Ο αρχαίος Ελληνας τραγωδός Σοφοκλής έλεγε “Ου τοις αθύμοις η τύχη ξυλλαμβάνει” δηλαδή η τύχη δεν αναλαμβάνει αυτούς που δεν έχουν ψυχή…
Βλέποντας το ιστορικό σπίτι - μουσείο, στη συμβολή των οδών Καρυατίδων και Καλλισπέρη (το οποίο βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής απο το Ωδείο Ηρώδου Αττικού, τον Παρθενώνα και την Ακρόπολη) γίνεται ξεκάθαρο ότι ο Ηλίας Λαλαούνης είχε τύχη, αλλά είχε και ψυχή.
Τύχη γιατί γεννήθηκε και μεγάλωσε κοντά στον ιερό λόφο της Ακρόπολης, έχοντας τους κίονες, τα γείσα και τα αετώματα στις καθημερινές του εικόνες. Ψυχή γιατί είχε την ευαισθησία και παράλληλα την εξυπνάδα να εμπνευστεί από αυτές τις παραστάσεις και να δημιουργήσει μοναδικά κοσμήματα, χρησιμοποιώντας αρχαίες τεχνικές, όπως κοκκίδωση, συρματερή και σφυρήλατη. Κοσμήματα που λάτρεψαν και φόρεσαν διάσημες γυναίκες σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα, οι τέσσερις κόρες του, Αικατερίνη, Δήμητρα, Μαρία και Ιωάννα συνεχίζουν επάξια το έργο του πατέρα τους.
Για τον προσοντούχο πατέρα της, αλλά και για το πέμπτο του παιδί όπως ο ίδιος αποκαλούσε το Μουσείο Κοσμήματος - ένα μνημείο αφιερωμένο στην τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας - μας μιλάει η υπεύθυνη του μουσείου Ιωάννα Λαλαούνη.
- Ο πατέρας σας ήταν ένας έξυπνος και εξαιρετικά ταλαντούχος άνθρωπος. Εκτός από το περιβάλλον όπου ζούσε και αδιαμφισβήτητα του πρόσφερε ερεθίσματα, από πού αλλού εμπνεόταν για τις δημιουργίες του;
Ο πατέρας μου ήταν καλλιτέχνης. Αφουγκραζόταν τα κινήματα της εποχής. Επηρεαζόταν από τις εκάστοτε συνθήκες, αλλά είχε και «νονούς». Ένας από αυτούς ήταν ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο οποίος του είχε πει «Φέρε την αρχαία ελληνική τέχνη στην ελληνική μόδα». Η αναβίωση του αρχαίου σχεδιασμού και τεχνοτροπίας έγινε ο στόχος του. Αφιερώθηκε στο να επαναφέρει τη λάμψη του αρχαίου και βυζαντινού κοσμήματος στον σύγχρονο κόσμο.
- Αναφέρατε «νονούς». Εκτός από τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, ποιός άλλος θεωρείτε ότι υπήρξε σημαντικός στην επαγγελματική πορεία του πατέρα σας;
Ο Αριστοτέλης Ωνάσης ήταν πολύ καλός πελάτης και επειδή αγόραζε συχνά κοσμήματα για την Τζάκι Ω, έδινε πολλές φορές το έναυσμα για τη δημιουργία συγκεκριμένων σχεδίων.
- Αληθεύει ότι κοσμήματα Λαλαούνη φορούσαν οι Ελίζαμπεθ Τέιλορ, Τζόαν Κόλινς, Μπάρμπαρα Στρέιζαντ, αλλά και η βασίλισσα Σοφία;
Ναι, ο πατέρας μου ταξίδευε πολύ και κατ´ επέκταση μαζί με αυτόν “ταξίδευε” και η δουλειά του σε όλο τον κόσμο. Έτσι, διάσημες γυναίκες από τον χώρο του θεάματος, αλλά και του πολιτισμού, της τέχνης και της επιχειρηματικότητας επέλεγαν τα κοσμήματα του.
- Μου είπατε ότι ένα μέρος της επιτυχίας του οφειλόταν στο γεγονός ότι αφουγκραζόταν πάντα τα κινήματα της εποχής. Σε ποιά κινήματα αναφέρεστε;
Ενδιαφερόταν πολύ για τον φεμινισμό, το περιβάλλον και για τις νέες τεχνολογίες και αγορές. Ο πατέρας μου, αν και ήταν συντηρητικός στις αρχές του, ήταν υπέρ του φεμινισμού. Ήθελε η γυναίκα να έχει την ελευθερία της, να εργάζεται και να δημιουργεί. Γι’ αυτό και τα περισσότερα κοσμήματα που έφτιαχνε έδιναν την αίσθηση της άνεσης. Ήταν κοσμήματα που μπορούσαν να φορεθούν όλες τις ώρες της ημέρας, να δίνουν ελευθερία κινήσεων στις γυναίκες, να μην τις βαραίνουν, ώστε να τα φορούν και κατά τις ώρες εργασίας τους.
Η διατήρηση ενός υγιούς και καθαρού περιβάλλοντος τον απασχολούσε επίσης πολύ. Την αγωνία του αυτή την εξέφρασε με τις συλλογές «Μικρόκοσμος», «Γλαύκες και Ανθέμια», «Αγριολούλουδα«, «Η φύση και η τέχνη μου».
Η τεχνολογία και οι νέες αγορές τον ενδιέφεραν, μια και η μόδα επηρεάζεται από τη μια κοινωνία στην άλλη. Από το 1940 που ξεκίνησε να σχεδιάζει δεν υποβάθμισε ποτέ τη δουλειά του. Κοιτούσε τι συμβαίνει στον υπόλοιπο κόσμο, έλεγε ναι στις νέες αγορές, αλλά δεν μείωνε την ποιότητα. Δεν δέχτηκε ποτέ να φτιάξει κόσμημα με χρυσό κάτω από 18 καράτια.
- Για εσάς, κουβαλώντας αυτή τη βαριά κληρονομιά του ονόματος, ήταν προδιαγεγραμμένη η επαγγελματική σας ενασχόληση με τον χώρο;
Τα παιδιά επηρεάζονται από το περιβάλλον τους. Πόσο μάλλον όταν αυτό είναι δημιουργικό. Ασχολήθηκα γιατί αγάπησα το αντικείμενο.
- Στον χώρο που στεγάζεται το μουσείο ήταν το εργαστήρι του πατέρα σας. Φαντάζομαι έχετε έντονες μνήμες από εκείνον εν ώρα εργασίας. Υπάρχει κάποιο κόσμημα ή αντικείμενο που σημάδεψε ευχάριστα την παιδική σας ηλικία;
Υπάρχει μια συλλογή που δημιουργήθηκε το 1973 και ονομάζεται «Ασημένια Παιχνιδίσματα». Ο πατέρας μου τότε είχε αναθέσει σε εμάς, τα παιδιά του και σε παιδιά φίλων του να δημιουργήσουν ένα κόσμημα. Ό,τι ήθελε το καθένα. Ήταν μια πολύ ευχάριστη εμπειρία που την θυμάμαι ακόμα.
- Υπάρχει κάποιο τμήμα ή γωνιά του μουσείου που ξεχωρίζετε;
Αγαπώ κάθε χώρο του μουσείου και είμαι περήφανη για κάθε τμήμα του. Μπορώ να σας πω όμως το τμήμα που αγαπούν περισσότερο οι επισκέπτες. Είναι ο χώρος διάδρασης, εκεί όπου μικροί και μεγάλοι μπορούν να ασχοληθούν με τις κατασκευές και τη διακόσμηση. Έχουμε ανακαινίσει δύο εργαστήρια με στόχο να προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή διαδραστική εμπειρία σε παιδιά και μεγάλους.
- Πώς βλέπετε τη νέα γενιά; Δείχνει ενδιαφέρον για το κόσμημα; Είτε ως καλλιτέχνες/ κατασκευαστές, είτε ως αγοραστές;
Ναι, οι νέοι σήμερα είναι δημιουργικοί, αγαπούν το κόσμημα, πειραματίζονται και δοκιμάζουν τεχνικές. Σε ό,τι αφορά την εμπορικότητα του κοσμήματος, εξαρτάται από το ενδιαφέρον του κάθε αγοραστή κι από το τι θέλει να διαθέσει για ένα κόσμημα. Για να είμαι πιο ακριβής, υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες κοσμήματος σήμερα.
Τα κοσμήματα μαζικής παραγωγής, τα οποία μπορεί κάποιος να βρει οπουδήποτε και κατασκευάζονται συνήθως σε αγορές όπως Κίνα και Ιταλία.
Τα ιδιαίτερα σχεδιασμού κοσμήματα, τα οποία είναι κομμάτια με πρωτότυπο μοντέρνο σχεδιασμό.
Τα πολύτιμα κοσμήματα, τα οποία είναι και τα πιο προσεγμένα και τέλος τα εικαστικά/ καλλιτεχνικά κοσμήματα. Τα τελευταία ξεκίνησαν να εμφανίζονται με ένα κίνημα τη δεκαετία του 1990 και είναι κοσμήματα κυρίως για μουσεία. Η σύνθεση των υλικών, αλλά και οι όγκοι τους τα κατατάσσουν περισσότερο σε έργα τέχνης.
- Το Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη είναι το μεγαλύτερο στην Ελλάδα και μέχρι και πριν λίγα χρόνια ήταν και το μοναδικό. Πώς καταφέρνετε να κρατάτε «ζωντανούς» του χώρους του και να συντηρείτε το ενδιαφέρον του κοινού;
Το μουσείο δεν είναι απλώς το μεγαλύτερο στην Ελλάδα, αλλά ένα από τα τρία μεγαλύτερα στον κόσμο. Τα άλλα δύο είναι το Schmuckmuseum Pforzheim στη Γερμανία και το Museo del Gioiello στη Vicenza Ιταλίας. Εχουμε συνεργασία με αυτά τα μουσεία, ειδικά με το πρώτο σε ότι αφορά τη φιλοξενία εκθέσεων. Οπότε για να απαντήσω στην ερώτηση σας, ένα κομμάτι για να κρατιέται ζωντανό το μουσείο είναι η διοργάνωση εκθέσεων. Επίσης, προγραμματίζουμε συνεχώς ενέργειες που στόχο έχουν να συνδυάζουν την πολιτιστική εκπαίδευση με την εκπαιδευτική ψυχαγωγία. Το Summer School είναι κι αυτό ένα ξεχωριστό κομμάτι που προσκαλεί τα παιδιά με βιωματικό τρόπο να γνωρίσουν την τέχνη του κοσμήματος.
- Η περίοδος της Covid ήταν η πιο δύσκολη περίοδος για εσάς και την διατήρηση του μουσείου;
Ήταν δύσκολη περίοδος, αλλά όχι η δυσκολότερη. Για μένα η δυσκολότερη περίοδος ήταν το 2009 - 2018. Η περίοδος της κρίσης ήταν τεράστιο πλήγμα για τα περισσότερα μουσεία.
- Ποιές είναι οι κύριες πηγές εσόδων του μουσείου;
Τα έσοδα του μουσείου έρχονται κυρίως από το πωλητήριο, τις εκδηλώσεις που οργανώνουμε και από τις χορηγίες. Πρόσφατα ανακαινίσαμε και την ταράτσα του μουσείου με την υπέροχη θέα, όπου προσφέρεται για εκδηλώσεις.
- Τι ετοιμάζετε για το 2023;
Ξεκινάμε τον Ιανουάριο δυνατά με μια πολύ σημαντική έκθεση του τσέχικου εικαστικού κοσμήματος. Αφορά τον σύγχρονο σχεδιασμό με τη χρήση παραδοσιακών υλικών, όπως είναι το γυαλί. Η έκθεση αυτή θα διαρκέσει έως τον Απρίλιο.
Στη συνέχεια θα φιλοξενήσουμε διάφορους καλλιτέχνες. Ένας από αυτούς θα είναι ο Φιλήμων, όπου θα παρουσιάσει ρούχα από πούλιες, κομμάτια εντυπωσιακά, ιδιαίτερα και καλοδουλεμένα.
Επίσης, θα φιλοξενήσουμε μια ομαδική έκθεση καλλιτεχνών, εμπνευσμένων από την επανάσταση και το πως σε μια περίοδο αναταραχών αλλάζουν τα δεδομένα της καλλιτεχνικής πορείας και του εικαστικού κόσμου. Θα συμμετέχουν Έλληνες και ξένοι δημιουργοί.
- Πείτε μου μια ευχή ή στόχο για το μουσείο.
Η μεγαλύτερη μου ευχή και παράλληλα στόχος είναι να συνεχίσει να είναι βιώσιμο και να μπορούμε να παρέχουμε προγράμματα που ξεχωρίζουν και κάνουν τη διαφορά.
Οι φωτογραφίες είναι από το αρχείο του μουσείου και μας τις παραχώρησε η κα Ιωάννα Λαλαούνη, την οποία ευχαριστούμε θερμά.
