Λίγο μετά την έλευση του νέου έτους ο αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έδωσε εντολή για την εξόντωση του Κασέμ Σολεϊμανί, υποστράτηγου της επίλεκτης ομάδας Quds του Σώματος της Ισλαμικής Επαναστατικής Φρουράς. Σύμφωνα με το Πεντάγωνο σκοπός του βομβαρδισμού στο διεθνές αεροδρόμιο της Βαγδάτης ήταν «η αποτροπή μελλοντικών ιρανικών επιθέσεων».1 Ποια είναι τα βαθύτερα αίτια πίσω από αυτή την ενέργεια των Αμερικανών, πώς ερμηνεύονται οι αντιδράσεις των Ιρανών έως τώρα και ποιος εν τέλει ωφελείται από αυτό το γεγονός;
Η αμερικανική ηγεσία δικαιολόγησε την εν λόγω ενέργειά της ισχυριζόμενη ότι ο Ιρανός υποστράτηγος ήταν υπεύθυνος για το θάνατο εκατοντάδων Αμερικανών πολιτών. Πρόσφατα, το Ιράν κατηγορήθηκε ακόμη και για τον θάνατο ενός Αμερικανού εργολάβου που προκλήθηκε από πυραυλική επίθεση. Σύμφωνα με δηλώσεις της αμερικανικής πλευράς ο Σολεϊμανί σχεδίαζε να επιτεθεί σε Αμερικανούς διπλωμάτες και αξιωματούχους στο Ιράκ ενώ και η αμερικανική πρεσβεία στο Ιράκ βρισκόταν σε κίνδυνο. Μάλιστα, η επίθεση στην αμερικανική πρεσβεία στο Ιράκ, πυροδότησε την αντίδραση του Τράμπ, καθώς έκρινε πως υφίστατο άμεσος κίνδυνος για καίριο πλήγμα όχι μόνο κατά της πρεσβείας αλλά και των αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων στο Ιράκ. Με αυτόν τον τρόπο αποπειράθηκε να προσδώσει μια νομιμότητα στην απόφασή του χωρίς όμως να παρέχει τα απαραίτητα αποδεικτικά στοιχεία.2
Σύμφωνα με το The Economist, οι δύο χώρες είχαν από την εποχή της Ιρανικής κρίσης ομηρίας του 1979 να φτάσουν τόσο κοντά στα πρόθυρα του πολέμου.3 Σε μια περαιτέρω ερμηνεία του γεγονότος, χωρίς να εξεταστεί η ορθότητα ή μη της αμερικανικής ενέργειας, μπορεί να ειπωθεί ότι οι επιθέσεις που δέχτηκαν αμερικανικοί στόχοι δεν γινόταν να μείνουν αναπάντητες. Ποιο θα ήταν το κύρος της χώρας αν δεν μπορούσε να κάνει αποτελεσματική προβολή της ισχύος της στη Μέση Ανατολή διαφυλάσσοντας τα ζωτικής σημασίας συμφέροντα των πολιτών της αλλά και των συμμάχων της; Και ως ποιο βαθμό θα πλήττονταν η δύναμη αποτροπής που διαθέτει αν δεν αντιδρούσε μετά τις επιθέσεις που δέχτηκε;
Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν τουλάχιστον δύο κρίσιμα γεγονότα που προηγήθηκαν και στιγμάτισαν τις σχέσεις μεταξύ της Αμερικής και του Ιράν προς μια αρνητική τροπή. Τον Μάιο του 2018 ο Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τη συμμετοχή της χώρας του από τη διεθνή συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν,4 επιτρέποντας στη χώρα του να επιβάλλει κυρώσεις στο Ιράν αλλά παράλληλα πυροδότησε σενάρια για τις επικίνδυνες επιπλοκές που θα είχε η απομόνωση των ΗΠΑ στο μέλλον.5
Το δεύτερο γεγονός που χρήζει ερμηνείας είναι η απόφαση του Τραμπ να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα όταν τελείωσε ο πόλεμος κατά του ISIS. Αυτό επέτρεψε στο Ιράν να εκμεταλλευτεί το κενό που παρουσιάστηκε και να ενισχύσει την επιρροή του. Συγκεκριμένα, ο σχηματισμός ομάδων φιλικά προσκείμενων προς το Ιράν σε χώρες όπως ο Λίβανος, η Συρία, η Υεμένη και το Ιράκ συνετέλεσε στην αύξηση της ισχύος του στην περιοχή. Απώτερος στόχος του Ιράν εξάλλου είναι η δημιουργία ενός σιιτικού τόξου που να εκτείνεται ως τη Μεσόγειο και την Αραβική Θάλασσα. Ο υποστράτηγος Σολεϊμανί ήταν ένας από τους υψηλόβαθμους αξιωματικούς του Ιράν που προωθούσαν αυτή τη στρατηγική.6
Με αυτές τις τακτικές και την επιβολή κυρώσεων7 μετά την αποχώρηση από τη συμφωνία για τα πυρηνικά, οι ΗΠΑ ώθησαν το Ιράν να αντιδράσει με επιθέσεις σε δεξαμενόπλοια στον Περσικό Κόλπο αλλά και μέσω των Χούθι της Υεμένης να επιτεθεί σε πετρελαϊκές εγκαταστάσεις της Σαουδικής Αραβίας.8 Ως αποτέλεσμα των αμερικανικών κυρώσεων υπήρξε η οικονομική δυσχέρεια στο Ιράν που επέφερε η μείωση της τάξης του 80% στις εξαγωγές αργού πετρελαίου, δημιουργώντας έτσι έναν εσωτερικό αναβρασμό που εκφράστηκε από διαδηλώσεις.9 Ως εκ τούτου, το Ιράν έψαχνε διεξόδους για να απαντήσει στις οικονομικές κυρώσεις των ΗΠΑ χρησιμοποιώντας παραστρατιωτικές ομάδες όπως οι Μονάδες Λαϊκής Κινητοποίησης και η Kataib Hezbollah που είχαν χρηματοδότηση από τους Φρουρούς της Επανάστασης και θεωρούνται υπεύθυνες για επιθέσεις με ρουκέτες έναντι αμερικανικών στόχων στο Ιράκ.10
Μετά την εξόντωση του Ιρανού υποστράτηγου, το Ιράν ως αντίποινα επιτέθηκε κατά αμερικανικών δυνάμεων στο Ιράκ λίγες μέρες μετά, φροντίζοντας όμως πρώτα να προειδοποιήσει τους Ιρακινούς για την επικείμενη επίθεση.11 Με αυτόν τον τρόπο, επιδεικνύει μια πραγματιστική συμπεριφορά όπως λέει ο George Friedman,12 και προσπαθεί να εκτονώσει το αίσθημα για εκδίκηση του ιρανικού λαού χωρίς όμως να φτάνει στα άκρα κάτι που θα προκαλούσε σκληρή απάντηση από τους Αμερικανούς. Επίσης, έγινε κατάρριψη του Ουκρανικού αεροσκάφους Boeing η οποία αποδίδεται σε ανθρώπινο λάθος των Ιρανών, καθώς είχαν προηγηθεί οι ιρανικές επιθέσεις στο Ιράκ και επικρατούσε τεταμένο κλίμα λόγω ενδεχόμενου αντιποίνων εκ μέρους των Αμερικανών.13
Ποιος ωφελείται εν τέλει από αυτό το χτύπημα; Οι Αμερικανοί κατάφεραν ένα ισχυρό πλήγμα στους Ιρανούς αποδιοργανώνοντας το δίκτυο των οργανώσεων που είχαν δημιουργήσει όλα αυτά τα χρόνια προκειμένου να αυξήσουν την επιρροή τους. Επιπλέον, με αυτή την επίδειξη ισχύος ενισχύουν την εμπιστοσύνη των συμμάχων τους, ενώ παράλληλα η αύξηση στις τιμές πετρελαίου συνεπάγεται και αύξηση κέρδους για τις ΗΠΑ.14 Μολαταύτα, το Ιράν επίσης ωφελείται από την εικόνα της Αμερικής ως παράγοντα αστάθειας15 στη Μέση Ανατολή και ενισχύεται η εξουσία του Ayatollah Khamenei.16 Του δίνει τη δυνατότητα να ελιχθεί πολιτικά και να ξεκινήσει εκ νέου το πυρηνικό του πρόγραμμα, δημιουργώντας ένα ρήγμα στις σχέσεις ΗΠΑ και χωρών όπως η Γερμανία και η Γαλλία που ενδεχομένως να καταλήξει στην άρση των κυρώσεων.17
Η Τουρκία, το Ισραήλ, η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία συνδέουν τον θάνατο του υποστράτηγου με μια ενδεχόμενη μείωση της περιφερειακής ισχύος του Ιράν. Ιδίως για τη Ρωσία σημαίνει ότι θα έχει ακόμη μεγαλύτερη επιρροή στη Συρία. Η Τουρκία θα έχει μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων στη βόρεια Συρία έναντι των Κούρδων οι οποίοι συνδέονταν με το Ιράν, ενώ η Σαουδική Αραβία απαλλάσσεται από έναν ισχυρό αντίπαλο στο πρόσωπο του Σολεϊμανί. Επίσης, το Ιράκ πρέπει να φανεί προσεκτικό λόγω του ιρανικού δικτύου που έχει παρεισφρήσει στις διοικητικές δομές του, αν και πλέον εμφανίζεται αποδυναμωμένο.18
Φυσικά, σε όλους αυτούς τους ρευστούς γεωπολιτικούς μαιάνδρους που κινούνται τόσο το Ιράν όσο και οι ΗΠΑ, οι ισορροπίες ενδέχεται να αλλάξουν και ενώ το ενδεχόμενο πολέμου δεν είναι κάτι που πλέον διαφαίνεται στον ορίζοντα, οι μικρότερης έκτασης κρίσεις εκτιμάται ότι δεν θα παύσουν να υπάρχουν. Όσο το Ιράν γίνεται αποδέκτης οικονομικών κυρώσεων και όσο οι ΗΠΑ τηρούν μια αδιάλλακτη στάση, τόσο οι μεταξύ τους συγκρούσεις θα μοιάζουν αναπόφευκτες.
«Κασέμ Σουλεϊμανί: Με εντολή Τραμπ εξοντώθηκε ο Ιρανός υποστράτηγος», 3 Ιαν 2020, διαθέσιμο σε: https://www.news247.gr/kosmos/kasem-soyleimani-me-entoli-tramp-exontothike-o-iranos-ypostratigos.7558069.html
2 R. Pickrell, “The Trump administration is struggling to explain why the US killed top Iranian general Soleimani – here’s all the shifting explanations”, 13 Jan 2020, online at: https://www.businessinsider.com/trump-administrations-shifting-explanations-for-soleimani-killing-2020-1
3 The Economist, “Donald Trump wants to curb Iran. Has he gone about it the right way?”, 9 Jan 2020, online at: https://www.economist.com/leaders/2020/01/09/donald-trump-wants-to-curb-iran-has-he-gone-about-it-the-right-way
4 Euronews.com, “Ντ. Τραμπ: Οι ΗΠΑ αποχωρούν από τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν», 8 Μαΐου 2018, διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2018/05/08/live-donald-trump-iran-nuclear-apofasis-usa-gia-ta-pyrinika-tou-iran
5 M. Landler, “ Trump Abandons Iran Nuclear Deal He Long Scorned”, 8 May 2018, online at: https://www.nytimes.com/2018/05/08/world/middleeast/trump-iran-nuclear-deal.html
6 G. Friedman, “Iran and the United States: What Comes Next”, 6 Jan 2020, online at: https://geopoliticalfutures.com//pdfs/iran-and-the-united-states-what-comes-next-geopoliticalfutures-com.pdf
7 E. Wong, “Trump Imposes New Sanctions on Iran, Adding to Tensions”, 24 June 2019, online at: https://www.nytimes.com/2019/06/24/us/politics/iran-sanctions.html
8 Supranote 6.
9 M. Tumay, “Protests in Iran and the Reasons Behind Them”, 2 Dec 2019, online at: https://impakter.com/protests-in-iran-and-the-reasons-behind-them/
10 Γ. Λυκοκάπης, «Οι δύο πόλεμοι στο Ιράκ-Εκτός ελέγχου η σύγκρουση ΗΠΑ-Ιράν λόγω Σουλεϊμανί», 3 Ιαν 2020, διαθέσιμο σε: https://slpress.gr/diethni/oi-dyo-polemoi-sto-irak-ektos-elegchoy-i-sygkroysi-ipa-iran-logo-soyleimani/?fbclid=IwAR21aaqq7U8y-qcQ1sUTjWrd8ex-JFQzFgVMOYTL0ivQGvXQHHqCX-B―Ts
11 Γ. Σκαφιδάς, «ΗΠΑ-Ιράν: Αίμα αμάχων στον βωμό ενός ακήρυχτου πολέμου», 13 Ιαν 2020, online at: https://www.ethnos.gr/kosmos/82399_ipa-iran-aima-amahon-ston-bomo-enos-akiryhtoy-polemoy
12 Supranote 6.
13 Supranote 11.
14 Ibid.
15 Ibid.
16 W.J. Burns and J. Sullivan, “Soleimani’s Ultimate Revenge”, 6 Jan 2020, online at: https://carnegieendowment.org/2020/01/06/soleimani-s-ultimate-revenge-pub-80699
17 G. Friedman, “Iranian and American Strategies After Soleimani”, 6 Jan 2020, online at: https://geopoliticalfutures.com/iranian-and-american-strategies-after-soleimani/
18 M. Chulov, “Impact of Suleimani’s death is playing out in unexpected ways”, 12 Jan 2020, online at: https://www.theguardian.com/world/2020/jan/12/impact-of-qassem-suleimanis-death-is-playing-out-in-unexpected-ways-iran