Γράφει η Ηλέκτρα Γκίκα, Διεθνολόγος Δόκιμη Ερευνήτρια Ομάδας Ανατολικής Ασίας Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων[i]
Τον Οκτώβριο του 2013 ο πρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, Xi Jinping, κατά τη διάρκεια επισκέψεων του στο Καζακστάν και στην Ινδονησία ανακοινώνει τον Νέο Δρόμο του Μεταξιού/ Belt and Road Initiative/ BRI. Στόχος της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας είναι η αναβίωση των παλιών εμπορικών δρόμων για την σύνδεση και την επικοινωνία της Κίνας με τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, της Μέσης Ανατολής, της Ευρώπης και της Αφρικής.
Τον φθινόπωρο του 2023 συμπληρώθηκε η πρώτη δεκαετία υλοποίησης του εγχειρήματος. Σύμφωνα με την πάγια τακτική της Κίνας το διάστημα της δεκαετίας συνιστά σημαντικό ορόσημο για συνολική αξιολόγηση και επαναπροσδιορισμό στόχων εφόσον απαιτείται. Από τον κανόνα δεν θα μπορούσε να ξεφύγει ένα έργο τέτοιου μεγέθους και σημασίας το οποίο υλοποιείται σε ένα τόσο ρευστό περιβάλλον. Οι αλλαγές του αρχικού σχεδιασμού γίνονται αντιληπτές μέσα από τους τομείς που φαίνεται να απασχόλησαν περισσότερο το Πεκίνο κατά το 2024.
Περιβαλλοντική Βιωσιμότητα και Πράσινη Ενέργεια
Στα πλαίσια της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης και της Ατζέντας του ΟΗΕ για βιώσιμη ανάπτυξη, η Κίνα προτείνει το Green Silk Road, την στροφή δηλαδή του BRI στην πράσινη ενέργεια. Μέσα στο 2024 δόθηκε έμφαση στις επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική, καθώς και στην υλοποίηση έργων φιλικών προς το περιβάλλον. Σημαντικό παράδειγμα αποτελεί η υπογραφή συμφωνίας μεταξύ της εταιρίας Masdar, συμφερόντων ΗΑΕ, η οποία εξειδικεύεται στην παραγωγή καθαρής ενέργειας, και του Silk Road Fund. Σκοπός της άνωθεν συμφωνίας είναι η διερεύνηση ευκαιριών συν-επένδυσης σε έργα ΑΠΕ σε χώρες οι οποίες εντάσσονται στο BRI.
Ψηφιακός Δρόμος του Μεταξιού
Μέσα στο 2024 δόθηκε μεγάλο βάρος στην ενίσχυση του Digital Silk Road, με εταιρίες τεχνολογίας όπως η Huawei να συμβάλλουν στην κατασκευή ενός δικτύου επικοινωνίας, ιδιαίτερα στις περιοχές Ασίας-Ειρηνικού και Αφρικής. Δίνεται βάση κυρίως στην ενίσχυση των δικτύων 5G, στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης αλλά και γενικότερα των επενδύσεων που αφορούν την υψηλή τεχνολογία.
Διαχείριση Χρέους και Αντιμετώπιση Κριτικής
Με την πρωτοβουλία να δέχεται συχνά έντονη κριτική και έχοντας κατηγορηθεί πως οδηγεί τις χώρες που εντάσσονται σε αυτήν, ιδιαίτερα χώρες χαμηλού εισοδήματος, σε μια «παγίδα χρέους», μέσα στο 2024 πραγματοποιήθηκαν διαπραγματεύσεις για τη βιωσιμότητα του χρέους κάποιων χωρών. Παράδειγμα αποτελούν οι περιπτώσεις της Σρι Λάνκα και της Ζάμπια, οπού προχώρησαν σε επαναπροσδιορισμό του χρέους τους μέσα στο 2024.
Σε αυτό το σημείο κρίνεται σημαντικό να αναφερθούν και οι εξελίξεις στα πλαίσια του BRI σε διαφορετικές περιφέρειες του πλανήτη την χρονιά που πέρασε.
Κεντρική και Νότια Αμερική. Μια από της σημαντικότερες εξελίξεις είναι η ενίσχυση των σχέσεων της Κίνας με την Λατινική Αμερική. Ορόσημο, αποτελούν τα εγκαίνια του λιμανιού στο Chancay του Περού τον Νοέμβριο του 2024, ένα έργο που υλοποιήθηκε από την κινέζικη εταιρία COSCO. Ενδεικτικό της σημασίας του έργου είναι η παρουσία του προέδρου Xi στην τελετή των εγκαινίων. Ο Πρόεδρος Xi έχει πραγματοποιήσει αρκετές επισκέψεις στην ευρύτερη περιφέρεια στο πλαίσιο της κινέζικης στρατηγικής για τη Λατινική Αμερική. Αποτέλεσμα της διπλωματικής προσέγγισης του Πεκίνου ήταν η εδραίωση συνεργειών στο πλαίσιο του BRI και των νέων αναπτυξιακών στρατηγικών της Βραζιλίας. Ταυτόχρονα, παρά την αλλαγή κλίματος έναντι της Κίνας στην Αργεντινή, ως αποτέλεσμα αλλαγής ηγεσίας, το Πεκίνο συνεχίζει να επιδιώκει την ενίσχυση των διμερών σχέσεων του τόσο με την Αργεντινή όσο και με τη Βολιβία.
Κεντρική Ασία. Ο διάδρομος «China-Pakistan Economic Corridor», αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τμήματα του BRI. Μέσα στο 2024 παρατηρείται πρόοδος ειδικά στους τομείς της παραγωγής ενέργειας και των μεταφορών. Παρόλα αυτά το εγχείρημα αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια ιδιαίτερα όσον αφορά τον τομέα της ασφάλειας.
Ευρώπη. Όσον αφορά την περιοχή της Ευρώπης, η Κίνα μέσω του BRI δίνει βάση στην ενίσχυση των σχέσεων της με χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης. Παράδειγμα αποτελεί η Ουγγαρία όπου το 2024 προχωράει σε αναβάθμιση της σχέσης της με την Κίνα σε στρατηγική εταιρική και ανοίγει τον δρόμο για έναν μεγάλο αριθμό επενδύσεων.
Στην πολυτάραχη περιοχή της Μέσης Ανατολής, η συμμετοχή των χωρών σε έργα, στο πλαίσιο του BRI, όπως σιδηροδρομικά δίκτυα, λιμάνια, βιομηχανικά πάρκα, ενισχύεται σημαντικά, ιδιαίτερα σε χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, δύο σημαντικοί σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή.
Στην Αφρικανική ήπειρο, η Κίνα τα τελευταία χρόνια διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο. Έκτος από την ενίσχυση των έργων υποδομής, η Κίνα σταδιακά στοχεύει στην εξαγωγή πράσινων τεχνολογιών στην ήπειρο. Τον Σεπτέμβριο του 2024 ο πρόεδρος Xi δεσμεύεται για τη διάθεση χρηματοδοτήσεων ύψους 50 δις. δολάρια τα επόμενα τρία χρόνια.
Τέλος, ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας. Το 2024 χώρες όπως η Ινδονησία, η Μαλαισία και το Νεπάλ, ανανεώνουν τη δέσμευση τους με το BRI. Τα έργα παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας σε Λάος και Μυανμάρ, συνεχίζουν να ενισχύονται και να αποτελούν σημαντική επένδυση για την Κίνα και το BRI.
Παρατηρείται, λοιπόν, πως η πρωτοβουλία συνεχίζει να ενσωματώνεται στην διεθνή πραγματικότητα με έργα που συμβάλλουν στην πράσινη ανάπτυξη αλλά και την τεχνολογική εξέλιξη.
Προβλέψεις για το 2025
Ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στην διασύνδεση αλλά και στην ενίσχυση των σχέσεων με τις χώρες της Λατινικής Αμερικής μέσω του BRI. Η περιοχή της Νότιας Αμερικής, η οποία συχνά αποκαλείται ως η «πίσω αυλή» των Ηνωμένων Πολιτειών, αποτελεί ένα ακόμα πεδίο σύγκρουσης μεταξύ των Η.Π.Α. και της Κίνα. Με την εκλογή Trump και μετά την επιβολή δασμών από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο φόβος για την ενίσχυση του προστατευτισμού γίνεται ολοένα και πιο έντονος, επομένως η Κίνα δίνει βάση σε εναλλακτικές αγορές.
Κρίνεται εύλογο πως μέσα στο 2025 θα δοθεί ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στην πράσινη ενέργεια. Χώρες όπως η Ινδονησία, η Κένυα και το Βιετνάμ θα είναι μόνο κάποιες από τις περιοχές που ενδέχεται να ενισχυθούν με έργα ΑΠΕ που είναι φιλικά προς το περιβάλλον και στοχεύουν στην ενίσχυση της βιωσιμότητας του πλανήτη. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας υποστηρίζει πως μέχρι το 2030 θα υπάρξει μεγάλη αύξηση στην παραγωγή ΑΠΕ, με την Κίνα να βρίσκεται στατιστικά πρώτη.
Μέσα στο 2025, εταιρείες τεχνολογίας όπως η Huawei προβλέπεται να ενισχύσουν το Digital Silk Road, με έργα υποδομής δικτύων 5G σε διάφορες περιοχές όπως στην Αφρική και στην Ανατολική Ευρώπη. Επίσης σημαντική είναι η κατασκευή «έξυπνων πόλεων» αλλά και η περεταίρω εξειδίκευση πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη, δύο τομείς όπου η Κίνα στοχεύει να αποκτήσει την πρωτοκαθεδρία.
Επιπλέον απαραίτητη θα είναι και η ενίσχυση των ήδη υπαρχόντων υποδομών αλλά και εμπορικών δρόμων, τα οποία θα ωθήσουν το εμπόριο αλλά και την διασύνδεση μεταξύ των περιοχών που εντάσσονται στο BRI.
Τέλος μέσα στο 2025 για πολλές χώρες ίσως θεωρηθεί απαραίτητη ο αναπροσδιορισμός των χρεών τους προς την Κίνα.
Ανταγωνισμός
Θεωρείται αδιαμφισβήτητο πως μέσα στη χρονιά που θα έρθει θα υπάρξουν πολλά τόσο εμπόδια όσο και ρίσκα. Συγκεκριμένα, έχουν δημιουργηθεί και άλλες πρωτοβουλίες οι οποίες έχουν στόχο να λειτουργήσουν ως αντίβαρο στο BRI. Μία από αυτές αποτελεί ο νέος εμπορικός διάδρομος Ινδία-Μέση Ανατολή-Ευρώπη/India-Middle East-Europe( IMEC), ο οποίος έχει στόχο την διασύνδεση της Ινδίας με τις ευρωπαϊκές αγορές μέσω της Μέσης Ανατολής. Ενώ μια άλλη παρόμοια προσπάθεια αποτελεί και η στρατηγική των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τον Ίνδο-Ειρηνικό.
Συνοψίζοντας…
Το BRI αποτελεί την μεγαλύτερη στρατηγικής υφής πολιτική και οικονομική πρωτοβουλία της Κίνας σε διεθνές επίπεδο η οποία σταδιακά, υπερβαίνοντας τον αρχικό της σχεδιασμό, έχει πρακτικά διευρύνει την κινέζικη παρουσία στις περισσότερες περιοχές του πλανήτη εδραιώνοντας διμερείς σχέσεις και εξασφαλίζοντας κινέζικα συμφέροντα με τρόπο που να εξυπηρετεί και την χώρα υποδοχής. Με αυτό τον τρόπο εκτιμάται πως οι συμβάλλουσες χώρες το αντιμετωπίζουν ως ένα σύγχρονο εγχείρημα που ανταποκρίνεται στις τάσεις και στις ανάγκες της εποχής και το οποίο δεν εξαρτάται τόσο από την αποδοχή συγκεκριμένων πολιτικών, ένα κριτήριο που συνοδεύει αντίστοιχα δυτικά προγράμματα.
Με τον ανταγωνισμό μεταξύ της Κίνας και της Δύσης να γίνεται πλέον φανερός σε πολλούς τομείς, το ρίσκο και οι δυσκολίες γίνονται μεγαλύτερες. Παρόλα αυτά, τα παραπάνω δεν εμποδίζουν την παρουσία σημαντικών ευκαιριών αλλά και την εξεύρεση εναλλακτικών. Σε ένα διεθνές σύστημα διαμορφωμένο από τη Δύση το BRI δύναται να λειτουργήσει ως εναλλακτική για πολλές χώρες και ταυτοχρόνως ως μέσο ώστε να αναδειχθεί η Κίνα ως κύριος εκπρόσωπος του «Παγκόσμιου Νότου».
[i] Οι θέσεις που αναφέρονται στο παρόν άρθρο είναι προσωπικές της συγγραφέως και δεν εκφράζουν απαραίτητα τη θέση του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων