Του Παύλου Χριστόπουλου
Η Ινδία αντιπροσωπεύει ένα ενδιαφέρον παράδειγμα του πώς ένα ανεξάρτητο κράτος, ικανό να κλίνει την παγκόσμια ισορροπία προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, συμπεριφέρεται σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον. Αλλά και το πώς το διεθνές περιβάλλον μπορεί να το περιορίσει.
Η Ινδία έχει ήδη εξασφαλίσει μια εξέχουσα θέση στην παγκόσμια σκηνή στο εγγύς μέλλον, χάρη στις πολιτικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στη χώρα, αλλά και σε όλο τον κόσμο.
Οι Εσωτερικές Πολιτικές Εξελίξεις
Ο Ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι εγκαινίασε πρόσφατα έναν τεράστιο ινδουιστικό ναό στην Αγιόντια, την ιερή πόλη όπου πιστεύεται ότι γεννήθηκε ο Ράμα, ένας από τους κύριους θεούς του ινδουιστικού πανθέου. Το γεγονός δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά στη θρησκευτική σφαίρα, καθώς καταδεικνύει ξεκάθαρα τη διαδεδομένη επιθυμία για μια «συγκεκριμένη ταυτότητα» μετά το τέλος της εποχής της οικουμενικότητας, η οποία αποτελεί την επιτομή της φιλελεύθερης πολιτικοοικονομικής παγκοσμιοποίησης, από τα τέλη της δεκαετίας του 1980, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 2010.
Όσον αφορά το θρησκευτικό τοπίο, αν και οι Ινδουιστές αντιπροσωπεύουν το 80% του 1,4 δισεκατομμυρίου κατοίκων της χώρας, υπάρχουν πολλοί υποστηρικτές ενός πιο κοσμικού και λιγότερο εθνικιστικού προσανατολισμού, που εκπροσωπείται από το δεύτερο κόμμα της χώρας, το Ινδικό Εθνικό Κογκρέσο. Παράλληλα, η Ινδία φιλοξενεί περισσότερους από 200 εκατομμύρια μουσουλμάνους, γεγονός που την καθιστά τη τρίτη μεγαλύτερη μουσουλμανική χώρα στον κόσμο.
Ωστόσο, από τότε που το κόμμα Bharatiya Janata, με επικεφαλής τον Μόντι, ανέλαβε την εξουσία στα μέσα της περασμένης δεκαετίας, επέλεξε την ιδεολογική εδραίωση γύρω από την ινδουιστική ταυτότητα.
Με αυτά τα δεδομένα, η χώρα βιώνει μια έντονη προεκλογική εκστρατεία ενόψει των γενικών εκλογών που θα διεξαχθούν την άνοιξη. Πορτρέτα του Ναρέντρα Μόντι και οι δηλώσεις του τον συνοδεύουν σε όλους τους αυτοκινητόδρομους και τα τηλεοπτικά κανάλια καλύπτουν τις δραστηριότητές του με μεγάλη προσοχή. Η Ινδία μόλις ολοκλήρωσε την προεδρία της στους G20 με μεγάλη επιτυχία και η υπενθύμιση αυτού του γεγονότος βρίσκεται επίσης παντού, ως απόδειξη του ολοένα και πιο σημαντικού διεθνούς ρόλου της χώρας.
Επιπλέον, εξωτερικοί παράγοντες, όπως οι αυξανόμενες παγκόσμιες εντάσεις και η πόλωση μεταξύ Δύσης και Ρωσίας, αλλά και μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο, επιτρέποντας σε μια μεγάλη και αρκετά ανεξάρτητη Ινδία να προσπαθήσει να «ανατρέψει την ισορροπία» σε παγκόσμιο επίπεδο, με τη μία ή την άλλη επιλογή.
Η Ινδία είναι μια πολύπλοκη χώρα, αντικειμενικά επιβαρυμένη από ένα πλήθος προβλημάτων, η οποία θα ξοδεύει πάντα τους μέγιστους δυνατούς πόρους και την ενέργεια για την αυτοανάπτυξή της και τη διατήρηση της εσωτερικής της σταθερότητας. Με τα δεδομένα αυτά, η προσπάθεια του Μόντι να οικοδομήσει μια ιδεολογική και πολιτική σταθερότητα αποσκοπεί, εν μέρει, στο να απελευθερώσει κάποια ενέργεια για πρωτοβουλίες στον εξωτερικό τομέα.
Ωστόσο, η Ινδία έχει μια ιδιαιτερότητα. Θεωρητικά μιλώντας, μπορεί να μην κάνει απολύτως τίποτα, αλλά η κλίμακά της (δημογραφική, μέγεθος της αγοράς), η θέση της και η πολιτιστική της παράδοση (αυτάρκεια που βασίζεται στην ισχυρή αυτοπεποίθηση, σε κάποιο βαθμό ακόμη και στην υπεροχή της) εγγυώνται μια σημαντική θέση στην παγκόσμια σκηνή.
Στόχος του Μόντι είναι να μετατρέψει την Ινδία σε ανεπτυγμένη χώρα μέχρι την εκατονταετηρίδα της ανεξαρτησίας της, το 2047. Αν και αυτός ο ορίζοντας είναι ακόμα μακρινός, η Ινδία αποτελεί ένα ενδιαφέρον παράδειγμα του πώς ένα ανεξάρτητο κράτος συμπεριφέρεται σε ένα μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.
Από την άλλη πλευρά, αν το ινδικό όραμα για τη διεθνή ασφάλεια έχει μια σταθερά, αυτή είναι η δυσπιστία και ο φόβος για την Κίνα. Εντωμεταξύ, η στάση του Δελχί απέναντι στη Ρωσία είναι καλή και η κληρονομιά των προηγούμενων δεκαετιών θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση μιας σταθερής σχέσης. Ωστόσο, σε αυτή τη βάση, η Μόσχα θεωρεί ότι είναι καιρός να χτιστεί μια νέα σχέση, λαμβάνοντας υπόψη τις παγκόσμιες συνθήκες. Διαφορετικά, η ινδορωσική σχέση θα αποτελέσει ανάμνηση του άλλοτε λαμπρού παρελθόντος της διμερούς αλληλεπίδρασης και όχι η βάση της αναγέννησής του.
Η Κρίση στη Μέση Ανατολή και η Ινδία
Μία από τις βασικές κρίσεις στη Μέση Ανατολή και την παγκόσμια πολιτική –ο πόλεμος στη Γάζα– έχει επηρεάσει σοβαρά τα σχέδια της Ινδίας. Η αυξανόμενη δραστηριότητα της Ινδίας στην περιοχή την τελευταία δεκαετία συγκρούεται όλο και περισσότερο με την πραγματικότητα – συγκρούσεις που έρχονται σε αντίθεση με τα συμφέροντα, των ενδιαφερομένων μερών.
Η ινδική εξωτερική πολιτική στη Μέση Ανατολή –στην Ινδία αυτή η περιοχή ονομάζεται Δυτική Ασία– βασίστηκε στην παραδοσιακή πορεία της μη ευθυγράμμισης με τις πολιτικές τρίτων δυνάμεων, στην επιθυμία να αποτραπεί η προσέγγιση του Πακιστάν με τα κράτη της Μέσης Ανατολής και επίσης στην ενίσχυση της σταθερότητας των αποθεμάτων πετρελαίου σε αυτή τη περιοχή. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η Ινδία έχει διατηρήσει μια ισορροπημένη προσέγγιση στον ανταγωνισμό Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, στην παλαιστινιο-ισραηλινή σύγκρουση, στη Συρία και σε άλλες κρίσεις. Όμως ο 21ος αιώνας έχει κάνει τις δικές του προσαρμογές. Οι βασικές αρχές της ινδικής πολιτικής παραμένουν, αλλά αρκετοί παράγοντες επηρεάζουν σημαντικά τη δραστηριότητα της Ινδίας στην περιοχή.
Πρώτον, υπήρξε αίτημα από τις Ηνωμένες Πολιτείες για τον αυξανόμενο ρόλο της Ινδίας στις υποθέσεις της Μέσης Ανατολής. Η βασική ιδέα των Ηνωμένων Πολιτειών από την εποχή του Προέδρου Μπαράκ Ομπάμα ήταν να «στραφεί στην Ασία» και να σταματήσει την απειλή της Κίνας, γι’ αυτό οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπάθησαν να «στηρίζονται» σε περιφερειακούς και εταίρους. Με την Ουάσιγκτον και το Ισλαμαμπάντ σε αντίθεση, η Ινδία ήταν σε καλή θέση για να ανταγωνιστεί την Κίνα και να υποστηρίξει τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή.
Δεύτερον, η Ινδία έχει το δικό της όραμα για τον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας στην Ασία μπορεί να υποτεθεί ότι βλέπει τη ζημιά που μπορεί να προκαλέσει η Κίνα στα ινδικά συμφέροντα. Για την Ινδία, η Μέση Ανατολή από αυτή την άποψη είναι ένα σημαντικό στοιχείο για την αντιμετώπιση των σχεδίων του Πεκίνου, λαμβάνοντας υπόψη το έργο Belt and Road. Ο ρόλος της Κίνας στην προώθηση του Οικονομικού Διαδρόμου Κίνας-Πακιστάν, καθώς και ο ρόλος της στη διπλωματική προσέγγιση μεταξύ του Ιράν και της Σαουδικής Αραβίας το 2023, για να μην αναφέρουμε τα εδαφικά προβλήματα της Ινδίας και της ίδιας της Κίνας, απλώς αυξάνουν την επιφυλακτικότητα του Νέου Δελχί.
Τρίτον, η Ινδία στοχεύει να αναπτύξει οικονομικούς δεσμούς με τις χώρες της περιοχής, εκτός από τις παραδοσιακές εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου της Ινδίας από τις χώρες του Περσικού Κόλπου. Μεταξύ των νέων πρωτοβουλιών είναι ο Οικονομικός Διάδρομος Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης (IMEC), ο οποίος επισήμως στοχεύει στην αύξηση της συνδεσιμότητας, του εμπορίου και της βιωσιμότητας μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν. Από αυτή την άποψη, η Ινδία στοχεύει να γίνει παγκόσμιος κόμβος για το παγκόσμιο εμπόριο (από τη Νοτιοανατολική Ασία έως τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη).
Μια θέση σε ένα πολυπολικό κόσμο
Ένας πολυπολικός κόσμος δημιουργεί ανταγωνισμό στην Ασία. Η Ινδία, στο καλύτερο σενάριο αναμένει να επωφεληθεί από την κρίση στις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας. Αναπτύσσοντας τη στρατηγική της στον Ινδο-Ειρηνικό, η Ινδία εισήλθε στον Τετραμερή Διάλογο για την Ασφάλεια (QUAD), ο οποίος θεωρείται αντικινεζικός, περιλαμβάνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αυστραλία, την Ινδία και την Ιαπωνία. Στη Μέση Ανατολή, η Ινδία έχει γίνει μέρος του I2U2 (Ινδία, Ισραήλ, ΗΑΕ, ΗΠΑ). Είναι η οικονομική συνέχεια της πολιτικής ομάδας I2U2 που μπορεί να ονομαστεί οικονομικός διάδρομος IMEC. Αυτή είναι η έμμεση απάντηση του Νέου Δελχί στην πρωτοβουλία Belt and Road του Πεκίνου.
Η Ινδία αναπτύσσει ένα όραμα των παγκόσμιων προβλημάτων, διατηρώντας τον ρόλο της ως μία από τις ηγετικές δυνάμεις των πολυμερών BRICS και SCO. Τον Ιανουάριο του 2024, τα αραβικά κράτη –η Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Αίγυπτος– έγιναν επίσης μέλη των BRICS, τα οποία η Ινδία, ως σημαντικός οικονομικός εταίρος αυτών των κρατών, ιδιαίτερα των κρατών του Κόλπου, χαιρέτισε. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Νέο Δελχί δεν στήριξε τη Δύση στην αντιρωσική πολιτική και τις κυρώσεις κατά της Μόσχας.
Το γεγονός ότι η Ινδία διατηρεί παραγωγικές σχέσεις με πολλά κράτη που βρίσκονται σε αντίθεση ή σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ μιλά για τη στρατηγική αυτονομία λήψης αποφάσεων του Νέου Δελχί.
Στη Μέση Ανατολή, η παλαιστινιο-ισραηλινή κλιμάκωση έχει παγώσει τόσο τη δυνατότητα δημιουργίας σαουδαραβοϊσραηλινών σχέσεων όσο και το ζήτημα του οικονομικού διαδρόμου IMEC.
Σε επίσημο επίπεδο, η Ινδία βασίζει τη διπλωματία της στην έκφραση Vasudhaiva Kutumbakam («Μία Γη, Μία Οικογένεια, Ένα Μέλλον»). Αυτή η προσέγγιση μπορεί να περιγραφεί ως «πολλαπλών κατευθύνσεων» – η αναζήτηση θετικών συνδέσεων, καθώς και ευκαιριών για αμοιβαία επωφελή ανάπτυξη απουσία οποιωνδήποτε αντιφάσεων σε αυτό το όραμα. Η Δυτική Ασία από αυτή την άποψη είναι ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της «μίας οικογένειας».
Το αν η Ινδία θα μπορέσει να εισέλθει στη Μέση Ανατολή μέσω του αμερικανικού παραθύρου είναι ένα ανοιχτό ερώτημα. Είναι προφανές ότι η ίδια η Ινδία δεν θεωρείται από τους ηγέτες της Μέσης Ανατολής ούτε ως δυνητικό αντίβαρο στην Ουάσιγκτον ούτε ως αντικαταστάτης της – η Κίνα προκρίνεται για αυτόν τον ρόλο. Οι χώρες της Μέσης Ανατολής είναι έτοιμες να αναπτύξουν οικονομικούς δεσμούς με την Ινδία, αλλά δεν θα αντικαταστήσει τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Ρωσία, την Κίνα ή την ΕΕ. Το Νέο Δελχί έχει εισέλθει σε μια πολυκατευθυντική πορεία των σχέσεων του με τη Δυτική Ασία. Όμως «ο Δρόμος των Μπαχαρικών» θεωρείται περιορισμένος, ενώ παράλληλα αναπτύσσεται ο «Δρόμος του Μεταξιού».