Άκουγα τις προάλλες το ανέκδοτο τραγούδι «Η μεσαία τάξις» του Λουκιανού Κηλαηδόνη και του Γιάννη Νεγρεπόντη , για τις ανάγκες της παράστασης ”Μικροαστικά” και μια έστω φευγαλέα ματιά στους στίχους βοηθά ώστε να γίνει κατανοητή η στάση της Ρωσικής μεσαίας τάξης :
«Η τάξις η μεσαία
ειν’ η σταθερωτέρα
ειν’ η εντιμοτέρα
η πλέον νομοταγής
και ως εκ τούτου βέβαια
είν’ η εθνικωτέρα.
Πλην όμως όλων τούτων
η τάξις η μεσαία
είναι η καλλιτέρα
πελάτις συνεπής
δια την κατανάλωσιν
η πιο προσφοροτέρα.
Επί των ανωτέρω
προσθέτομεν επίσης
η τάξις η μεσαία
και τραπεζιτικώς
εις την αποταμίευσιν
είναι η πλατυτέρα.
Η τάξις η μεσαία
στύλος είναι του Κράτους
κι αντίθετος σε όλους
αυτούς τους επαράτους
των άκρων οπαδούς»
Τι λένε οι στίχοι; Πως η μεσαία τάξη είναι «η σταθερότερη, η εντιμότερη, νομοταγής, σκεπτόμενη εθνικότερα απ’ όλες τις άλλες, επιρρεπής στην κατανάλωση, πιστή στην αποταμίευση, στυλοβάτης του Κράτους, αντίθετη στις θεωρίες των άκρων».
Κάπως έτσι είναι και η Ρωσική μεσαία τάξη που βρίσκεται ταυτόχρονα εγκλωβισμένη από την αλλά και αντιμέτωπη με την υπερβολική κρατική προπαγάνδα, μέσα από την καθημερινή τριβή.
Η ομάδα εσωτερικής πολιτικής του Πούτιν άρχισε να αναπτύσσει τις «στρατηγικές εξόδου» πριν από αρκετές εβδομάδες. Κοίταξαν, έψαξαν, αλλά δεν υπάρχει ξεκάθαρο σενάριο στον ορίζοντα. Έτσι αποφάσισαν να μην προετοιμάσουν τη κοινή γνώμη για πιθανές διαπραγματεύσεις και την επίτευξη ειρηνευτικής συμφωνίας. Αφήνουν τα πάντα να πάρουν τον δρόμο τους.
Οι αξιωματούχοι στο Κρεμλίνο είναι πεπεισμένοι ότι η πλειοψηφία των Ρώσων αντιλαμβάνονται τον πόλεμο ως «αγώνα ενάντια στους Ναζί και τον Ναζισμό». Προς επίρρωση, αναφέρονται στα αποτελέσματα διαβαθμισμένων κοινωνιολογικών μελετών τις οποίες οι ρωσικές αρχές χρησιμοποιούν εδώ και καιρό για να παρακολουθούν την κοινή γνώμη. Από τις αρχές Μαρτίου του 2022, αφότου η Ρωσία ξεκίνησε την εισβολή της στην Ουκρανία, διενεργούνται τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές έρευνες της κοινής γνώμης.
Δεν υπάρχουν αξιόπιστα, ανεξάρτητα στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς σχετικά με τη «μαχητική πλειοψηφία» της χώρας. Έχουν δημοσιευτεί διάφορες κοινωνιολογικές έρευνες σχετικά με τη στάση των Ρώσων απέναντι στον πόλεμο, και πολλές από αυτές δείχνουν συντριπτική υποστήριξη για την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία. Ωστόσο, δεδομένης της επιρροής της προπαγάνδας, της λογοκρισίας και των καταστολών, αυτές οι μελέτες είναι απίθανο να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα.
Παρ’ όλα αυτά, η κυβέρνηση Πούτιν συνεχίζει να βασίζεται στα δικά της δεδομένα έρευνας, τα οποία, υποστηρίζουν την ιδέα ότι ο ρωσικός πληθυσμός βρίσκεται σε τροχιά πολέμου.
Συγκεκριμένα, οι αξιωματούχοι του Κρεμλίνου είναι της άποψης ότι ένα από τα πιο σοβαρά εμπόδια για την «έξοδo από τον πόλεμο» θα μπορούσε να είναι η «στάση πολλών μελών της μεσαίας τάξης», που φέρεται να υποστηρίζουν την «ειδική επιχείρηση».
Σύμφωνα με τις ίδιες μελέτες, ισχυρίζονται ότι αυτά τα «μέλη της μεσαίας τάξης» πιστεύουν ότι «αν ο πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει, πρέπει να τον συνεχίσεις μέχρι τη νίκη στο Κίεβο ή ακόμα και στο Λβιβ. Δεν μπορείς να υποχωρήσεις».
Μέχρι στιγμής, αυτοί οι άνθρωποι - η μεσαία τάξη δηλαδή - έχουν τις οικονομίες τους για μαξιλάρι. Τα εισοδήματά τους, τους επιτρέπουν να αγνοούν ουσιαστικά την αύξηση των τιμών των τροφίμων. Ταυτόχρονα, αισθάνονται ότι υπερασπίζονται τη χώρα τους, για τη δικαιοσύνη.
Αυτοί οι ισχυρισμοί υποστηρίζονται σιωπηρά από τα αποτελέσματα μιας έρευνας σε χιλιάδες κατοίκους της Μόσχας που διενεργήθηκε από την εταιρεία έρευνας της κοινής γνώμης και αγοράς Russian Field.
Πράγματι, μεταξύ των ανθρώπων των οποίων τα εισοδήματά τους, τους επιτρέπουν να αγοράζουν «σχεδόν τα πάντα», το 62% υποστήριξε τη συνέχιση της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία» και μόλις το 29% υποστήριξε τις ειρηνευτικές συνομιλίες.
Μεταξύ εκείνων των οποίων τα εισοδήματα τους επιτρέπουν να κάνουν μεγάλες αγορές (όπως οικιακές συσκευές), τα ποσοστά αυτά ήταν 54% και 37%, αντίστοιχα. Ταυτόχρονα, όσοι δεν μπορούσαν να αγοράσουν τα είδη παντοπωλείου ήταν σχεδόν ομοιόμορφα χωρισμένοι, με το 40% να υποστηρίζει την «ειδική επιχείρηση» και το 40% να υποστηρίζει τις διαπραγματεύσεις.
Δεν θα πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι ένα σημαντικό μέρος της ρωσικής μεσαίας τάξης αποτελείται από αξιωματούχους επιβολής του νόμου και μεσαίου επιπέδου κυβερνητικούς αξιωματούχους, με άλλα λόγια, είναι άμεσοι ωφελούμενοι του καθεστώτος, ή είναι εκείνοι που ξέρουν πότε πρέπει να δείξουν πίστη.
Το Κρεμλίνο από την πλευρά του, φοβάται πως μια πιθανή δυσαρέσκεια θα ενσκήψει για την απόσυρση των στρατευμάτων και τη διεξαγωγή ειρηνευτικών συνομιλιών. Οι Αρχές πιστεύουν ότι η αντίδραση θα μπορούσε να μεταδοθεί ακόμη και σε διαδηλώσεις στους δρόμους.
Που μπορεί να αποδοθεί αυτή την αντίληψη;
Στο γεγονός ότι η ρωσική προπαγάνδα έχει υπερβολικά αναπτύξει το θέμα του ναζισμού στην Ουκρανία. Αυτά τα ερεθίσματα είναι πολύ δυνατά, είναι μια αναβίωση της μνήμης του Μεγάλου Πατριωτικού Πολέμου, όταν πολέμησαν ενάντια στους Ναζί. Αυτή η μνήμη έχει αγαπηθεί για πάρα πολύ καιρό και είναι σφικτά συνδεδεμένη με τη μνήμη του Β′ Παγκοσμίου Πολέμου.
Οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης Πούτιν υποστηρίζουν δημόσια αυτή τη ρητορική, καθώς πιστεύουν ότι είναι πολύ αργά για να διαφωνήσουν με την κοινή γνώμη — και ότι, σε κάθε περίπτωση, ο αγώνας πρέπει να συνεχιστεί μέχρι να υπάρξει κάποιου είδους αποτέλεσμα που μπορεί να είναι πλαισιώνεται ως «νίκη».
Παρ’ όλα αυτά υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση για την εγκυρότητα αυτών των φόβων. Οι άνθρωποι είναι μάλλον παθητικοί, μπορεί να μην είναι κατά του πολέμου, αλλά δεν είναι και υπέρ αυτού. Για παράδειγμα δεν είναι σύνηθες να εντοπίζει το βλέμμα, το γράμμα «Z» σε αυτοκίνητα μεσαίας κατηγορίας στη Μόσχα. Αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι έτοιμοι να πάνε να πολεμήσουν οι ίδιοι.
Εάν οι Αρχές σκόπευαν να μειώσουν τους τόνους της προπαγάνδας, δεν θα έπρεπε να περιμένουν καμία αντίδραση από τους «υποστηρικτές» του πολέμου. Οι πολίτες θα σταματούσαν να σκέφτονται και να μιλούν για τους Ναζί και θα να στρέφονταν αποκλειστικά στα δικά τους προσωπικά προβλήματα.
Η ηγεσία του Κρεμλίνου, αφού επινόησε ένα κοινό ψέμα για τον εαυτό της, «αγώνας ενάντια στους Ναζί και τον Ναζισμό», το εμπλούτισε με μία υπερβολική κρατική προπαγάνδα και αναγκάζει τους πάντες να παίζουν μαζί με τα ψέματά της.
Ως πότε;
Η 9η Μαΐου – ημέρα μνήμης για τον αγώνας ενάντια στους Ναζί και τον Ναζισμό - πλησιάζει…: μια καθοριστική ημερομηνία για τον απολογισμό που θέλει - δεν θέλει, θα πρέπει να κάνει το Κρεμλίνο.
***
Μιχάλης Κονιόρδος, καθηγητής Τμήματος Διοίκησης Τουρισμού στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής