Η πιθανή εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας γεωπολιτικής σκακιέρας. Μια ιστορική συμφωνία που θα μπορούσε να αλλάξει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση, με τις Ηνωμένες Πολιτείες να διαδραματίζουν καταλυτικό ρόλο. Ωστόσο, το εγχείρημα αυτό είναι γεμάτο προκλήσεις.
Γιατί τώρα; Η πίεση για συμφωνία
Στην ατζέντα της συνάντησης του Ισραηλινού πρωθυπουργού, Μπενιαμίν Νετανιάχου, με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αυτή την εβδομάδα κυριαρχεί η πιθανότητα εξομάλυνση των σχέσεων με τη Σαουδική Αραβία. Ο Τραμπ, που θέλει να κινηθεί γρήγορα, έχει ήδη στείλει απεσταλμένους στο Ριάντ για να προωθήσουν το σχέδιο.
Η συμφωνία δεν αφορά μόνο την Ισραηλο-Σαουδαραβική σχέση, αλλά επηρεάζει συνολικά τη στρατηγική των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, ενισχύοντας την αποτροπή απέναντι στο Ιράν και δημιουργώντας ένα νέο περιφερειακό σύστημα ασφαλείας.
Ωστόσο, ακόμη και αν η συμφωνία καταστεί εφικτή, η υλοποίησή της απαιτεί χρονική ωριμότητα και προσεκτικό σχεδιασμό.
Οι τρεις προϋποθέσεις για μια επιτυχημένη συμφωνία
Για να καταστεί αυτή η συμφωνία βιώσιμη, πρέπει να ικανοποιηθούν τρεις βασικές προϋποθέσεις:
1. Η εκεχειρία στη Γάζα και το παλαιστινιακό ζήτημα
Πρώτον, η εκεχειρία στη Γάζα πρέπει να διατηρηθεί και να προχωρήσει στη δεύτερη φάση της. Αν όλα εξελιχθούν ομαλά, μέχρι τις αρχές Μαρτίου η πρώτη φάση θα έχει ολοκληρωθεί, με την απελευθέρωση τριάντα τριών Ισραηλινών ομήρων και μια σημαντική αύξηση της ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα. Η δεύτερη φάση, για την οποία μόλις ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις, θα διασφάλιζε την απελευθέρωση των υπόλοιπων ζωντανών Ισραηλινών ομήρων.
Ωστόσο, το μεγαλύτερο εμπόδιο είναι οι ακροδεξιοί εταίροι της ισραηλινής κυβέρνησης. Ο υπουργός Εθνικής Ασφάλειας, Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, ήδη αποχώρησε από τον συνασπισμό, ενώ ο υπουργός Οικονομικών, Μπεζαλέλ Σμότριτς , απειλεί να ρίξει την κυβέρνηση αν προχωρήσει η συμφωνία. Παρόλα αυτά, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 73% του ισραηλινού κοινού επιθυμεί να προχωρήσει η συμφωνία.
Αν ο Νετανιάχου προκηρύξει εκλογές, ενδέχεται να επιδιώξει μια πιο κεντρώα κυβέρνηση, συνεργαζόμενος με πολιτικούς όπως ο Μπένι Γκαντζ ή ο Γιαΐρ Λαπίντ. Αυτό θα του έδινε την απαραίτητη πολιτική ευελιξία να υποστηρίξει τη συμφωνία.
Επιπλέον, η Σαουδική Αραβία έχει καταστήσει σαφές ότι χρειάζεται να υπάρξει μια αξιόπιστη πορεία προς μία μορφή παλαιστινιακής κρατικής οντότητας στη Δυτική Όχθη και τη Γάζα. Ο Τραμπ περιέπλεξε αυτό το ζήτημα δυστυχώς τις προηγούμενες μέρες, όταν εξέφρασε τη σκέψη για την απομάκρυνση Παλαιστινίων από τη Γάζα—κάτι που οι Παλαιστίνιοι και τα αραβικά κράτη συνδέουν με το τέλος των παλαιστινιακών φιλοδοξιών για κρατική υπόσταση.
2. Η σταθερότητα στη Συρία και στον Λίβανο
Η Σαουδική Αραβία πιθανότατα να απαιτήσει από το Ισραήλ να εγκαταλείψει τις στρατηγικές του θέσεις στη Συρία, που κατέλαβε μετά την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Αυτό θα βοηθούσε τον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν να ενισχύσει τη μεταβατική ηγεσία της Δαμασκού.
Παράλληλα, μια σταθερή εκεχειρία στον Λίβανο και η αποτροπή της επιστροφής της Χεζμπολάχ στις προηγούμενες θέσεις της στο νότιο Λίβανο θα ήταν κομβικά ζητήματα για την εξομάλυνση των σχέσων Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας.
3. Οι στρατηγικές εγγυήσεις των ΗΠΑ προς τη Σαουδική Αραβία
Τέλος, ο Τραμπ και ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν πρέπει να καταλήξουν σε συμφωνία για μια σειρά διμερών συμφωνιών ΗΠΑ-Σαουδικής Αραβίας, οι οποίες θα αποτελέσουν τη βάση για την εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ: συνθήκη ασφάλειας, συμφωνία αμυντικής συνεργασίας, ενεργειακή συμφωνία, συμπεριλαμβανομένης της συνεργασίας σε θέματα πολιτικής πυρηνικής ενέργειας, συμφωνία εμπορίου και επενδύσεων. Αυτές οι συμφωνίες θα αποτελέσουν τον θεμέλιο λίθο για τη σαουδαραβο-ισραηλινή εξομάλυνση, εφόσον επιτευχθεί συναίνεση μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σαουδικής Αραβίας.
Αυτά τα ζητήματα αποτέλεσαν αντικείμενο διαπραγμάτευσης λεπτομερώς κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Μπάιντεν, αλλά δεν ολοκληρώθηκαν! Ο Τραμπ πρέπει να τα επανεξετάσει, να διασφαλίσει ότι μπορεί να τα υποστηρίξει ή να επιδιώξει τροποποιήσεις.
Ενδέχεται να υπάρξουν ακόμα σκληρές διαπραγματεύσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας σχετικά με τη φύση των αμερικανικών εγγυήσεων ασφαλείας για την αποτροπή της ιρανικής επιθετικότητας—το πραγματικό έπαθλο για τη Σαουδική Αραβία σε αυτή την προσπάθεια—και τη διασφάλιση ότι οι δεσμεύσεις του Ριάντ για αποκλειστική στρατηγική σύμπλευση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, ένταντι της Κίνας, είναι αμετακίνητες.
Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν έχει δεσμευτεί να επενδύσει 600 δισεκατομμύρια δολάρια στις ΗΠΑ, ένα κίνητρο που μπορεί να επιταχύνει τη διαπραγμάτευση, ιδιαίτερα αν περιλαμβάνει την αγορά F-15 μαχητικών αεροσκαφών.
Ωστόσο, για να οριστικοποιηθεί μία Συνθήκη Ασφαλείας (US-Saudi security treaty), ο Τραμπ θα χρειαστεί την έγκριση της Γερουσίας των ΗΠΑ. Για την επικύρωση απαιτείται πλειοψηφία δύο τρίτων, που σημαίνει ότι θα χρειαστεί ψήφους από Δημοκρατικούς γερουσιαστές.
Η πρόκληση του χρόνου: Στρατηγική υπομονή ή ρίσκο;
Αν και η συμφωνία φαίνεται πολλά υποσχόμενη, υπάρχει ένα βασικό πρόβλημα: ο χρόνος.
Οι ισραηλινές εκλογές και η νέα κυβέρνηση μπορεί να καθυστερήσουν τη συμφωνία για τουλάχιστον έξι μήνες.
Ο Τραμπ θυμάται τις αλλεπάλληλες ισραηλινές εκλογές κατά την πρώτη προεδρία του, που κόστισαν δύο χρόνια παραγωγικής διαπραγμάτευσης.
Μια πρόωρη επίσκεψη του Τραμπ στη Σαουδική Αραβία μπορεί να επιταχύνει τη διαδικασία, αλλά ενδέχεται να μην είναι αρκετή.
Η καλύτερη επιλογή φαίνεται να είναι η σταδιακή πρόοδος και όχι μια βιαστική συμφωνία. Αν το Ισραήλ σταθεροποιηθεί πολιτικά και ο Τράμπ κατάφερνε να κερδίσει τη στήριξη των Δημοκρατικών γερουσιαστών, η συμφωνία θα μπορούσε να οριστικοποιηθεί στα τέλη του 2025.
Ευκαιρία ή πολιτική παγίδα;
Η πιθανή εξομάλυνση των σχέσεων Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας αποτελεί μια ιστορική ευκαιρία, αλλά έρχεται με πολλαπλές προκλήσεις.
Ο Νετανιάχου μπορεί να σταθεροποιήσει την κυβέρνησή του ή θα πρέπει να προκηρύξει εκλογές;
Ο Τραμπ μπορεί να διασφαλίσει ότι η Γερουσία των ΗΠΑ θα εγκρίνει τη συνθήκη ασφαλείας;
Οι Παλαιστίνιοι πρέπει να λάβουν εγγυήσεις διασφάλησης της κρατικής τους υπόστασης, διαφορετικά η Σαουδική Αραβία δεν θα προχωρήσει. Αυτό απαιτεί σημαντικές εγγυήσεις ασφαλείας και για το Ισραήλ, ώστε να διασφαλιστεί η αποδοχή και η βιωσιμότητα της συμφωνίας. Είναι εφικτό αυτό το σενάριο;
Εάν επιτευχθεί ο στόχος της εξομάλυνσης, η συμφωνία θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τη Μέση Ανατολή. Αν αποτύχει, θα ενισχύσει την αβεβαιότητα και τις συγκρούσεις.
Η επιλογή ανήκει στους ηγέτες – αλλά και στην υπομονή της διπλωματίας.