Αναμφίβολα η Κύπρος αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις οι οποίες επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών. Χωρίς υπερβολή ο τρόπος χειρισμού των εν λόγω προκλήσεων θα επηρεάσει και το μέλλον της Κυπριακής Δημοκρατίας καθώς και τη δημογραφική της σύνθεση. Συνοπτικά αναφέρονται πιο κάτω οι σοβαρότερες προκλήσεις:
Το Κυπριακό καθώς και οι κίνδυνοι οι οποίοι πηγάζουν από την επεκτατική πολιτικής της Τουρκίας αποτελούν υπαρξιακά ζητήματα. Δυστυχώς η Κύπρος αντιμετωπίζει εκτός από τα σύγχρονα προβλήματα του 21ου αιώνα και ζητήματα του 19ου και 20ου αιώνα που οι πλείστες ευρωπαϊκές χώρες έχουν προ πολλού επιλύσει. Είναι σημαντικό να επαναξιολογήσουμε όλα τα δεδομένα και τις εξελίξεις και να καθορισθεί μια στρατηγική επιβίωσης.
Ενώ η κυπριακή οικονομία παρά την ανάκαμψη αντιμετώπιζε ακόμα τις συνέπειες της μεγάλης κρίσης του 2013, προέκυψε η πανδημία του κορωνοϊού με πολύ αρνητικές προεκτάσεις. Η ύφεση για το 2020 θα είναι μεγαλύτερη από την αντίστοιχη του 2013. Πέραν τούτου οι σαρωτικές εξελίξεις παραπέμπουν στην ανάγκη αλλαγής υποδείγματος. Ούτως ή άλλως ακόμα και πριν από την κρίση του κορωνοϊού η Κύπρος ήταν σε αναζήτηση νέου υποδείγματος καθώς εκείνο το οποίο είχε καταρρεύσει δεν είχε αντικατασταθεί. Άμεση προτεραιότητα είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους της κρίσης και η αντιμετώπιση της αβεβαιότητας. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα θα πρέπει να δημιουργηθούν θέσεις απασχόλησης, να μειωθεί η ανισότητα και να ενθαρρυνθούν νέες νοοτροπίες και προσεγγίσεις οι οποίες να οδηγήσουν σε μια νέα ισορροπία μεταξύ ατομικών και συλλογικών στόχων.
Καθοριστικής σημασίας είναι μια αποτελεσματική δημόσια διοίκηση καθώς και ένα σύστημα υγείας και παιδείας σε όλα τα επίπεδα το οποίο να χαρακτηρίζεται από αριστεία. Στη σημερινή συγκυρία επιβάλλεται επίσης ο εξορθολογισμός των δαπανών σε όλες τις συναφείς υπηρεσίες.
Οι πολίτες είναι προβληματισμένοι από τη διαπλοκή, τη διαφθορά, την αναξιοκρατία και τις πελατειακές σχέσεις που εξακολουθούν να δεσπόζουν σήμερα στον δημόσιο βίο. Η θλιβερή αυτή κατάσταση έχει πολύ αρνητικά αποτελέσματα ενώ ταυτόχρονα δεν επιτρέπει στη χώρα να μεγιστοποιήσει τις δυνατότητές της.
Υπάρχει μεγάλη ανησυχία εξ αιτίας της μετανάστευσης. Αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο απασχολεί πολλές χώρες και κοινωνίες και έχει τροφοδοτήσει ακραίες πολιτικές τάσεις και στις δύο πλευρές του πολιτικού φάσματος. Στην περίπτωση της Κύπρου υπάρχουν κάποιες ιδιομορφίες οι οποίες δεν μπορούν να αγνοηθούν. Μεταξύ άλλων, με βάση τα πληθυσμιακά δεδομένα η Κύπρος είναι αναλογικά η χώρα που δέχεται τις περισσότερες αιτήσεις για πολιτικό άσυλο στην ΕΕ. Επιπρόσθετα, το 75% των παράνομων μεταναστών προέρχεται από τα κατεχόμενα εδάφη και την Τουρκία.
Προφανώς, η Κυπριακή Δημοκρατία υφίσταται ένα υβριδικό πόλεμο από την Τουρκία ο οποίος εντάσσεται στους ευρύτερους σχεδιασμούς της Άγκυρας. Η Κυπριακή Δημοκρατία θα πρέπει να αντιδράσει στα πλαίσια μιας ολοκληρωμένης μεταναστευτικής πολιτικής. Ενώ όλοι οι πολίτες τρίτων χωρών που διαβιούν νόμιμα στη χώρα μας θα πρέπει ισότιμα να απολαμβάνουν τις ατομικές τους ελευθερίες και τα δικαιώματά τους να είναι σεβαστά, το νόμιμο κράτος επιβάλλεται να έχει μια αποτρεπτική πολιτική για την παράνομη μετανάστευση. Υπάρχει ένα όριο ξένων μεταναστών που μπορεί η Κύπρος, μια μικρή χώρα με υπαρξιακά ζητήματα, να αντέξει.
Δια μέσου των αιώνων ο Κυπριακός Ελληνισμός αποτελούσε τη συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της Κύπρου. Στη σημερινή συγκυρία υπάρχει μια αρνητική τάση η οποία αν δεν αναστραφεί θα οδηγήσει σε σοβαρές δημογραφικές ανατροπές με οδυνηρές προεκτάσεις. Εδώ και χρόνια το ποσοστό γονιμότητας στην ελεύθερη Κύπρο έχει περιορισθεί γύρω στο 1,25. Υπενθυμίζεται ότι για την αναπλήρωση του πληθυσμού το ποσοστό πρέπει να είναι 2,1. Τα δεδομένα είναι πιο καταθλιπτικά εάν ληφθεί υπ’ όψιν ότι λόγω της οικονομικής κρίσης καθώς και άλλων παραγόντων ένα μη ευκαταφρόνητο ποσοστό Κυπρίων, ιδίως νέοι, μεταναστεύουν. Οι αριθμοί είναι αδυσώπητοι. Εάν δεν υπάρξει ριζική διαφοροποίηση αυτής της τάσης πέραν των αρνητικών κοινωνικοοικονομικών συνεπειών, στην πορεία του χρόνου οι Ελληνοκύπριοι δεν θα αποτελούν την πλειοψηφία στην Κύπρο.
Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το μέγεθος των προκλήσεων, τα ιστορικά δεδομένα καθώς και τη γεωγραφική θέση της Κύπρου, απαιτείται μια πραγματιστική εξωτερική πολιτική καθώς και μια υπολογίσιμη αμυντική ισχύς. Είναι σημαντικό επίσης να ενεργήσουμε κατάλληλα ούτως ώστε στην Κύπρο να διακυβεύονται ευρύτερα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα. Μια τέτοια προσέγγιση θα αποτελέσει εκ των πραγμάτων μια ουσιαστική πολιτική αποτροπής.
Η Κύπρος βρίσκεται ενώπιον κρίσιμων προκλήσεων και διλημμάτων. Απαιτείται όραμα, πυξίδα, αφήγημα καθώς και ένα αξιακό σύστημα το οποίο θα εμπνεύσει τους πολίτες. Στην όλη αυτή προσπάθεια ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο προβάλλει ως απαραίτητη αν και όχι επαρκής προϋπόθεση. Κρίνοντας εκ του αποτελέσματος το πολιτικό σύστημα δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί με επιτυχία στις ποικιλόμορφες προκλήσεις. Ως εκ τούτου προβάλλει ως στρατηγικός μονόδρομος η ουσιαστική αναβάθμιση του για να μπορέσει η Κύπρος να ελπίζει.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων καθώς και του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.