Οι συζητήσεις των τελευταίων δεκαετιών για την Εθνεγερσία του Ελληνικού έθνους πολώνονται χωρίς λόγο.
Αμφίπλευρα και εν πολλοίς οι εκατέρωθεν περιγραφές και ερμηνείες όταν προκαλούν διαμάχες πρωτίστως οφείλονται σε ιδεολογικές διαιρέσεις του τελευταίου αιώνα οι οποίες εντάθηκαν με τον εμφύλιο πόλεμο.
Ενώ η αποτύπωση των ιστορικών γεγονότων πάντα ήταν και πάντα θα είναι ένα εν δυνάμει αμφιλεγόμενο ζήτημα, η εισροή ιδεολογικών κριτηρίων εξ αντικειμένου και αναπόδραστα ροκανίζει την αληθή και πραγματική μεγάλη εικόνα.
Συχνά οι ιδεολογικοί σκοποί εξυπηρετούνται με αυτό που ονομάζουμε ατομικισμός της ιστορίας.
Δηλαδή, όταν επιχειρείται να κατανοηθεί η ιστορία ενός έθνους μέσα από υποθετικές ή φανταστικές ή και ενδεχομένως εν μέρει αληθινές προσωπικές στιγμές, προτιμήσεις ή και την προσωπική υποθετική ιδιοσυστασία μεμονωμένων προσώπων.
Ο Ατομικισμός της Ιστορίας και αυτά που δεν είναι ορατά
Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί ότι ο ατομικισμός της ιστορίας διαστρέφει την μεγάλη εικόνα.
Τουτέστιν, τους διαχρονικούς προσανατολισμούς και την αληθινή οντολογική ευρωστία ενός έθνους, ιδιαίτερα εάν το έθνος αυτό οντολογικά είναι εδραιωμένο επί χιλιετίες και εάν όπως ισχύει με τον ανθρωποκεντρικό πολιτικό πολιτισμό του Ελληνικού έθνους επί χιλιετίες ήταν και συνεχίζει να είναι οικουμενικών προδιαγραφών.
Για την μη ιδεολογικά εκπορευμένη αξιολογικά ουδέτερη περιγραφή και ερμηνεία δεν ενδιαφέρει η ενοχοποίηση ή εξύμνηση προσώπων ή εθνών. Ενδιαφέρει ο προσανατολισμός των ιστορικών γεγονότων, οι διαμορφωτικές προϋποθέσεις εντός αυτού του προσανατολισμού, οι μεγάλοι ιστορικοί σταθμοί, οι βαθύτερες διαμορφωτικές δυνάμεις και τα αποτελέσματα.
Παραμένει γεγονός ότι ολοένα και περισσότερο ψύχραιμες αναλύσεις αποτιμούν τα γεγονότα πριν δύο αιώνες με αντικειμενικούς ιστορικούς όρους που αφορούν τρία συμπλεκόμενα πεδία.
Πρώτον, την στρατηγική και γεωπολιτική συγκυρία πριν και μετά την Επανάσταση.
Δεύτερον, την εξέλιξη των φυσιογνωμικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος του οποίου αφετηρία ήταν η Συνθήκη της Βεστφαλίας του 1648 μ.Χ.
Τρίτον, η εξέλιξη του πολιτικού στοχασμού αφενός μετά-Μεσαιωνικά στην Δύση και αφετέρου μετά-Βυζαντινά στα πεδία των Βαλκανίων και Ανατολικά του Αιγαίου.
Συνδυαστικά, συντομογραφικά και όσο το δυνατό αξιολογικά ουδέτερα θα συνεκτιμηθούν αυτοί οι τρείς συμπλεκόμενοι παράγοντες.
Μια επανάσταση σε μια παράξενη εποχή για την Ευρώπη
Η γεωπολιτική, στρατηγική και πολιτική συγκυρία του 18ου και 19ου αιώνα δεν θα μπορούσε να είναι πιο αρνητική.
Μνημονεύουμε απλά το πολύ γνωστό γεγονός ότι τα ολιγαρχικά ηγεμονικά καθεστώτα της μετά-Μεσαιωνικής εποχής επιχειρώντας να συγκροτήσουν κράτη –ο Μακιαβέλλι προγενέστερα τα είχε ονομάσει status, δηλαδή διοικητικούς μηχανισμούς των ηγεμονιών των ύστερων ηγεμονικών χρόνων– η επίτευξη κρατικής και κοινωνικής συνοχής για αντικειμενικούς λόγους ήταν εξαιρετικά δυσχερής.
Οφειλόταν στο γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία στα θεμέλια των διοικήσεών ήταν οι δύσμοιροι δουλοπάροικοι του Μεσαίωνα οι οποίοι, ενώ σε τίποτα δεν έφταιξαν για την δυσμενή κατάστασή τους, δεν διέθεταν πολιτική και πολιτειακή παιδεία ούτως ώστε να συγκροτηθεί και να συγκρατηθούν κοινωνικοπολιτικά τα κράτη. Ταυτόχρονα, μια ακόμη δυσχέρεια απέρρεε από την θρησκευτική, γλωσσική και πολιτισμική εσωτερική διαφοροποίηση.
Όπως περιγράφει ο Adam Watson είχαμε εθνοκαθάρσεις, γενοκτονίες και μετακινήσεις ανθρώπων πάνω από το ήμισυ των πληθυσμών σε μια απέλπιδα προσπάθεια να υπάρξει συνοχή εντός του κράτους.
Αναμφίβολα, τα Αναγεννησιακά κινήματα εν μέσω ενός απολυταρχικού περιβάλλοντος αγωνίζονταν να αναβιώσουν τον Ελληνικό πολιτισμό της κλασικής εποχής και να συγκροτήσουν πολιτειακή λογική.
Το ίδιο και οι διανοούμενοι μαζί με τους μετά-Μεσαιωνικούς ανθρώπους (sans culotte) οι οποίοι με την εξέγερση του 1789 στο Παρίσι εξωθούσαν προς, τουλάχιστον, ατομική ελευθερία και ατομικά δικαιώματα.
Όταν οι Έλληνες μιλούσαν για Δημοκρατία και τρόμαζαν την Ευρώπη
Συντομεύουμε λέγοντας ότι όλα σύγκλιναν δημιουργώντας την πολύ αρνητική γεωπολιτική, στρατηγική και πολιτική συγκυρία που προαναφέρθηκε.
Κατ’ αρχάς, ιδιαίτερα μετά την ήττα του Ναπολέοντα στην Ευρώπη στερεώθηκαν εδραία οι απολυταρχικές ηγεμονίες.
Ταυτόχρονα, το 1815 μ.Χ. στο Κογκρέσο της Βιέννης ιδρύεται η Ιερή Συμμαχία-Κονσέρτο ηγεμονικών δυνάμεων όπου συμφωνούν στο δόγμα «όχι επαναστάσεις όχι δημοκρατία».
Σημειώνεται: Αυτές οι αποφάσεις των ηγεμόνων λήφθηκαν μόλις έξη χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821 όταν οι Έλληνες σε όλες τις διακηρύξεις τους πρυτάνευαν οι λέξεις δημοκρατία, ελευθερία, πατρίδα και κοσμόπολη.
Προστίθεται ότι ταυτόχρονα οι Ευρωπαϊκές ηγεμονικές ολιγαρχίες είχαν εξελιχθεί σε ανελέητες αποικιοκρατικές αυτοκρατορίες οι οποίες καταλήστευαν τον πλούτο των υπόλοιπων εθνών και επιταχύνοντας έτσι την οικονομική ανάπτυξη και την εκβιομηχάνιση.
Κοσμοπολιτεία
Προστίθεται ότι προσεκτική ανάγνωση δηλώσεων και αποφάσεων των Εθνοσυνελεύσεων –ο καθείς μπορεί να τις διαβάσει στα αρχεία της Ελληνικής Βουλής–δείχνει ότι ο σκοπός ήταν παλιγγενεσία της δημοκρατίας των πόλεων παρόμοια με την κλασική εποχή που συνεχίστηκε εντός της Βυζαντινής Κοσμοπολιτείας.
Μπορεί αυτό να μην είναι πολύ γνωστό αλλά κατά κανόνα και επί μια χιλιετία εντός της Βυζαντινής κοσμοπολιτείας οι Πόλεις αυτό-θεσπίζονταν αυτεξούσια και οι αντιπρόσωποί τους στην Σύγκλητο των Πόλεων ήταν οι εντολείς του εντολοδόχου Βασιλέα των Πόλεων.
Υπογραμμίζεται επίσης ότι οι μετά-Βυζαντινοί Έλληνες εντός των Κοινών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίες και παρά τις επί αιώνες αβάστακτες συνθήκες της τουρκοκρατίας συνέχισαν να αυτό-θεσπίζονται πολιτικά με δημοκρατικό τρόπο.
Εκεί μέσα σμίλευαν την πολιτική τους παιδεία και μόνο εάν αυτό κατανοηθεί ερμηνεύεται το γεγονός των πνευματικών επιδόσεων και της επίδειξης αυτοθυσίας των κατά τα άλλα διαφοροποιημένων Ελλήνων που συνέχισαν εν τούτοις να είναι φορείς του ανθρωποκεντρικού πολιτικού πολιτισμού.
Κανείς δεν έχει να διαβάσει τον αναλφάβητο Μακρυγιάννη ή θέσεις του Κολοκοτρώνη και πολλών άλλων για να το διαπιστώσει.
Παράλληλα, σημειώνεται μονολεκτικά, οι μετά-Βυζαντινοί διανοούμενοι και επιχειρηματίες συγκροτούσαν μια εξόριστη Ελληνική Αστική τάξη που δέσποζε σε τρεις αυτοκρατορίες, ενώ συχνά όπως ο Καποδίστριας και ο Υψηλάντης πέραν της ανθρωποκεντρικής πολιτικής τους παιδείας κατείχαν υψηλά αξιώματα.
Τι σημαίνουν αυτά και πολλά άλλα που παραλείπονται;
Σημαίνουν ότι την εποχή που στην Ευρώπη ψήφιζαν 7-8% και πάλευαν να συγκροτήσουν πολιτειακό περιβάλλον εκ του μηδενός η δημιουργία ενός Ελληνικού κράτους συνάμα και μιας Ελληνικής και όχι μόνο κοσμόπολης –εάν κανείς διαβάσει τις προκηρύξεις όπως του Υψηλάντη και προγενέστερα τις θέσεις του Ρήγα θα διαπιστώσει ότι αφορούσε και άλλα έθνη– εάν οι Επαναστάτες της Μολδοβλαχίας προλάβαιναν να ελέγξουν την Κωνσταντινούπολη θα αποτελούσε κοσμογονικό γεωπολιτικό, πολιτικό και στρατηγικό γεγονός:
Ο πληθυσμός των διάσπαρτων Ελλήνων ήταν περίπου όσο και της Μεγάλης Βρετανίας, κάτι που σημαίνει ότι ξαφνικά πάνω στο σημαντικότερο γεωπολιτικό σημείο της Περιμέτρου της Ευρασίας θα αναδυόταν μια πανίσχυρη κοσμοπολιτεία δημοκρατικά οργανωμένη ανθρωποκεντρικά με θεμέλια την ελευθερία.
Θα προκαλούσε ένα νέο κύμα αναγεννησιακών τάσεων με πιο σαφή πλέον και πιο στοχευμένο σκοπό την δημοκρατική συγκρότηση στην Ευρώπη και πέραν αυτής. Λογικό είναι επίσης ότι επειδή το μόνο που υπήρχε στο τραπέζι ήταν κονσέρτο ηγεμονικών δυνάμεων / ιερή συμμαχία ηγεμονικών δυνάμεων, το Ελληνικό παράδειγμα θα έφερνε σκέψεις για μετακρατοκεντρικές κοσμοπολιτειακές δομές αντί διαιώνισης αποικιοκρατικών ηγεμονιών.
Θα ενεθάρρυνε είσοδο των Ηνωμένων Πολιτειών στην διεθνή πολιτική. Αξίζει να τονιστεί ότι μπορεί αργότερα οι ΗΠΑ με το δόγμα Μονρόε να αποδυνάμωσαν την υποστήριξή τους στους Έλληνες αλλά όταν εκδηλώθηκε η Επανάσταση το 1821 οι περισσότεροι Αμερικανοί συμμετείχαν σε δημόσιες προσευχές για να επιτύχει.
Θα άλλαζαν τα γεωπολιτικά δεδομένα. Δεν ήταν μόνο ότι η συντριπτικά ισχυρότερη ναυτική δύναμη, η Μεγάλη Βρετανία, θα έχανε τον έλεγχο πάνω στην σημαντικότερη γεωπολιτική ζώνη της Ευρασίας αλλά και δύο ακόμη κριτήρια:
Πρώτον, αναπόδραστα θα δημιουργούσε νέες ισορροπίες και στρατηγική ανασύνταξη, ιδιαίτερα όσον αφορά τον ρόλο της Ρωσίας και ενδεχομένως και της Γαλλίας.
Να μην ξεχνάμε ότι παρά τον πολύ προσεκτικό τρόπο που κινήθηκε ο Καποδίστριας πριν δολοφονηθεί πριν έλθει στην Ελλάδα διετέλεσε υπουργός εξωτερικών της Ρωσίας ενώ συμμετείχε στα ηγεμονικά συνέδρια και είχε στενές σχέσεις με πολλούς αξιωματούχους ακόμη και Βρετανούς.
Δεύτερον, οι Έλληνες διέθεταν ναυτική παράδοση και η ναυτική τους ισχύς δεν τερματίστηκε κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Ένα ακόμη ζήτημα αφορά τα πολιτικά και στοχαστικά δρώμενα στα ηγεμονικά κράτη.
Αστικό κράτος, διαφωτισμός, μηδενισμός και το φωτεινό ελληνικό παράδειγμα
Την περίοδο εκείνη, ακριβώς, για μια σειρά λόγων συμπεριλαμβανομένων των εξελίξεων στα μαθηματικά, στην φυσική και στην τεχνολογία, οικοδομείτο με ραγδαίους ρυθμούς το Ευρωπαϊκό αστικό κράτος. Αυτό που ονομάστηκε Διαφωτισμός ως περίπου συνέχεια των Αναγεννησιακών κινημάτων δεν ήταν κάτι γραμμικό, ομοιογενές και μονοσήμαντο.
Εξ αντικειμένου και πολύ λογικά ήταν ένα πολύ διαφοροποιημένο πλέγμα πολιτικών θέσεων και πολιτικών στοχασμών που σχετίζονταν, ακριβώς, με την συγκρότηση του Αστικού κράτους και της πολιτικής σκέψης η οποία υπό αυτές τις περιστάσεις και για αντικειμενικούς λόγους προσανατολίζεται προς διάφορες κατευθύνσεις.
Πιο συγκεκριμένα, η «αντί-Αριστοτελική τάση» όλων σχεδόν των διαδρομών των μετά-Μεσαιωνικών χρόνων όπως την περιέγραψε αριστουργηματικά ο Παναγιώτης Κονδύλης στο «Η κριτική της μεταφυσικής» σε συνδυασμό με το προαναφερθέν αντίξοο μετά-Μεσαιωνικό ανθρωπολογικό πεδίο οδήγησε διαδοχικά στα εξής τα οποία δεν ήταν κυρίαρχες αλλά συμπλεκόμενες τάσεις που οδήγησαν στο ιδεολογικό φαινόμενο:
α) Τις αντί-Θεοκρατικές θέσεις διαδέχθηκαν οι αντί-Εκκλησιαστικές.
β) Οι δυσκολίες συγκρότησης της δημόσιας σφαίρας οδήγησαν σε δόγματα για υλιστική και άθεη δημόσια σφαίρα (οι αστοί αλλά και διαφωτιστές βέβαια, ήταν πολύ προσεκτικοί με το ζήτημα του αθεϊσμού).
γ) Το «ταραχοποιό πνεύμα» μπορούσε να το έχει κανείς μέσα στην ιδιωτική του σφαίρα αλλά όχι μέσα στην δημόσια που έπρεπε να αναπτύσσεται υλιστικά.
δ) Λογικότατα αυτά οδήγησαν στον μηδενισμό και στις απολήξεις του στον συνεπή μηδενισμό κύριοι εκπρόσωποι ήταν οι La Mettrie και Μαρκήσιος de Sade.
Αυτή είναι μια μεγάλη αντίφαση που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.
Ερωτάται: Μπορεί να υπάρξει κοινωνικοπολιτική συγκρότηση και συγκράτηση χωρίς σύμμειξη και μέθεξη του πνεύματος και των αισθητών;
Κανείς βέβαια δεν έχει παρά να μιλήσει με οποιονδήποτε άνθρωπο για να συνειδητοποιήσει ότι είναι τόσο αισθητό ον όσο και πνευματικό ον και λογικά με αυτά προσέρχεται στις κοινωνικές και πολιτικές του σχέσεις.
Για να μιλήσουμε ρητορικά, ακόμη και εάν κανείς συμφωνήσει με τον συνεπή μηδενιστή Μαρκήσιο de Sade πως ψυχή και πνεύμα είναι σαλέματα της ύλης οι κυμάνσεις τους μέσα στην δημόσια σφαίρα δεν παύουν να εκδηλώνονται.
Μονολεκτικά, το ιδεολόγημα περί συγκρότησης μιας δημόσιας σφαίρας πνευματικά στερημένης είναι εξ ορισμού αντιφατικά και εξωπραγματικά.
Αναφέρονται αυτοί οι παράγοντες που έχουν αναπτυχθεί σε εκτενή κείμενα για να υπογραμμιστεί ότι για ένα ακόμη λόγο η Επανάσταση των Ελλήνων που εκδηλώθηκε εν μέσω αντιφάσεων και αντιθέσεων των προσπαθειών συγκρότησης του Αστικού κράτους στην Ευρώπη και με εχθρικά τα αποικιοκρατικά ηγεμονικά κράτη ήταν κυριολεκτικά μια «παραφωνία».
Σωστά νοούμενος ο οικουμενικών προδιαγραφών ανθρωποκεντρικός πολιτικός πολιτισμός διαδρομής τριών χιλιετιών, τα φαινόμενα αυτά τα είχε αντιμετωπίσει πλήρως.
Ο «θετικιστής Αριστοτέλης» είναι ανθρωποκεντρικός και όχι θεοκρατικός ο δε ανθρωποκεντρικός Ελληνικός πολιτισμός με θεμέλιο την ελευθερία αφήνει στον καθένα την απόφαση κατά πόσο επιθυμεί να είναι θρήσκος, άθεος, άθρησκος, πιστός αλλά όχι Εκκλησιαζόμενος, Εκκλησιαζόμενος κατά παράδοση αλλά αγνωστικιστής και οτιδήποτε άλλη ή κάποια απόχρωσή τους.
Ακόμη πιο σημαντικό, για τον πολλών χιλιετιών οικουμενικών προδιαγραφών Ελληνικό πολιτισμό Κοινωνικό και Πολιτικό γεγονός δεν νοείται μόνο υλικά. Είναι σύμμειξη και μέθεξη των πνευματικών με τα αισθητά. Ενώ λοιπόν μελετώντας τις θέσεις και διακηρύξεις των Επαναστατών αυτά είναι δεδομένα και αυτονόητα απέναντί τους στην Ευρώπη οι κυρίαρχες τάσεις ταλαντεύονταν αντιφατικά.
Ελληνική παραφωνία
Αυτά είναι μεγάλης σημασίας καθότι όπως ήδη αναφέρθηκε η Εθνεγερσία των Ελλήνων εν μέσω αυτών και πολλών άλλων τάσεων αποτέλεσε κραυγαλέα παραφωνία.
Ήδη από τον 18ο αιώνα –και ενώ, υπογραμμίζεται, μιλάμε για μια εποχή που είχαμε ακόμη αποικιοκρατικές ηγεμονίες όταν μάλιστα άρχισαν να διαφαίνονται εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες αρχής γενομένης με την Ελληνική Επανάσταση– γεννήθηκαν και σταδιακά κυριάρχησαν τόσο φιλελεύθερα όσο και κομμουνιστικά διεθνιστικά δόγματα.
Για να μιλήσουμε παραστατικά και παρά το γεγονός ότι προέκυψαν αναρίθμητες εκδοχές ενδιάμεσων αποχρώσεων ιδεολογικών δογμάτων, εν μέσω αντιφάσεων κάθε είδους γεννήθηκαν εσχατολογικές προσδοκίες πως με το ένα ή άλλο δόγμα ή κάποια απόχρωσή του λίγο πολύ ωφελιμιστικά-υλικά / ή λίγο πολύ αταξικά-υλικά, θα δημιουργηθεί ένα μεγάλο «πλανητικό καζάνι».
Μέσα σε αυτό ο καζάνι θα κοχλάσουν τα έθνη και θα προκύψει ο «παγκοσμιοποιημένος άνθρωπος» τα χαρακτηριστικά του οποίου κανείς χρειάζεται πολύ φαντασία για να τα περιγράψει.
Ως προς αυτό, βέβαια, ο συνεπής μηδενισμός του 18ου αιώνα είναι ρητός και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αστοί όχι μόνο τον παραμέρισαν αλλά οι συνεπείς μηδενιστές φιλόσοφοι διώχθηκαν. Κατάλαβαν ότι κράτος με τέτοιους όρους δεν είναι βιώσιμο.
Οι σύντομες περιγραφές που προηγήθηκαν για λόγους συντομίας αναπόφευκτα παραλείπουν πολλά. Παραμερίζοντας τις ιδεολογικές διαμάχες συμπεριλαμβανομένων αυτές που ιδιαίτερα μετά τον εμφύλιο επηρέασαν τους σύγχρονους Έλληνες, η Εθνεγερσία εδραζόταν πάνω στο πολλών χιλιετιών και οικουμενικών προδιαγραφών Ελληνικό Παράδειγμα.
Η Εθνεγερσία αφορούσε όλο τον κόσμο
Είναι πάντως περίεργες οι ιστοριογραφικές διαμάχες όταν θέαση της μεγάλης εικόνας που λογικά ο καθείς έχει, καταμαρτυρεί ότι τόσο την κλασική εποχή όσο και την Βυζαντινή εποχή αλλά και κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας, ο ανθρωποκεντρικός πολιτικός πολιτισμός ξεχώριζε επειδή δεν απαιτεί πλανητική ανθρωπολογική εξομοίωση και πολιτική εξίσωση.
Στην κλασική εποχή οι Πόλεις θεωρούσαν θέσφατο το ιδεώδες της ανεξαρτησίας που τους επέτρεπε αυτεξούσια αυτό-θέσπιση, ενώ υπήρχαν τάσεις για μετακρατοκεντρικές δομές που θα αποτελούσαν μετεξέλιξη του κρατοκεντρισμού.
Μπορεί να άργησαν λόγω Πελοποννησιακού Πολέμου και σκληρού ηγεμονισμού της (δημοκρατικής) Αθήνας και να μετατέθηκαν επί πολλούς αιώνες λόγω πρόωρου θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αλλά ενσαρκώθηκαν πλήρως επί μια χιλιετία στο Βυζάντιο το οποίο τονίζεται δεν ήταν διεθνιστικό αλλά μετακρατοκεντρικό και που δεν απαιτεί ανθρωπολογική εξομοίωση και πολιτική εξίσωση.
Όλα αυτά τα μεγάλα πασίδηλα και πασίγνωστα γεγονότα καθιστούν σαφές ότι η Εθνεγερσία που κορυφώθηκε με την Επανάσταση του 1821 αφορούσε όχι μόνο τους Έλληνες αλλά και τον υπόλοιπο κόσμο.
Εκδηλώθηκε στο ιστορικό σταυροδρόμι όπου συμπλέχθηκαν ανταγωνιστικά οι ηγεμονίες, οι λογικότατες και αναμενόμενες στοχαστικές αμφιταλαντεύσεις στην Δύση, οι αξιώσεις για αναβίωση ανθρωποκεντρικών πολιτικών παραδοχών με θεμέλιο την ελευθερία και το κατά πόσο το κρατοκεντρικό σύστημα θα συνεχίσει να προσανατολίζεται σύμφωνα με τις αποφάσεις του Κογκρέσου της Βιέννης έξη χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821.
Εκεί βρισκόμαστε ακόμη σήμερα και ανεξάρτητα της θέσης και των συζητήσεων εντός της σύγχρονης Ελλάδας η γνώση του διαχρονικού και πολλών χιλιετιών Ελληνικού εθνικού πολιτισμού αφορά ζωτικά το μέλλον και τους προσανατολισμούς του σύγχρονου διεθνούς συστήματος.
Τέλος, σημειώνεται ότι τα πιο πάνω ζητήματα που υποχρεωτικά αναφέρθηκαν συντομογραφικά, αναπτύσσονται στο υπό έκδοση βιβλίου του υποφαινόμενου Εθνεγερσία, 1821, η Ελλάδα και ο κόσμος: Γεωπολιτική, στρατηγική, πολιτική σκέψη και η πέραν του κράτους κατάσταση (Εκδόσεις Ποιότητα).