Στη σημερινή εποχή μιλάμε πολύ για το ψυχικό τραύμα. Θέματα, όπως η σεξουαλική κακοποίηση, για παράδειγμα, συζητούνται πολύ πιο ανοιχτά από ό,τι πριν μερικές δεκαετίες. Υπάρχει μεγάλος προβληματισμός για την προστασία των παιδιών από τέτοιες καταστάσεις. Η καθημερινή βία, για την οποία διαβάζουμε, είναι καθημερινά τραύματα παιδιών και ενηλίκων. Ταυτόχρονα ζούμε σε ένα παγκόσμιο σκηνικό γεμάτο από τραυματισμένες χώρες, γεμάτο από πονεμένους ανθρώπους. Όλα αυτά παρελαύνουν στις οθόνες μας, αλλά υπάρχουν και δίπλα μας ή μέσα μας. Όσον αφορά στο τραύμα του πολέμου, για παράδειγμα, ας μην ξεχνάμε ότι οι παππούδες μας βίωσαν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Είναι σημαντικό λοιπόν να κατανοούμε τη φύση του τραύματος και τον τρόπο που μεταδίδεται στην κοινότητα και την οικογένεια και αυτό ακριβώς είναι το θέμα του βιβλίου, «Η κληρονομία του τραύματος», της ψυχαναλύτριας Galit Atlas. Η συγγραφέας παραθέτει αφηγήσεις θεραπευόμενών της και δείχνει πώς οι οικογενειακές ιστορίες «στοίχειωναν» το παρόν τους, αλλά και για το δικό της τραύμα, στο οποίο οδηγήθηκε πολλές φορές μέσω της δουλειάς της.
Οι ιστορίες είναι πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσες. Μια παντρεμένη γυναίκα ερωτεύεται τρελά ξαφνικά και χάνει τον έλεγχο της ζωής της, ένας άντρας έχει μια περίεργη εμμονή με τις νεκρολογίες, μια κοπέλα μαθαίνει ποιο σκοτεινό μυστικό διέλυσε την οικογένειά της. Επίσης, η εγγονή ενός επιζώντα από στρατόπεδο συγκέντρωσης βλέπει στον ύπνο της ένα μυστηριώδες μωρό, ένας πατέρας καταρρέει σαν μωρό και άλλα πρόσωπα που κουβαλούν όσα είναι τόσο ανθρώπινα αλλά έχουμε μάθει να τα κρύβουμε και γίνονται μυστικά.
Τα φαντάσματα του παρελθόντος στοιχειώνουν τη ζωή μας κι αυτό δεν είναι καθόλου μεταφυσικό. Η επιστήμη της Επιγενετικής μας δείχνει σήμερα πώς επιδρά το περιβάλλον στα γονίδιά μας. Τα γονίδια έχουν μνήμη η οποία μεταβιβάζεται από τη μια γενιά στην άλλη. Αυτό σημαίνει ότι το τραύμα μεταβιβάζεται από τη μια γενιά στην επόμενη.
Με πολύ απλά λόγια πώς θα τα περιέγραφα όλα αυτά; Όσοι είναι γονείς ίσως να έχουν βρεθεί στη δυσάρεστη θέση να νιώθουν ότι ξαφνικά «έχουν γίνει ο πατέρας τους ή η μητέρα τους». Με έκπληξη ή και τρόμο βλέπουν τον εαυτό τους να κάνει αυτό που είχαν υποσχεθεί στον εαυτό τους ότι δεν θα έκαναν ποτέ ή το ακριβώς αντίθετό του που όμως έχει εξίσου δυσάρεστα αποτελέσματα για τα παιδιά τους. Κάτι ορίζει τη συμπεριφορά τους, απέναντι στο οποίο νιώθουν ανήμποροι.
Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το ψυχολογικό παρελθόν της οικογένειάς μας. Κάποιες από τις ιστορίες μιλούν για ανθρώπους που πήγαν σε άλλη χώρα, χωρίς όμως να μπορέσουν τελικά να απαλλαγούν από τον πόνο ή το βίωμα των παιδικών τους χρόνων. Κι αν υπήρξαν προσπάθειες αντιστάθμισης, ήρθε η στιγμή που ο πόνος τους δεν μπορούσε άλλο να μένει στη σιωπή και ζητούσε να εκφραστεί.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και οι αφηγήσεις που δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο το τραύμα ενός έθνους περνά στις επόμενες γενιές. Η συγγραφέας μεγάλωσε στο Ισραήλ και περιγράφει τις εμπειρίες της σε μια χώρα που δημιουργήθηκε πάνω στο τραύμα του Ολοκαυτώματος. Η ταύτιση αυτού του λαού με την απερίγραπτη οδύνη που έζησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον ρόλο του θύματος, τον έκανε τελικά να δημιουργήσει ένα πολύ δυνατό κράτος που ωστόσο δεν συνειδητοποιεί τη δική του επιθετικότητα.
Μια από τις ιστορίες είναι αυτή ενός άντρα με αραβική καταγωγή που μεγάλωσε στο Ισραήλ. Μπήκε στη μονάδα των καταδρομών για να νιώσει δυνατός, για να αντισταθμίσει την περιφρόνηση που είχε βιώσει ως μέλος μειονότητας. Μέσα στον στρατό όμως κατέληξε να τραυματιστεί ξανά, αυτή τη φορά αναγκαζόμενος να γίνει θύτης. Οι ιστορίες αυτές δείχνουν το βάρος που κουβαλούν οι απόγονοι σε πονεμένους τόπους, σε μέρη που μαστίζονται από πόλεμο ή όταν είναι μετανάστες ή ανήκουν σε άλλες μειονότητες.
Το ευτυχές πάντως είναι ότι αν ένα άτομο επεξεργαστεί την οικογενειακή του ιστορία και τα τραύματα αυτά, τροποποιούνται οι βιολογικές επιδράσεις τους. Η ψυχοθεραπεία αλλάζει τα κυκλώματα του εγκεφάλου μας με τρόπο παρόμοιο ή συμπληρωματικό με αυτόν των φαρμάκων, μας λέει το βιβλίο. Η επεξεργασία που κάνουμε εμείς σε σχέση με τον εαυτό μας και τη ζωή μας έχει αντίκτυπο στα παιδιά και τα εγγόνια μας. «Όταν ο βίος των προγόνων μας μένει ανεξέταστος, καταλήγουμε να τον ζούμε εμείς», γράφει η Atlas.
Διαβάζοντας το βιβλίο κατάλαβα ότι καλούμαστε να είμαστε γενναίοι, να μην αποφεύγουμε τον πόνο. Καλούμαστε να αποδεχτούμε το γεγονός ότι δεν μπορούμε να αλλάξουμε όσα έγιναν, ότι δεν είμαστε παντοδύναμοι, σωτήρες των προγόνων μας ή υπεύθυνοι για αυτούς. Όπως επίσης και ότι δεν μπορούμε να είμαστε εντελώς αποκομμένοι από την οικογενειακή μας ιστορία, γιατί είναι μέσα μας. Μέσα σε όλα αυτά υπάρχει και η οπτική ενός μέλλοντος.
Γιατί όπως μάς λέει η συγγραφέας στο τέλος του βιβλίου:
«Οι επόμενες γενιές δεν κουβαλούν μόνο την απελπισία του παρελθόντος, αλλά και την ελπίδα, διότι η ίδια η ύπαρξή τους συνιστά απόδειξη ότι η οικογένειά τους επιβίωσε και είναι εφικτό ένα μέλλον».
