Οταν ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέφτηκε τη Λέσβο το 2016, συγκινήθηκε τόσο πολύ από τις ιστορίες που άκουσε από κατατρεγμένες οικογένειες, οι οποίες διέφυγαν από τον πόλεμο στο Ιράκ και τη Συρία, που έκλαψε και πήρε μαζί του φεύγοντας μερικούς πρόσφυγες.
Μιλώντας σε δημοσιογράφους κατά την επιστροφή του στο Βατικανό εκείνη την ημέρα, κρατούσε μια ζωγραφιά που του είχε δώσει ένα παιδί από τον προσφυγικό καταυλισμό της Μόριας.
«Κοιτάξτε αυτό», είχε πει, δείχνοντας τη ζωγραφιά με ένα πουλί όμορφα χρωματισμένο και με τη λέξη «ειρήνη» γραμμένη στα αγγλικά να ξεχωρίζει από κάτω του. «Αυτό θέλουν τα παιδιά: Ειρήνη».
Ο Πάπας επιστρέφει στη Λέσβο αυτή την εβδομάδα για πρώτη φορά από εκείνη την ημέρα, επαναλαμβάνοντας την επίσκεψη στο νησί από όπου πέρασαν εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες στο ταξίδι τους προς την Ευρώπη.
Αλλά θα διαπιστώσει ότι η στάση απέναντι στους μετανάστες εδώ έχει σκληρύνει στα πέντε χρόνια που μεσολάβησαν, όπως και αλλού στην Ευρώπη, με τις εντάσεις να φουντώνουν στα σύνορα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ενωσης (Πολωνία) και της Λευκορωσίας και τις διελεύσεις να γίνονται πιο θανατηφόρες, όπως αυτή που συνέβη πιο πρόσφατα με τους δεκάδες νεκρούς στη Μάγχη.
Ο Πάπας Φραγκίσκος θα επισκεφθεί πρώτα την Κύπρο, μια ακόμη χώρα στη Μεσόγειο που αντιμετωπίζει επίσης την αύξηση προσφυγικών ροών σε τέτοιο βαθμό που η κυβέρνηση επιδιώκει να σταματήσει την εξέταση των αιτημάτων ασύλου.
Οπως έκανε στη Λέσβο και πριν από πέντε χρόνια, ο Φραγκίσκος έχει κανονίσει περίπου 50 επίδοξοι πρόσφυγες στην Κύπρο να ταξιδέψουν μαζί του στην Ιταλία μετά την επίσκεψή του, λένε Κύπριοι αξιωματούχοι. Και ο εκπρόσωπος του Βατικανού, Ματέο Μπρούνι, δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο νέας μεταφοράς μεταναστών από τη Λέσβο.
«Είναι τα αδέρφια και οι αδερφές μας», είπε ο Φραγκίσκος σε μήνυμά του προς τους Ελληνες και Κύπριους πιστούς πριν από το ταξίδι. «Πόσοι έχουν χάσει τη ζωή τους στη θάλασσα! Σήμερα η θάλασσα μας, η Μεσόγειος, είναι ένα μεγάλο νεκροταφείο», τόνισε σε δραματικούς τόνους.
Ο Ποντίφικας ξεκινά το πενθήμερο ταξίδι του την Πέμπτη από την Κύπρο πριν μεταβεί στην Ελλάδα το Σάββατο. Επιστρέφει στην έδρα του τη Δευτέρα.
Ενώ τα ανανεωμένα μηνύματα συμπόνιας και καλωσορίσματος του Πάπα για τους μετανάστες δεν έχουν μεγάλη απήχηση στις ευρωπαϊκές χώρες, είναι μια ευπρόσδεκτη κίνηση για τους ίδιους τους μετανάστες.
«Η παρουσία του εδώ θα μας ενδυναμώσει πνευματικά και θα μας δώσει ελπίδα, λίγη παρηγοριά», λέει ο Κρίστιαν Τάνγκο Μουγιάκα, ένας 30χρονος αιτών άσυλο από το Κονγκό που πρόκειται να συμμετάσχει στην κυριακάτικη λειτουργία με τον Πάπα, στον νέο καταυλισμό μεταναστών στη Λέσβο.
«Μας δίνει πίστη, ενισχύει την πίστη μας», εξηγεί.
Ο Μουγιάκα αποχωρίστηκε τη σύζυγό του και τη μικρότερη κόρη του πριν από ένα χρόνο στις τουρκικές ακτές, όταν προσπάθησαν να επιβιβαστούν σε ένα δουλεμπορικό σκάφος με προορισμό την Ελλάδα. Εκτοτε δεν έχει νέα για το τι τους συνέβη.
Η βόρεια ακτή της Λέσβου, μόλις 10 χιλιόμετρα από την Τουρκία, χρησίμευσε ως το κύριο σημείο απόβασης για τα παράνομα πλοιάρια που περνούσαν στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια της μεταναστευτικής κρίσης του 2015-16.
Σωροί από πεταμένα πορτοκαλί σωσίβια κατέκλυσαν τις παραλίες, ντόπιοι ψαράδες βοηθούσαν στις καθημερινές επιχειρήσεις διάσωσης και οι κάτοικοι του νησιού ήταν περήφανοι που διοργάνωναν εκστρατείες για να παρέχουν τρόφιμα και ρούχα σε εκατοντάδες πρόσφυγες που έφταναν εκεί καθημερινά.
Πέντε χρόνια μετά, το «χαλί» καλωσορίσματος έχει φύγει. Οι μετανάστες που φτάνουν στα ελληνικά νησιά κρατούνται πλέον σε κέντρα κράτησης, νεόκτιστα και χρηματοδοτούμενα από την ΕΕ. Οι περιπολίες της ακτοφυλακής λαμβάνουν εντολή να αναχαιτίζουν λέμβους και σκάφη που καταφτάνουν και να τα στέλνουν πίσω στην Τουρκία.
Ο καταυλισμός-κολαστήριο, τον οποίο επισκέφθηκε ο Φραγκίσκος το 2016, κάηκε ολοσχερώς πέρυσι, κατά τη διάρκεια διαμαρτυριών ενάντια στους περιορισμούς της πανδημίας. Και κατά μήκος των χερσαίων συνόρων της Ελλάδας με την Τουρκία, ένας νέος τοίχος από ατσάλι και ένα δίκτυο αισθητήρων υψηλής τεχνολογίας έχουν επιστρατευθεί για να σταματήσουν τις παράνομες διελεύσεις.
Η Εβα Κοσέ από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων εκτιμά ότι η επίσκεψη του Πάπα θα χρησιμεύσει ως επείγουσα υπενθύμιση της ανθρώπινης φύσης της μεταναστευτικής κρίσης.
«Σε μια εποχή που οι άνθρωποι υποφέρουν και τα δικαιώματά τους απειλούνται, το να τους υπερασπίζεται ο Πάπας και να εκφράζει αυτές τις ανησυχίες είναι πιο σημαντικό από ποτέ», λέει στο Associated Press. «Από την τελευταία επίσκεψη του Πάπα, η Ελλάδα συνεχίζει να φιλοξενεί μεγάλο αριθμό αιτούντων άσυλο, ενώ δεν προστατεύει τα δικαιώματά τους. Χιλιάδες άνθρωποι που αναζητούν καταφύγιο στην Ελλάδα απωθούνται βίαια πίσω στην Τουρκία. Τα παιδιά μεταναστών αντιμετωπίζουν έλλειψη στέγης και έλλειψη πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση και το φαγητό. Και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις αντιμετωπίζουν νομοθετικούς περιορισμούς και εγκληματική παρενόχληση από αξιωματούχους», υπογραμμίζει.
Η Ελλάδα έχει αρνηθεί αυτούς τους ισχυρισμούς, τονίζοντας ότι είναι απαραίτητη μια αυστηρότερη συνοριακή αστυνόμευση για την αντιμετώπιση της εχθρότητας από αρκετούς γείτονες της Ε.Ε., που κατηγορούνται ότι εκμεταλλεύονται την κρίση και για να περιοριστεί ο αριθμός των αφίξεων σε διαχειρίσιμα επίπεδα.
«Το μήνυμα (του Φραγκίσκου) είναι ότι είμαστε ένας κόσμος, ότι δεν έχουμε σύνορα, ότι όλοι είναι παιδιά του Θεού. Αυτή είναι η θρησκευτική άποψη», υπογραμμίζει ο Δημήτρης Βαφέας, αναπληρωτής διευθυντής του καταυλισμού μεταναστών Μαυροβουνίου στη Λέσβο, τον οποίον θα επισκεφθεί αυτή τη φορά ο Πάπας.
«Σε πρακτικό επίπεδο, νομίζω ότι η Ελλάδα τα κατάφερε… οπότε πιστεύω ότι (ο Πάπας) θα δει ήρεμα πρόσωπα. Δεν τολμώ να πω χαρούμενα πρόσωπα, αλλά σίγουρα ήρεμα», καταλήγει.
Το μήνυμα του Ποντίφικα πριν την επίσκεψη
«Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές της Κύπρου και της Ελλάδας, Καλημέρα σας!
Λίγες μόνο μέρες απομένουν από τη συνάντησή μας και ετοιμάζομαι να έρθω ως προσκυνητής στα υπέροχα εδάφη σας, ευλογημένα από την ιστορία, τον πολιτισμό και το Ευαγγέλιο! Έρχομαι κοντά σας με χαρά, ακριβώς στο όνομα του Ευαγγελίου, στα ίχνη των πρώτων μεγάλων ιεραποστόλων, ιδιαίτερα των Αποστόλων Παύλου και Βαρνάβα.
Είναι καλό να επιστρέψουμε στις ρίζες και είναι σημαντικό για την Εκκλησία να ξαναβρεί τη χαρά του Ευαγγελίου. Με αυτό το πνεύμα αναμένω αυτό το προσκύνημα ”στις πηγές”, και ζητώ από όλους να με βοηθήσετε με την προσευχή σας να ετοιμαστώ κατάλληλα.
Συναντώντας σας θα ξεδιψάσω στις πηγές της αδελφοσύνης, που είναι τόσο πολύτιμες τώρα, που μόλις ξεκινήσαμε ένα παγκόσμιο ”συνοδικό ταξίδι”. Υπάρχει και μια συνάντηση, θα την έλεγα ”μια συνοδική χάρη”, μια αποστολική αδελφοσύνη που επιθυμώ με μεγάλο σεβασμό: είναι η επίσκεψη σε εσάς, αγαπητοί μακαριώτατοι Χρυσόστομε και Ιερώνυμε, προϊστάμενοι των τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Ως αδελφός στην πίστη, θα έχω τη χάρη να με δεχτείτε και να σας συναντήσω στο όνομα του Κυρίου της Ειρήνης. Και έρχομαι σε εσάς, αγαπητοί Καθολικοί αδελφοί και αδελφές, συναγμένοι σε αυτές τις χώρες σε μικρές κοινότητες μικρά ποίμνια, αγαπημένα τόσο τρυφερά από τον Πατέρα και στα οποία ο Ιησούς, ο Καλός Ποιμένας, επαναλαμβάνει ”Μη φοβάσαι, μικρό μου ποίμνιο” (Λκ 12,32). Έρχομαι με στοργή για να σας φέρω την ενθάρρυνση ολόκληρης της Καθολικής Εκκλησίας.
Η επικείμενη επίσκεψη θα μου δώσει την ευκαιρία να πιω επίσης από τις αρχαίες πηγές της Ευρώπης: την Κύπρο, προέκταση των Αγίων Τόπων στην Ευρώπη, την Ελλάδα, την πατρίδα του κλασικού πολιτισμού. Αλλά ακόμη και σήμερα η Ευρώπη δεν μπορεί να αγνοήσει τη Μεσόγειο, τη θάλασσα που έγινε τόπος της διάδοσης του Ευαγγελίου και της ανάπτυξης μεγάλων πολιτισμών.
Η mare nostrum, η θάλασσά μας, που συνδέει τόσες πολλές χώρες, μας παροτρύνει να πλεύσουμε μαζί και να μη χωριστούμε ακολουθώντας διαφορετικούς δρόμους, ειδικά αυτή τη στιγμή που η καταπολέμηση της πανδημίας εξακολουθεί να απαιτεί κοινή δέσμευση και η κλιματική κρίση βαραίνει πάνω από όλους μας.
Η θάλασσα, που ενώνει πολλούς λαούς, μας θυμίζει με τα ανοιχτά λιμάνια της ότι οι πηγές της συμβίωσης βρίσκονται στην αμοιβαία αποδοχή. Ακόμη και τώρα νιώθω ευπρόσδεκτος από την αγάπη σας και ευχαριστώ όσους προετοίμασαν την επίσκεψή μου.
Σκέφτομαι όμως και αυτούς που τα τελευταία χρόνια και ακόμη και σήμερα φεύγουν διωγμένοι από τον πόλεμο και τη φτώχεια, αποβιβάζονται στις ακτές της ηπείρου ή αλλού, και δεν βρίσκουν φιλοξενία, αλλά εχθρότητα, ακόμη και εκμετάλλευση. Είναι αδελφοί και αδελφές μας. Πόσοι έχουν χάσει τη ζωή τους στη θάλασσα! Σήμερα η ”θάλασσά μας”, η Μεσόγειος, είναι ένα μεγάλο νεκροταφείο.
Ως προσκυνητής στις πηγές της ανθρωπότητας, θα πάω ξανά στη Λέσβο, με την πεποίθηση ότι οι ρίζες της κοινής ζωής θα ανθήσουν ξανά μόνο μέσα στην αδελφοσύνη και την ολοκλήρωση: μαζί. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος και με αυτήν την ελπίδα έρχομαι σε σας.
Αγαπητοί αδελφοί και αδελφές, με αυτά τα συναισθήματα λαχταρώ διακαώς να σας συναντήσω όλους, όλους! Όχι μόνο τους Καθολικούς, αλλά όλους σας! Και σε όλους σας επικαλούμαι την ευλογία του Υψίστου, φέρνοντας για ακόμη μία φορά μπροστά Του τα πρόσωπά σας και τις προσδοκίες σας, τις ανησυχίες σας και τις ελπίδες σας. Να είστε πάντα καλά!»