Η υπόθεση Κασόγκι και η στρατηγική, τα μέσα και οι στόχοι της Τουρκίας

1. Το «μυστήριο» της εξαφάνισης του Κασόγκι

Ο Σαουδάραβας δημοσιογράφος Τζαμάλ Κασόγκι (Jamal Khashoggi), αρθρογράφος στην γνωστή εφημερίδα Washington Post, ξεκίνησε την πορεία του από φιλο-ισλαμιστικές θέσεις, για να καταλήξει σε φιλελεύθερες απόψεις, ασκώντας κριτική σε συγκεκριμένες επιλογές της χώρας του. Η εξαφάνισή του συγκέντρωσε τα φώτα της δημοσιότητας μετά τις καταγγελίες της Τουρκίας για δολοφονία του, μέσα στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη. Αρχικά, η Τουρκική εφημερίδα Daily Sabah ανέφερε ότι διαθέτει οπτικοακουστικό υλικό από την πράξη αυτή, χωρίς όμως να το δημοσιοποιήσει, ενώ μέρος του υλικού αυτού ενδεχομένως επιδείχθηκε στην Διευθύντρια της CIA, όταν επισκέφθηκε την Τουρκία προσφατα.

Το υλικό αυτό (εφόσον τελικά υπάρχει) είναι προφανές ότι ελήφθη με παράνομο τρόπο, δηλαδή είτε με την εγκατάσταση εξοπλισμού παρακολούθησης στο Προξενείο είτε με την υποκλοπή των μέσων επικοινωνίας του προξενείου, οπότε δεν αναμένεται ούτε στο μέλλον να δημοσιοποιηθεί. Όπως προκύπτει, μεταξύ άλλων, και από μια σχετικά πρόσφατη Έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για παρεμφερές θέμα, υπάρχουν πολλαπλές δυνατότητες παρακολούθησης εχθρών και φίλων.

Έκτοτε, η Τουρκία καθοδηγεί τις εξελίξεις κατά το συμφέρον της, πιέζοντας την Σαουδική Αραβία να αλλάζει συνεχώς την ερμηνεία των γεγονότων, ώστε να πλησιάζει την δική της εκδοχή.

Για παράδειγμα:

• η πρόσφατη παραδοχή από την Σαουδαραβική Κυβέρνηση της δολοφονίας του Κασόγκι και η επακόλουθη σύλληψη 18 ατόμων στην Σαουδική Αραβία με την κατηγορία αυτήν, προκάλεσαν το αίτημα της Τουρκίας για παράδοσή τους, προκειμένου να δικαστούν από Τουρκικά δικαστήρια, που κατά την γνώμη μας έχει επικοινωνιακό μόνο χαρακτήρα και δεν στηρίζεται στην διεθνή νομοθεσία.
• η μη εύρεση του πτώματος (που σύμφωνα με Τούρκο εισαγγελέα οφείλεται στην εξαφάνισή του με χρήση καυστικών χημικών υγρών) αποτέλεσε την αφορμή για την από κοινού έρευνα Τούρκων και Σαουδαράβων των χώρων του προξενείου και της προξενικής οικίας, χωρίς ουσιαστικά ευρήματα. Στην συνέχεια, η δήλωση αξιωματούχων της Σαουδικής Αραβίας ότι μετά την δολοφονία, το πτώμα παραδόθηκε σε μεσάζοντα, προκάλεσε το αίτημα της Τουρκίας να αποκαλυφθεί ο μεσάζων.
• η απομάκρυνση ορισμένων υψηλόβαθμων αξιωματούχων της Σαουδικής Αραβίας οδήγησε στο αίτημα της Τουρκίας να διευκρινιστεί ποιος έδωσε την εντολή, ενώ μέσα μαζικής ενημέρωσης εκφράζουν υπόνοιες πως ίσως να ήταν ενήμερος ο ίδιος ο Πρίγκιπας – Διάδοχος Μοχάμετ (Mohammed Ben Salman, συνοπτικά MBS).

Η καλά μελετημένη αυτή στρατηγική, που μοιάζει με το παιχνίδι της γάτας με το ποντίκι, μέχρι τώρα έχει αναμφισβήτητο νικητή την Τουρκία, που, στα πλαίσια του ενδιαφέροντος των ξένων μέσων ενημέρωσης για την τύχη του γνωστού δημοσιογράφου, χρησιμοποιεί επιδέξια τα όποια στοιχεία κατέχει η Τουρκική Υπηρεσία Πληροφοριών (MIT), προκειμένου να συντηρεί το θέμα στην επικαιρότητα και να πιέζει πρώην υποστηρικτές της, όπως η Σαουδική Αραβία, οι ΗΠΑ και το Ισραήλ, που πλέον έχουν απομακρυνθεί από την πολιτική της Τουρκίας, για ανταλλάγματα.

Πάντως δεν θα μας παραξένευε αν στο απώτερο μέλλον αποδειχθεί ότι η Τουρκία, κάνοντας χρήση των πληροφοριών που ενδεχομένως αποκτούσε από τις παρακολουθήσεις, «διευκόλυνε» την άφιξη και έμμεσα την δολοφονία του Κασόγκι στην Τουρκία, όπου οι συνθήκες θεωρήθηκαν από τους εκτελεστές πιο ευνοϊκές, συγκριτικά με τον τόπο της μόνιμης κατοικίας του, στις ΗΠΑ.

2. Οι στόχοι της Τουρκίας, βραχυπρόθεσμοι και μη

Ένας βραχυπρόθεσμος στόχος της Τουρκίας, σχετικά με το πώς μπορεί να αξιοποιήσει το προαναφερθέν πλεονέκτημά της φαίνεται να είναι η ενίσχυση της Τουρκικής λίρας από την Σαουδική Αραβία, αφού η ισοτιμία της παραπαίει. Σε αντίθεση όμως με όσους προεξοφλούν την ταπείνωση και υποχώρηση της Τουρκίας στην (κατά τους Τούρκους) οικονομική αντιπαράθεσή της με Δυτικές χώρες, προβάλλοντας επιχειρήματα όπως «την δυσαρέσκεια του κόσμου για την αύξηση των τιμών και τον υψηλό πληθωρισμό» ή «την πιθανή χρεοκοπία των Τουρκικών επιχειρήσεων που έχουν πάρει δάνεια σε ξένο νόμισμα», διατηρούμε επιφυλάξεις, αφού στα Τουρκικά μέσα ενημέρωσης εμφανίζεται μια διαφορετική εικόνα, που θα μπορούσε να έχει κάποια βάση, αφού ενδεικτικά:

• Οι Τουρκικές εξαγωγές, χάρη στην χαμηλή ισοτιμία της τουρκικής λίρας και τις δυνατότητες της εγχώριας παραγωγής συνεχώς αυξάνουν και το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου της Τουρκίας αντίστοιχα μειώνεται.
• Οι επί πολλά χρόνια μεγάλες επενδύσεις Ευρωπαϊκών κυρίως Εταιρειών στην Τουρκία, δυσκολεύουν την λήψη σκληρών μέτρων από την Ε.Ε. κατά της Τουρκίας, για το ουσιαστικά δικτατορικό καθεστώς της.
• Η Τουρκία αξιοποιεί τις ευκαιρίες που της παρουσιάζονται για να ενισχύσει την οικονομική της θέση, όπως την περίπτωση της Βενεζουέλας, που, κατά πληροφορίες, δέχτηκε να ανταλλάξει τον χρυσό της με Τουρκικά ζυμαρικά (!)
• Αυξανόμενος αριθμός εμπορικών πράξεων γίνονται σε άλλα νομίσματα (η Τουρκία προχωράει σε συναλλαγές σε ρούβλια, ή ακόμα και σε τοπικά νομίσματα), γεγονός που υπονομεύει την κυριαρχία του δολαρίου και των άλλων διεθνών νομισμάτων.

Συνεκτιμώντας τα ανωτέρω, καθώς και την σχετική χαλάρωση των πιέσεων επί της τουρκικής λίρας το τελευταίο δίμηνο, προκύπτει ότι η όποια οικονομική στήριξη της Σαουδικής Αραβίας θα ήταν μεν σημαντική για την Τουρκία, αλλά όχι απαραίτητη, αφού και χωρίς την ενίσχυση αυτή, πιθανότατα η Τουρκία μπορεί να αντεπεξέλθει, οπότε δεν φαίνεται να είναι αυτός ο βασικός της στόχος.

Ένας μεσοπρόθεσμος στόχος φαίνεται να είναι η αποδυνάμωση της συμμαχίας Σαουδικής Αραβίας-Ισραήλ-ΗΠΑ κατά του άξονα Ρωσίας – Ιράν – Τουρκίας, στα τεκταινόμενα της Μέσης Ανατολής.

Γενικά, ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας είναι στρατηγικής σημασίας για τις ΗΠΑ, για τις μεγάλες πωλήσεις στρατιωτικού εξοπλισμού, αλλά και τις επενδύσεις της στις ΗΠΑ και θεωρητικά η εξομάλυνση του προβλήματος από την Τουρκία, θα μπορούσε να της προσφέρει κάποιο αντισταθμιστικό όφελος στο Συριακό ζήτημα. Η κατάσταση όμως αυτήν την στιγμή είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη: η απόφαση της Ρωσίας για αναστολή της επίθεσης στο Ιντλίμπ (υπό την πίεση Ευρωπαίων και Αμερικανών) ήταν, κατά την γνώμη μας, εσφαλμένη, αφού ενίσχυσε τον ρόλο της Τουρκίας στην Συρία, σήμερα και στο μέλλον, υποβάθμισε το ρόλο του Άσαντ, που θεωρητικά πλέον θα πρέπει να αντιπαρατεθεί με την Τουρκία για να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο της χώρας, ενώ επέτρεψε την κλιμάκωση της επίθεσης της Τουρκίας εναντίον των μόνων αξιόπιστων αντιπάλων της, των Κούρδων, μέσω:

• της επέκτασης των επιχειρήσεων της Τουρκίας ανατολικά του Ευφράτη.
• των συνεχών αεροπορικών επιθέσεων στο όρος Καντίλ του Βόρειου Ιράκ, παράλληλα με την αδιάλειπτη «εξουδετέρωση ανταρτών του ΡΚΚ» στην Τουρκία.
• της επιχειρούμενης μόνιμης παρουσίας της Τουρκίας στα εδάφη που ελέγχει η ίδια ή οι σύμμαχοί της, αλλά και της αλλαγής της δημογραφικής σύνθεσής τους, σε βάρος των Κούρδων και Αράβων κατοίκων τους.

Η ιστορία θα καταγράψει την κοντόφθαλμη προσέγγιση των Μεγάλων Δυνάμεων, που εμπλεκόμενες σε αντιπαραθέσεις με σκοπό την εξασθένηση ή έστω την όχληση του «αντιπάλου», χάνουν την επαφή με όσα συμβαίνουν γύρω τους.

Τέλος, ένας πιο μακροπρόθεσμος στόχος, και ο ουσιαστικότερος κατά την γνώμη μας, είναι η εδραίωση της ηγεμονικής θέσης της Τουρκίας στον ισλαμικό κόσμο. Οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι στόχος της Τουρκίας δεν είναι η ρήξη της με την Σαουδική Αραβία ή η πίεση για αντικατάσταση του Πρίγκιπα – Διαδόχου με άλλο πρόσωπο, από τον ηλικιωμένο και άρρωστο πατέρα του - βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας (σενάρια που ούτως ή άλλως δεν φαίνονται πιθανά), αλλά η αποδυνάμωσή του ως πόλου ικανού να αντιπαρατεθεί στην Τουρκία.

Θυμίζουμε ότι η Σαουδική Αραβία (που περιλαμβάνει και τους ιερούς τόπους, Μέκκα και Μεδίνα) ήταν επί πολλά χρόνια υπό την εξουσία των Οθωμανών Τούρκων, ενώ πιο πρόσφατα, χαρακτηριστική ήταν η τύχη της Αραβικής Αλεξανδρέττας, που μετά την παράνομη κατάληψή της από τους Τούρκους, μεταβλήθηκε και η δημογραφική της σύνθεση. Παραδόξως, αυτό δεν φαίνεται να εμπόδισε κάποιες Αραβικές χώρες να χρηματοδοτήσουν τα Τουρκικά σχέδια για την ενίσχυση των ισλαμιστών εναντίον του Άσαντ, καθώς και την υποστήριξη του πολιτικού ισλάμ σε Ευρωπαϊκές και άλλες χώρες, γεγονότα, που, με τον τρόπο που γίνονται, μόνο την Τουρκία ωφελούν.

Ανάλογη πολιτική ακολουθεί η Τουρκία και σήμερα, στην Κύπρο και την Συρία, υπό την ανοχή των Μεγάλων αλλά και των Περιφερειακών Δυνάμεων. Παράλληλα, φαίνεται ότι συγκεκριμένες χώρες, όπως η Ρωσία και το Ιράν στοχοποιούνται, ενώ άλλες όχι. Μήπως δεν είναι αρκετά σαφές ότι στην πλήρη ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Τουρκίας, αυτές ενδεχομένως να περιλαμβάνουν πυραύλους μεγάλης ακτίνας και (μέσω της εξοικείωσης με την πυρηνική τεχνολογία και της υλοποίησης των σχεδιαζόμενων πυρηνικών Σταθμών) ακόμα και πυρηνικές κεφαλές;

3. Η πολυπράγμων Τουρκική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΜΙΤ)

Η δράση της ΜΙΤ δεν περιορίζεται στο εσωτερικό της Τουρκίας, αφού στο εξωτερικό ασκεί δραστηριότητες όπως η κατασκοπία, η προσπάθεια ελέγχου της Τουρκικής Διασποράς και η επέκταση του πολιτικού ισλάμ, συχνά συνδυαστικά με διπλωματικές, επιχειρηματικές, πολιτιστικές και άλλες πρωτοβουλίες της Τουρκικής κυβέρνησης.

Μεταξύ άλλων, αναφέρουμε:

• Την απαγωγή τον τελευταίο χρόνο τουλάχιστον 80 Τούρκων πολιτών από 18 χώρες, για να δικαστούν στην Τουρκία ως συνεργάτες του Γκιουλέν.
• Την δολοφονία, το 2013 στο Παρίσι τριών αγωνιστριών του ΡΚΚ (υπόθεση που τελικά έκλεισε με συνοπτικές διαδικασίες) ή την εκτέλεση το 1994 του Κύπριου Θεόφιλου Γεωργιάδη και στην συνέχεια των 3 πληρωμένων Κυπρίων φυσικών αυτουργών, εξ αιτίας των επαφών του με τους Κούρδους ή και της έρευνάς του για τους Έλληνες και Κύπριους αγνοούμενους της Τουρκικής εισβολής.
• Την προαναφερθείσα παροχή οπλισμού στην Συριακή αντιπολίτευση, περιλαμβανομένων φανατικών ισλαμιστικών ομάδων, αλλά και την μέχρι σήμερα προσπάθεια ένταξής τους στα σχέδια της Τουρκίας για πολύχρονη παραμονή στην περιοχή.

Στην Ελλάδα, θα μπορούσαμε να σταθούμε στα πιο κάτω γεγονότα, που έχουν δει το φως της δημοσιότητας :

• Τις μεγάλες φωτιές που, όπως παραδέχθηκε ο πρώην Πρωθυπουργός της Τουρκίας Γιλμάζ, Τούρκοι πράκτορες έβαζαν στην Ελλάδα, το 1995-1997.
• Την επιχείρηση Οτσαλάν, που στέφθηκε με πλήρη επιτυχία για την Τουρκία, αφού όχι απλά συνελήφθη ο ηγέτης του ΡΚΚ, αλλά φάνηκε να συμβάλλει σε αυτό και η Ελληνική Κυβέρνηση.
• Επιχειρήσεις κατασκοπίας Ελληνικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων, που συνήθως γίνονται, για ευνόητους λόγους, από πολίτες ξένων χωρών.
• Υπόνοιες για την ενδεχόμενη συμμετοχή τους σε γεγονότα, όπως η πυρπόληση της Συναγωγής στα Χανιά, πράξη που είχε αποδοθεί αρχικά σε Έλληνες αντισημίτες, μέχρι που συνελήφθησαν οι ξένοι υπήκοοι που την εκτέλεσαν, η εγκατάσταση μηχανισμού υποκλοπής σημάτων σε σημαντικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, κλπ.

4. Συμπεράσματα για το μέλλον

Τα πρώτα συμπεράσματα αφορούν την πολιτική της Σαουδικής Αραβίας, που θα πρέπει να στραφεί άμεσα σε επιλογές που θα της επιτρέψουν να προωθήσει την θετική της εικόνα, με κυριότερη, την άμεση κατάπαυση των εχθροπραξιών και την λήξη του πολέμου της Υεμένης, γεγονός που από μόνο του είναι σε θέση να αναιρέσει τις εντυπώσεις από την δολοφονία του Κασόγκι και προς την κατεύθυνση αυτή όλοι φαίνονται να πιέζουν. Θυμίζουμε ότι στο παρελθόν, ο Πρίγκιπας - Διάδοχος είχε προχωρήσει σε θετικές πρωτοβουλίες, όπως η αναβάθμιση της θέσης των γυναικών, με την δυνατότητα να οδηγούν αυτοκίνητα ή να συμμετέχουν σε δημόσιες εκδηλώσεις, όπως αθλητικές συναντήσεις ή ο κινηματογράφος και παρόμοιες πολιτικές θα αποτελέσουν και μια μικρή εκδίκηση προς το ισλαμιστικό πρότυπο που προωθεί ο Ερντογάν.

Το δεύτερο στοιχείο αφορά την στάση των Μεγάλων Δυνάμεων στο θέμα της υπογραφής μεγάλων Συμβάσεων εξοπλισμού με την Σαουδική Αραβία. Η μόνη ουσιαστικά χώρα που εξήγγειλε την αναστολή της παράδοσης εξοπλισμού στην χώρα αυτή, μέχρι να διευκρινιστεί τι συνέβη, είναι η Γερμανία, πράξη που θα ήταν καλύτερα να συσχετίζεται με την χρήση τους στην Υεμένη. Από τις όχι ιδιαίτερα επιτυχημένες στιγμές του Μακρόν ήταν ο χαρακτηρισμός της απόφασης αυτής ως δημαγωγικής, αφού η Γαλλία προτίθεται να συνεχίσει τις παραδόσεις εξοπλισμού, όπως και πολλές άλλες χώρες (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, κλπ)

Αντίστοιχα ισχύουν και για τις μεγάλες Εταιρείες, αρκετές εκ των οποίων συμμετείχαν (ορισμένες παρά τις περί αντιθέτου δηλώσεις τους) στην Οικονομική Συνδιάσκεψη στο Ριάντ, στις 23 Οκτωβρίου, όπου συζητήθηκαν τα νέα επενδυτικά σχέδια της Σαουδικής Αραβίας, για την μετά το πετρέλαιο εποχή. Το σκεπτικό όσων επέλεξαν να συμμετέχουν, ενδεχομένως ήταν ότι με τον τρόπο αυτόν πιστώνονται την υποστήριξη προς την Σαουδική Αραβία, σε μια δύσκολη γι αυτήν στιγμή.

Τέλος, σε ότι αφορά τις σχέσεις Ελλήνων-Αράβων, αυτές θα πρέπει να ενισχυθούν, όχι μόνο σε οικονομικό αλλά και σε πολιτιστικό επίπεδο, αφού η περίοδος ακμής του Αραβικού πολιτισμού, συσχετίζεται με την επαφή του με το Ελληνικό πνεύμα, τόσο σε παλαιότερες όσο και σε πιο πρόσφατες εποχές.