Γράφει η Αθηνά Μελή
Η μουσική, το ύψιστο επίτευγμα της δημιουργικότητας του ανθρώπου, έχει την αιθέρια, σχεδόν μαγική ικανότητα να μας αιχμαλωτίζει και να μας ταξιδεύει σε μοναδικούς κόσμους.
Η προέλευση της μουσικής είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί. Είναι πιθανό να έχει ξεκινήσει στα προϊστορικά χρόνια με το χτύπημα των χεριών και των ρυθμικών κραυγών ή το χτύπημα των χεριών πάνω σε ξύλινες ή άλλες επιφάνειες.
Ωστόσο αρχαιολογικά δεδομένα καταδεικνύουν ότι πριν από τουλάχιστον 120.000 χρόνια, οι μακρινοί πρόγονοι μας οι «αρχάνθρωποι», βίωσαν ένα είδος «πολιτιστικής έκρηξης» - αρχικά δημιουργώντας τέχνη με τη μορφή ζωγραφικής σε τοίχους σπηλαίων και κοσμημάτων στους τάφους των νεκρών τους με τελετουργικές διαδικασίες.
Οπότε μπορεί κανείς να υποθέσει ότι οι πρώτες μορφές τραγουδιών που μάλλον πλαισίωναν τις πρακτικές αυτές πρέπει να εμφανίστηκαν τουλάχιστον κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Επιπλέον, οι εξελικτικοί επιστήμονες εικάζουν ότι η μουσική έπρεπε να βοηθούσε τα προϊστορικά ανθρώπινα είδη να επιβιώσουν, επειδή συντόνιζε τα συναισθήματα τους, βοηθούσε στην επικοινωνία μηνυμάτων, παρακινούσε τα άτομα να ταυτιστούν με μια ομάδα και τα προέτρεπε να υποστηρίξουν άλλα μέλη της ομάδας τους.
Στη σύγχρονη εποχή μας η μουσική ορίζεται ως η τέχνη που βασίζεται στην οργάνωση ήχων με σκοπό τη σύνθεση, εκτέλεση και ακρόαση ενός έργου.
Η μουσική είναι απαραίτητη ανάγκη της ζωής που έγκειται στην κατανόηση της ανθρώπινης ύπαρξης στο σύνολο των εκφάνσεων της.
Η μουσική ως τέχνη καλύπτει την ανάγκη του ανθρώπου να εκφράσει με ήχους τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις ψυχικές του καταστάσεις.
Η πρόσβαση στη μουσική κάποτε αποτελούσε προνόμιο των υψηλών κοινωνικών στρωμάτων.
Με τη διάδοση του γραμμοφώνου τον προηγούμενο αιώνα, και αργότερα των δίσκων, των CD και του ίντερνετ, η μουσική έγινε κοινό αγαθό και ο κάθε άνθρωπος δικαιούται και μπορεί ελεύθερα να αναπτύξει το μουσικό του αισθητήριο και να αντιληφθεί μέσω της ακοής του μια απ’ τις σπουδαιότερες κατακτήσεις της ανθρώπινης εξέλιξης, τη μουσική.
Να προσθέσω εδώ μερικές τεχνικές λεπτομέρειες. Η ακοή του ανθρώπου αντιλαμβάνεται συχνότητες του ηχητικού φάσματος που εκτείνεται από τα 20 έως και 20.000 Hertz (Hz).
Ωστόσο υπάρχουν και μουσικά κομμάτια που χρησιμοποιούν υπέρηχους (άνω των 20.000 Hz) αλλά και υπόηχους (κάτω των 20 Hz) και οι οποίοι γίνονται αισθητοί με το σώμα του ακροατή.
Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται κατά κόρον σε σύγχρονα κομμάτια ηλεκτρονικής μουσικής, η οποία “ανεβάζει” την αισθητηριακή απόλαυση του ακροατή, κυρίως σε μεγάλους χώρους (clubs, συναυλίες).
Η μουσική λοιπόν, γνωστή και ως Απολλώνια Τέχνη πήρε το όνομά της από τις εννέα Μούσες της Αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας που ήταν οι προστάτιδες θεές της λογοτεχνίας, της επιστήμης και των τεχνών.
Ο όρος μουσική δε, στην Αρχαία Ελλάδα, σήμαινε την ποίηση και τον χορό ως μια αδιάσπαστη ενότητα τεχνών, οι οποίες καλλιεργήθηκαν ιδιαίτερα στο θέατρο.
Η αυτή καθαυτή θεωρία της μουσικής ως ηχητικό απαύγασμα εξέφραζε κατά ένα τρόπο ο κλάδος της Αρμονικής, και αυτός ο διαχωρισμός (της αρμονικής) υιοθετήθηκε και αναπτύχθηκε περαιτέρω σε τελείως ξεχωριστό κλάδο των τεχνών από τον δυτικό-ευρωπαϊκό πολιτισμό.
Όταν κάποιος ακούει μουσική, “ακολουθεί” με την ακοή και την αντίληψη του διαφορετικούς ήχους, συνδέοντας πολλές φορές αυτό που ακούει με έναν προσωπικό, συναισθηματικό και βαθύ τρόπο.
Θα αναρωτηθεί κανείς σε αυτό το σημείο: Τι συμβαίνει όταν ένα μουσικό κομμάτι κρατάει την προσοχή και το ενδιαφέρον ολόκληρου κοινού; Μια μελέτη από ερευνητές του The City College της Νέας Υόρκης και του Πανεπιστημίου του Αρκάνσας παρουσίασε νέα στοιχεία στο πλαίσιο της κατανόησης των εγκεφαλικών νευρικών διεργασιών που σχετίζονται με την μουσική.
Οι ερευνητές μέτρησαν τον “συγχρονισμό των εγκεφαλικών κυμάτων” σε ένα ακροατήριο που άκουγε το ίδιο κομμάτι μουσικής.
Βρήκαν ότι όταν ένας οποιοσδήποτε ακροατής ακούει με αφοσίωση ένα κομμάτι μουσικής, οι νευρικές αντιδράσεις του εγκεφάλου του (μεταφραζόμενη σε μετρήσιμα εγκεφαλικά κύματα) βρίσκεται σε συγχρονισμό με αυτήν των άλλων στο ακροατήριο, ως μια συλλογική εμπειρία!
Συνεπώς αν κάποιος μπορούσε να βρει τη συσχέτιση των εγκεφαλικών κυμάτων μεταξύ των ακροατών ενός κοινού αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως μονάδα μέτρησης του ενδιαφέροντος στη μουσική.
Σύμφωνα με περαιτέρω ευρήματά της έρευνας αυτής που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Scientific Reports“ (δείτε πηγή παρακάτω) το ενδιαφέρον ενός ακροατή ακούγοντας μουσική, μειώνεται με την επανάληψη της μουσικής, αλλά αυτό μόνο για γνωστά στον ακροατή μουσικά κομμάτια.
Ωστόσο, άγνωστα μουσικά στυλ μπορούσαν να διατηρήσουν το ενδιαφέρον ολόκληρου ακροατηρίου, ιδιαίτερα για άτομα με κάποια μουσική κατάρτιση.
Επιπλέον, ακροατές που είχαν επίσημη μουσική κατάρτιση έδειξαν περισσότερο ενδιαφέρον, και το διατήρησαν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα ακούγοντας μουσικές συνθέσεις αγνώστου στυλ.
Αυτό το γεγονός διακρίνει τη μουσική από άλλους τομείς, όπου το ενδιαφέρον μειώνεται γενικά με τις επαναλήψεις ίδιων θεμάτων.
Αυτό που επίσης είναι πολύ ενδιαφέρον, είναι ότι μετρώντας τα εγκεφαλικά κύματα ατόμων που ακούνε ένα κομμάτι μουσικής μπορεί κάποιος να μελετήσει πώς οι άνθρωποι αισθάνονται και αντιλαμβάνονται τη μουσική.
Πως αυτή δηλαδή συνδέεται με άλλα νευρωνικά κέντρα του εγκεφάλου που έχουν να κάνουν με τη μνήμη και διάφορα ήδη συναισθημάτων, και ουσιαστικά να κατανοήσει τι είναι αυτό που καθιστά την εμπειρία της μουσικής ως αισθητηριακή και νοητική απόλαυση, τόσο ξεχωριστή.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν επιπλέον ότι η ακρόαση αγαπημένων τραγουδιών αλλάζει την συνδεσιμότητα μεταξύ των ακουστικών περιοχών του εγκεφάλου και μιας περιοχής που είναι υπεύθυνη για τη μνήμη και την εγκαθίδρυση συναισθημάτων.
Βρέθηκε ότι δεν έχει σημασία αν ακούει κανείς Bach, Beatles ή Metallica. Οι μετρήσεις καταδεικνύουν ότι η αγαπημένη μουσική ενός ατόμου προκαλεί πιθανώς έναν παρόμοιο τύπο δραστηριότητας στον εγκέφαλό του, όπως θα συνέβαινε με διαφορετικά αγαπημένα κομμάτια άλλων ατόμων.
Δεν έχει σημασία δηλαδή ο τύπος της μουσικής αλλά η προτίμηση του κάθε ατόμου προς αυτή και πως συνδέεται με την προσωπική του εμπειρία, με μνήμες και συναισθήματα.
Μεγάλο ενδιαφέρον υπάρχει στις κλινικές εφαρμογές της μουσικής. Έχει αποδειχθεί ότι η μουσική μπορεί να παίξει θεραπευτικό ρόλο.
Σε χώρες όπως η Γερμανία ή το Βέλγιο η μουσικοθεραπεία είναι συνήθως αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας αποκατάστασης για άτομα που έχουν υποστεί εγκεφαλικά επεισόδια, εγκεφαλική χειρουργική επέμβαση ή εγκεφαλικές βλάβες από τραύματα.
Με την μουσική αποδεικνύεται με πειραματικά δεδομένα ότι μπορεί να αποκατασταθεί η νευροπλαστικότητα στον εγκέφαλο, έτσι ώστε να αποκατασταθούν νευρωνικές συνδέσεις που καταστράφηκαν μετά από έναν τραυματισμό, οπότε αποδεικνύεται ότι η μουσική είναι πάρα πολύ ωφέλιμη.
Επιπλέον δεν είναι τυχαίο ότι αυξάνονται σε όλο το κόσμο τα θεραπευτικά προγράμματα που βοηθούν άτομα με Αλτσχάιμερ, άνοια και άλλα γνωστικά και σωματικά προβλήματα, έτσι ώστε να ξανασυνδεθούν με τον κόσμο, μέσω της μουσικής.
Ένα τέτοιο πρόγραμμα είναι το Music & Memory, το οποίο χρησιμοποιεί iPodς με προσαρμοσμένες λίστες δημοφιλών τραγουδιών. Μπορεί κανείς να δει την δύναμη της μουσικής σε αυτή την περίπτωση, όταν άτομα που πριν ήταν σε κατάσταση νοητικής αδράνειας, όταν ακούνε αγαπημένα μουσικά κομμάτια που άκουγαν νεότεροι, τότε ξεκινούν να έχουν επαφή με το περιβάλλον!
Η μουσική είναι πρωταρχική αίσθηση και είναι εκπληκτικό το πως μπορεί να μεταμορφώσει τη ζωή μας.
Η μουσική μας επηρεάζει όλους μας, αλλά με πολύ προσωπικούς και μοναδικούς τρόπους γεννώντας μας μνήμες και συναισθήματα.
Η αλληλεπίδρασή μας με τη μουσική είναι διαφορετική, αλλά παραμένει ένα ισχυρό κοινωνικό και συνάμα ατομικό φαινόμενο με μια μοναδική επίδραση στις ζωές μας.
Πηγές:
1. R. W. Wilkins, D. A. Hodges, P. J. Laurienti, M. Steen, J. H. Burdette. Network Science and the Effects of Music Preference on Functional Brain Connectivity: From Beethoven to Eminem. Scientific Reports, 2014; 4: 6130 DOI: 10.1038/srep06130
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Music