιός που εργάζεται πολλές ώρες και δεν βλέπει πολύ το παιδί του είναι ευάλωτος στο να του δώσει χαρά με το οποιοδήποτε μέσο. Νομίζει πως έτσι εξιλεώνεται. Επίσης, η φροντίδα των παιδιών είναι εξουθενωτική και πολλές φορές οι γονείς κατάκοποι υποκύπτουν στις υπερβολικές απαιτήσεις των παιδιών γιατί απλώς δεν αντέχουν. Τέλος, η εποχή έχει ενοχοποιήσει κατά κάποιο τρόπο την αυστηρότητα. Εύκολα μπορούν να παρερμηνευτούν τα όσα λέει η Ψυχολογία και να ζούμε με τον διαρκή φόβο «ότι θα δημιουργήσουμε ψυχολογικά προβλήματα στα παιδιά μας, αν είμαστε αυστηροί». Αυτά ακριβώς τα ευαίσθητα σημεία του γονιού εκμεταλλεύονται οι βιομηχανίες που κυριαρχούν πανηγυρικά σε μια εποχή οικονομικής, πολιτικής, ανθρωπιστικής κρίσης. Οτιδήποτε παρέχει αγαθά ή υπηρεσίες σε παιδιά θα φέρει σήμερα χρήματα. Τα σημερινά παιδιά απολαμβάνουν την εποχή του εξευτελιστικού κατώτατου μισθού περισσότερα υλικά αγαθά και ψυχαγωγία από ό,τι απολάμβαναν τα παιδιά την εποχή της αφθονίας και της απληστίας του ’80 και του ’90. Από τη βρεφική ήδη ηλικία οι διάφορες εταιρείες σε καταδιώκουν με ένα σωρό ανούσια και άχρηστα προϊόντα που τάζουν παιδική υγεία, ηρεμία και οικογενειακή ευτυχία.
Νιώθω μερικές φορές πως σήμερα ζούμε σε ένα τεράστιο θεματικό πάρκο αναψυχής που τάχα δίνει χαρά στα παιδιά. Τα σημερινά παιδιά, όμως, δεν τρέχουν, δεν παίζουν ομαδικά, δεν πειραματίζονται, δεν χαίρονται τη φύση. Ξεχάσαμε, υποτιμήσαμε τα απλά, τα ουσιαστικά. Είναι δυνατόν να είναι στ’ αλήθεια ευτυχισμένα τα παιδιά χωρίς το ελεύθερο παιχνίδι; Ταυτόχρονα, όσο εκείνα τρέχουν ασθμαίνοντας από δραστηριότητα σε δραστηριότητα με τους εξουθενωμένους γονείς τους, δίπλα τους άλλα παιδιά στερούνται τα βασικά, το φαγητό, τα ρούχα, την εκπαίδευση, την αξιοπρέπεια. Τα παιδιά που στερούνται σήμερα αύριο θα στραφούν κατά των παιδιών μας, θα στραφούν στην εγκληματικότητα γιατί πολύ απλά, όταν ήταν αθώες ψυχές εμείς σφυρίζαμε αδιάφορα και παραπονιόμασταν επειδή κουραστήκαμε να ψάχνουμε για δώρα στα πολυκαταστήματα παιχνιδιών. Και σήμερα, την εποχή του διαδικτύου δεν έχουμε τη δικαιολογία πως δεν ξέραμε.
Η οικονομική κρίση θα έπρεπε να μας είχε διδάξει πολλά. Καθετί υλικό μπορεί ξαφνικά να χαθεί. Οι καιροί αλλάζουν, η απόλυτη εξασφάλιση είναι κάτι που κανείς ποτέ δεν μπορεί να κερδίσει γιατί κανείς δεν έχει κάνει συμβόλαιο με τη ζωή, την υγεία, την οικονομική ευημερία. Αυτό που δεν χάνεται, αυτό που μπορεί να ανακυκλώνεται διαρκώς είναι μόνο η αγάπη. Περιουσία μας είναι μόνο ο χαρακτήρας μας. Τα παιδιά χρειάζονται τη σταθερότητά μας, ακόμη και το «όχι» μας για να νιώσουν ασφαλή, για να χτίσουν έναν χαρακτήρα που θα αντέξει στις κρίσεις, στα απρόοπτα, στις ματαιώσεις της ζωής.
Ως άνθρωποι που φέραμε ανθρώπους σε αυτόν τον κόσμο, πρέπει επιτέλους κάποια στιγμή να ξεφύγουμε από την εμμονή της υπερκατανάλωσης και τον ατομικισμό και να διαμορφώσουμε ουσιαστική κοινωνική συνείδηση. Να σταματήσουμε να κοιτάζουμε μόνο το καλό του παιδιού μας και να ασχοληθούμε με το καλό όλων των παιδιών, με το καλό της κοινότητάς γιατί πολύ απλά το παιδί μας σε αυτήν την κοινότητα θα ζήσει. Ακόμη κι αν του δώσουμε τα πάντα και το στείλουμε στο καλύτερο ιδιωτικό σχολείο στα δεκαοχτώ του θα βγει σε μια τρομερά δύσκολη κοινωνία και είναι καλό να έχει έναν χαρακτήρα που θα το βοηθήσει να το αντέξει. Τώρα που είδαμε περιουσίες να χάνονται σε μια νύχτα, κατοίκους της Κηφισιάς να τρώνε από τα σκουπίδια, πνιγμένα παιδιά ξεβρασμένα στις ακτές των νησιών μας, απόφοιτους του Πολυτεχνείου να οδηγούν ταξί και τόση ανεργία, η μόνη επένδυση που θα έπρεπε να μας απασχολεί πια είναι η επένδυση σε μια πιο ανθρώπινη και πιο ουσιαστική παιδεία.