Απoστολή στις Βρυξέλλες
Toυς τελευταίους μήνες η επιστημονική κοινότητα εκφράζει τον προβληματισμό της εξαιτίας ενός ασυνήθιστου φαινομένου που σχετίζεται με το κλίμα της Ευρώπης. Το υψηλό βαρομετρικό που έχει εγκατασταθεί πάνω από τη Βρετανία και τη Σκανδιναβία εμποδίζει τους δυτικούς ανέμους που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον καιρό της Ευρώπης -γνωστοί με την ονομασία jet stream- να φυσήξουν στη Βόρεια Ευρώπη.
Η εικόνα των Φινλανδών να κολυμπούν σε θερμοκρασίες μη φυσιολογικές για τα δεδομένα τους σε συνδυασμό με τις καιρικές συνθήκες μεσογειακού καλοκαιριού που τείνουν να επικρατήσουν σε περιοχές του πλανήτη που ουδέποτε κανείς είχε φανταστεί, φέρνει την ανθρωπότητα αντιμέτωπη με τα αποτελέσματα ενός πολυδιάστατου πολέμου που η ίδια έχει ξεκινήσει εις βάρος του πλανήτη. Το φαινόμενο που προαναφέρθηκε έγινε ακόμα εντονότερο την άνοιξη του 2018 με την ξηρασία να καταρρίπτει το ρεκόρ ακόμα και της χειρότερης μέχρι σήμερα χρονιάς.
Οι αριθμοί φωνάζουν
Τα νέα όμως δεδομένα σε συνάρτηση με τις δεκάδες φυσικές καταστροφές που σημειώθηκαν τα τελευταία χρόνια έφεραν στην επιφάνεια μια νέα κατηγορία ανθρώπων που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις κατοικίες τους. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι αυτή του Μπαγκλαντές. Τον τελευταίο χρόνο μόνο περίπου 8 εκατομμύρια πολίτες επηρεάστηκαν από τις πλημμύρες, με περισσότερους από 300.000 να βρίσκουν καταφύγιο στους καταυλισμούς έκτακτης ανάγκης και περισσότερες από 1.900 ομάδες ιατρών να παρέχουν ανθρωπιστική βοήθεια στους πληγέντες.
Επιπλέον, στη χώρα καταστράφηκαν ολοσχερώς περισσότερα από 103.000 σπίτια, ενώ άλλα 633.792 υπέστησαν μερική βλάβη. Πάνω από 4.500 σχολεία έκλεισαν οριστικά, ενώ εκατοντάδες χιλιάδες στρέμματα γης πλημμύρισαν. Κάθε χρόνο από τις αγροτικές περιοχές του Μπαγκλαντές μεταναστεύουν περίπου 500.000 πολίτες οι οποίοι κατευθύνονται προς την πρωτεύουσα προκειμένου να εγκατασταθούν στις παραγκουπόλεις κάτω από άθλιες συνθήκες. Το Μπαγκλαντές, που από πολλούς επιστήμονες χαρακτηρίζεται ως το σημείο μηδέν της κλιματικής αλλαγής, υπολογίζεται πως μέχρι το 2050 θα έχει χάσει από τον πληθυσμό του περίπου 200-500 εκατομμύρια πολίτες που θα γίνουν περιβαλλοντικοί πρόσφυγες. Κι όλα αυτά την ώρα που είναι υπεύθυνο μονάχα για το 0,3% των αερίων που οδηγούν στα ακραία καιρικά φαινόμενα παγκοσμίως. Το ίδιο ισχύει και για την Αφρική, η οποία θεωρείται η πιο ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή ήπειρος παρόλο που έχει τη μικρότερη ευθύνη για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Η κατάσταση εκεί επιδεινώνεται καθημερινά εξαιτίας της εκτεταμένης φτώχειας.
Το Μπανγκλαντές, η Ινδία και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό είναι εξάλλου μεταξύ των 30 χωρών με τη μεγαλύτερη έκθεση στη μεταβολή του κλίματος, σύμφωνα με την κατάταξη 193 εθνών από τη Maplecroft, μια βρετανική εταιρεία που ειδικεύεται στην ανάλυση κινδύνου. Από τις 30 χώρες που στην έκθεση χαρακτηρίζονται ως πολύ εκτεθειμένες στους κινδύνους που επιφέρει η κλιματική αλλαγή, τα δύο τρίτα είναι στην Αφρική και όλες είναι αναπτυσσόμενες χώρες. Η Αφρική εκτίθεται ιδιαίτερα στην ξηρασία, τις έντονες πλημμύρες και τις πυρκαγιές. Οι αδύναμες οικονομίες, η ανεπαρκής υγειονομική περίθαλψη και η διεφθαρμένη διακυβέρνηση αφήνουν επίσης μικρά περιθώρια για τον περιορισμό των επιπτώσεων του κλίματος.
Στο άλλο άκρο βρίσκονται η Ισλανδία, η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Σουηδία και η Εσθονία που σίγουρα είναι λιγότερο εκτεθειμένες στους σχετικούς κινδύνους. Με εξαίρεση το Ισραήλ και τα πλούσια σε πετρελαϊκά κοιτάσματα Κατάρ και Μπαχρέιν, οι 20 λιγότερο τρωτές χώρες βρίσκονται στη βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Η Κίνα και οι Ηνωμένες Πολιτείες -οι υπ′ αριθμόν 1 και 2 παγκοσμίως ως προς τις εκπομπές άνθρακα- βρίσκονται στη μεσαία και χαμηλή κατηγορία κινδύνου, αντίστοιχα. Σε μια παράλληλη ανάλυση, που αφορά τον κίνδυνο που διατρέχουν οι μεγάλες πόλεις, η Maplecroft υπέδειξε την Ντάκα, την Αντίς Αμπέμπα, τη Μανίλα, την Καλκούτα και την πόλη Τσιταγκόνγκ του Μπανγκλαντές ως τις πιο εκτεθειμένες. Τρεις μητροπολιτικές περιοχές στην Ινδία - το Τσενάι, η Βομβάη και το Νέο Δελχί- χαρακτηρίζονται ως «υψηλού κίνδυνου». Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με κάποιες προβλέψεις, οι μέσες παγκόσμιες θερμοκρασίες μπορεί να ανέβουν κατά 3 βαθμούς Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.
“Στην Ινδονησία περισσότεροι από 223.000 πολίτες εκτοπίστηκαν το διάστημα 28 Σεπτεμβρίου έως και 22 Οκτωβρίου”
Το Internal Displacement Monitoring Centre με έδρα τη Γενεύη αναλαμβάνει μεταξύ άλλων να καταγράψει τον αριθμό των ανθρώπων που εγκατέλειψαν τις κατοικίες τους εξαιτίας των φυσικών καταστροφών μέσα στο διάστημα των τελευταίων τριάντα ημερών. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει, από τις 14 Οκτωβρίου 1.404 άνθρωποι άφησαν πίσω τις οικίες τους στο Μάλι -αφού αυτές καταστράφηκαν ολοσχερώς- εξαιτίας των πλημμυρών. Ο τυφώνας Ροζίτα Κεντάλα από την άλλη ήταν αρκετός για να οδηγήσει σε εσωτερική μετανάστευση 198.997 πολίτες στις Φιλιππίνες το διάστημα από τις 30 Οκτωβρίου έως και τις 5 Νοεμβρίου. Αξιοσημείωτη είναι και η περίπτωση της Ινδονησίας, όπου περισσότεροι από 223.000 πολίτες εκτοπίστηκαν το διάστημα 28 Σεπτεμβρίου έως και 22 Οκτωβρίου εξαιτίας του σεισμού των 7,4 ρίχτερ που σημειώθηκε αλλά και του τσουνάμι που έπληξε τις παράκτιες περιοχές στη συνέχεια.
Στην Ευρώπη ο αριθμός των εκτοπισμένων μπορεί να είναι μικρότερος, σίγουρα όμως δεν είναι αμελητέος. Συνειδητοποιεί κανείς το μέγεθος του προβλήματος αν αναλογιστεί πως μέσα σε δύο μόλις ημέρες και ειδικότερα την περίοδο 16-18 Οκτωβρίου περίπου 1.800 άτομα εγκατέλειψαν τις κατοικίες τους εξαιτίας των πλημμυρών στη νότια Γαλλία μετά τις οδηγίες των αρχών. Ο ποταμός Aude, βγήκε τελείως από την κοίτη του, γκρεμίζοντας και μια γέφυρα στην κωμόπολη Trebes, όπου το ύψος του νερού έφθασε τα 7,5 μέτρα μέσα σε λίγες ώρες. Για τους ειδικούς το φαινόμενο που ονομάζουν «μεσογειακό» οφείλεται στην υπερθέρμανση των νερών της Μεσογείου, με τους υδρατμούς που έρχονται σε επαφή με τα ψυχρότερα στρώματα στο εσωτερικό της χώρας.
Οι πολεμικές συρράξεις δεν είναι ανεξάρτητες
Στον απόηχο όμως της ξηρασίας, των πλημμυρών και των φαινομένων που οδηγούν στη μετανάστευση λόγω της κλιματικής αλλαγής, αναδεικνύονται και οι κοινωνικές ανισότητες που δυστυχώς τείνουν να ενισχύονται λόγω των φαινομένων. Κι αυτό όχι μόνο γιατί οι φτωχοί είναι πιο ευάλωτοι, αλλά και επειδή για κάθε βαθμό Κελσίου που αυξάνει η μέση θερμοκρασία, χάνεται το 1,2% του ΑΕΠ μιας χώρας. H φιλανθρωπική οργάνωση Oxfam σε έκθεση που δημοσίευσε το 2015 ανέφερε ενδεικτικά πως το πλουσιότερο 10% του παγκόσμιου πληθυσμού ευθύνεται για το 50% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, ενώ το φτωχότερο 50% – 3,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι – ευθύνεται για το 10% των εκπομπών.
Στο μεταξύ μελέτη που έφερε στο φως της δημοσιότητας το περασμένο έτος το γερμανικό think tank Climate Diplomacy σχετίζει την κλιματική αλλαγή και με τα διάφορα περιστατικά βίας που εκδηλώνονται στις περιοχές που πλήττονται. Η έρευνα εστιάζει κυρίως στις αφρικανικές και ασιατικές χώρες στις οποίες εντοπίζει πιο έντονα τη σύνδεση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και ενόπλων συρράξεων σε μια περίοδο που καλύπτει 10.000 χρόνια.
Παρόμοιες μελέτες καταγράφουν τους συσχετισμούς ανάμεσα στη χειρότερη ξηρασία που αντιμετώπισε η Συρία το διάστημα 2007-2010 με την πολιτική αναταραχή που ακολούθησε στη χώρα. Αναφέρουν ειδικότερα πως η ξηρασία που έπληξε τη Συρία, έχοντας ως αποτέλεσμα τη μετανάστευση τουλάχιστον 1,5 εκατομμυρίων ανθρώπων από τις αγροτικές στις αστικές περιοχές δεν είναι ανεξάρτητη από τον εμφύλιο πόλεμο που συνεχίζεται ακόμα και σήμερα.
Το Ινστιτούτο Sipri στο παρελθόν είχε συνοψίσει τα ευρήματα από μια συστηματική βιβλιογραφική εξέταση της έρευνας για τις κλιματικές συγκρούσεις στη Νότια Ασία και τη ΝΑ Ασία. Αν και αυτές οι περιοχές έχουν επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό τόσο από την κλιματική αλλαγή όσο και από τις συγκρούσεις, έχουν υπάρξει μόνο λίγες αυστηρές ακαδημαϊκές μελέτες που εστιάζουν στη σχέση κλίματος-σύγκρουσης.
Ενώ αυτό περιορίζει την ικανότητα εξαγωγής γενικών συμπερασμάτων, υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να έχει επίπτωση στις αιτίες και τη δυναμική των βίαιων συγκρούσεων στην περιοχή όταν: α) οδηγεί σε επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων, β) επηρεάζει τις εκτιμήσεις τακτικής των ενόπλων ομάδων, γ) οι ελίτ την χρησιμοποιούν για να εκμεταλλευτούν κοινωνικές ευπάθειες και πόρους και δ) εκτοπίζει ανθρώπους και αυξάνει τη μετανάστευση.
“Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, στην Ελλάδα εκτιμάται ότι η βροχόπτωση θα μειωθεί κατά 12% κατά μέσο όρο τα επόμενα χρόνια”
Η περίπτωση της Ελλάδας
Σε ό,τι αφορά την περίπτωση της Ελλάδας, αναφέρουμε ενδεικτικά πως βάσει των προβλέψεων του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, την περίοδο 2021- 2100 οι θερμές ημέρες θα αυξηθούν κατά 50% με 100% ενώ ο κίνδυνος πυρκαγιάς θα αυξηθεί επίσης κατά 30 επιπλέον ημέρες / έτος.
Σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις από την άλλη, οι αλλαγές στο κλίμα της Ελλάδας εκτιμάται ότι θα είναι οι εξής:
-Η θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί κατά μέσο όρο κατά 2,5 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με το διάστημα 1961-1990, ενώ κατά τόπους η αύξηση θα φτάσει τους 3,8 βαθμούς τους θερινούς μήνες. Θα είναι μεγαλύτερη στη Βόρεια Ελλάδα και μικρότερη στη νότια Πελοπόννησο, στα νησιά του νότιου Αιγαίου και την Κρήτη.
-Οι ημέρες με καύσωνα (θερμοκρασία άνω των 35 βαθμών Κελσίου) αναμένεται να αυξηθούν κατά 15-20 ετησίως μέχρι το 2050. Μέχρι το τέλος του αιώνα στις περισσότερες περιοχές της χώρας οι «τροπικές ημέρες» (ημέρες με θερμοκρασία άνω των 35 βαθμών Κελσίου την ημέρα και άνω των 20 βαθμών τη νύχτα) αναμένεται να είναι περισσότερες από 50 το χρόνο.
-Αντίθετα, οι ημέρες με νυχτερινό παγετό θα μειωθούν σημαντικά, ιδίως στη Βόρεια Ελλάδα (έως και κατά 40 ημέρες ετησίως).
-Ταυτόχρονα εκτιμάται ότι η βροχόπτωση θα μειωθεί κατά 12% κατά μέσο όρο(κατά 20-30% τους θερινούς μήνες, κυρίως στα νότια, και κατά 10% τους χειμερινούς).
Μέσα στο κέντρο πολιτικής προστασίας της Ε.Ε
Αφορμή για το εν λόγω άρθρο στάθηκε μεταξύ άλλων και η επίσκεψη της HuffPost Greece στο Κέντρο Συντονισμού Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στις Βρυξέλλες που αναλαμβάνει να συντονίσει τη βοήθεια που θα παρέχει η Ευρώπη στον υπόλοιπο κόσμο κατά τη διάρκεια των μεγάλων κρίσεων. Το κέντρο επιχειρήσεων του μηχανισμού πολιτικής προστασίας λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο και είναι έτοιμο να αποστείλει ευρωπαϊκή βοήθεια σε οποιοδήποτε κράτος-μέλος το ζητήσει. Άλλωστε όπως επισημαίνει ο κ. Φίλιππος Σαββίδης, συνεργάτης του Ευρωπαίου Επιτρόπου για την Ανθρωπιστική Βοήθεια και την Πολιτική Προστασία, κ. Χρήστου Στυλιανίδη, μιλώντας σε δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια εκδήλωσης που πραγματοποίησε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Αθήνας στις Βρυξέλλες, η Ευρώπη φροντίζει να εξασφαλίσει βοήθεια προς τις πληγείσες χώρες, κι αν κάποιες φορές έχει σημειωθεί καθυστέρηση ήταν εξαιτίας των πολλών αιτημάτων για αρωγή ταυτόχρονα.
Σε κεντρικό σημείο εντός της αίθουσας που διενεργείται ο συντονισμός ξεχωρίζουν οι χάρτες Copernicus της Κομισιόν οι οποίοι καταγράφουν με ακρίβεια τις πληγείσες περιοχές. Οι άνθρωποι που εργάζονται εκεί μας εξηγούν πως για ώρες εξετάζουν τους πίνακες και τους χάρτες που έχουν μπροστά τους ώστε να βοηθήσουν τις χώρες που το έχουν ανάγκη. Ο κ. Στυλιανίδης έχει πολλάκις μιλήσει για το ρόλο του Κέντρου Συντονισμού Έκτακτης Ανάγκης που παρακολουθεί τις στενά τις καιρικές συνθήκες σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στο κέντρο επιχειρήσεων αυτό βρέθηκε το καλοκαίρι και ένας τεράστιος ψηφιακός χάρτης της Αττικής με επίκεντρο τη Ραφήνα και την καταστροφική πυρκαγιά του Ιουλίου. Δίπλα του τοποθετήθηκε και αυτός που απεικόνιζε τις πυρκαγιές που έκαιγαν την ίδια περίοδο στη Σουηδία. Στο πλαίσιο αυτό, ο κ. Σαββίδης μας μίλησε και για το RescEU, το νέο ευρωπαϊκό σύστημα για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών που στόχο έχει να ενισχύσει με κάθε τρόπο την ανάπτυξη της κουλτούρας της πρόληψης, ενθαρρύνοντας την ανταλλαγή καλών πρακτικών και την παροχή τεχνικής στήριξης. Το rescEU θα ζητεί από τα κράτη-μέλη τα εθνικά σχέδια ετοιμότητας και πρόληψης – που θα διαμορφώσουν στην πράξη μέρος ενός ευρωπαϊκού σχεδίου πρόληψης και ετοιμότητας.
Το νέο πρόγραμμα που αφορά «το σύνολο της Ευρώπης», αποσκοπεί στην αναβάθμιση και βελτίωση της ευρωπαϊκής πολιτικής προστασίας. Δεν πρόκειται να υποκαταστήσει τα εθνικά μέσα, αλλά θα λειτουργεί ως δίχτυ προστασίας, ως πολλαπλασιαστής των δυνατοτήτων του κάθε κράτους- μέλους. Οι φυσικές καταστροφές που έχουν πλήξει περιοχές της Ευρώπης άλλωστε, όπως οι φονικές πυρκαγιές στην Πορτογαλία που ήταν πλήγμα για την ευρωπαϊκή πολιτική προστασία, επιβεβαιώνουν περίτρανα πως όταν οι προσπάθειες σε εθνικό επίπεδο δεν αρκούν χρειάζεται να αναλάβει δράση η συνεργασία.