Στις διπλές κάλπες του 2015 οι πολιτικοί αναλυτές αναφέρονταν σε μια μεγάλη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ. Σύμφωνα με τα exit polls για τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, οι γυναίκες, οι ψηφοφόροι των φτωχότερων / λαϊκότερων περιοχών, οι άνεργοι αλλά και οι νέοι έως 24 ετών ήταν αυτοί που ουσιαστικά διαμόρφωσαν το τότε εκλογικό αποτέλεσμα.
Και υπό μια έννοια οι ίδιες δημογραφικές κατηγορίες ήταν αυτές που έκριναν και το αποτέλεσμα των πρόσφατων ευρωεκλογών. Σύμφωνα με τα exit polls για τις ευρωεκλογές του 2019, τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ μεταξύ των γυναικών μειώθηκαν κατά 15%, ενώ μεταξύ των ανδρών κατά 9%. Το κυβερνών κόμμα απώλεσε την εντυπωσιακή του διείσδυση στον γυναικείο πληθυσμό, η οποία είχε συμβάλλει αποφασιστικά στην νίκη του 2015. Τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ όμως μειώθηκαν δραματικά (κατά 18%) και μεταξύ των νεότερων ηλικιακά ψηφοφόρων έως 24 ετών. Και παρά το γεγονός ότι η διαφορά μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και ΣΥΡΙΖΑ στην συγκεκριμένη ηλικιακή κατηγορία δεν ξεπέρασε το 2% υπέρ της πρώτης, η μείωση των ποσοστών της κυβέρνησης σε σχέση με το 2015, καθόρισε εν πολλοίς και το εύρος της ήττας. Ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ψηφιστεί από 4 στους 10 νέους το 2015, ενώ περίπου από 2 στους 10 στις πρόσφατες ευρωεκλογές.
Πολλοί ισχυρίζονται ότι το τελικό εκλογικό αποτέλεσμα κρίθηκε από τους μεγαλύτερους ηλικιακά ψηφοφόρους. Στην πραγματικότητα όμως, η διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων στην συγκεκριμένη ηλικιακή κατηγορία δεν ήταν αισθητά μεγαλύτερη από αυτή που είχε καταγραφεί το 2015. Το «πρόβλημα» όμως για τον ΣΥΡΙΖΑ αυτή την φορά ήταν ότι η διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων στις μεγαλύτερες ηλικίες «φάνηκε» στο τελικό αποτέλεσμα, καθώς δεν μπορούσε να καλυφθεί πλέον από άλλες ηλικιακές κατηγορίες.
Υπάρχει και μια ευρέως διαδεδομένη άποψη ότι η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ οφείλεται κυρίως στην διάρρηξη των δεσμών του με την λεγόμενη μεσαία τάξη. Και σε γενικές γραμμές ο συγκεκριμένος ισχυρισμός δείχνει να επιβεβαιώνεται. Πρώτη σχετική ένδειξη η ψήφος των ελεύθερων επαγγελματιών. Παρά το γεγονός ότι τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ δεν μειώθηκαν εντυπωσιακά στην συγκεκριμένη κατηγορία, εντούτοις η επανασυσπείρωση των τους γύρω από την ΝΔ οδήγησε στην καταγραφή μιας διαφοράς της τάξης του 17%. Η ΝΔ κέρδισε κατά κράτος στην συγκεκριμένη επαγγελματική κατηγορία, που αποτελεί και μια de facto πιο προνομιακή περιοχή ψηφοφόρων για την ίδια. Ο ισχυρισμός μοιάζει να επιβεβαιώνεται και από το άνοιγμα της ψαλίδας στους δημόσιους και ιδιωτικούς υπαλλήλους. Στους μεν πρώτους, οι οποίοι αποτελούν και παραδοσιακά προνομιακή επαγγελματική κατηγορία για τις δυνάμεις της κεντροαριστεράς, ο ΣΥΡΙΖΑ ηττήθηκε με μια διαφορά της τάξης του 5%, ενώ στους δε με μια διαφορά της τάξης του 9%. Τι έγινε όμως σε σχέση με το 2015; Ο ΣΥΡΙΖΑ απώλεσε περίπου 10% στους δημόσιους υπαλλήλους και περίπου 15% στους ιδιωτικούς υπαλλήλους, ενώ η ΝΔ αύξησε και στους δύο οριακά την εκλογική της δύναμη.
Φυσικά, τα παραπάνω αποτελούν μονάχα ισχυρές ενδείξεις για τον ισχυρισμό περί συντριπτικής ήττας του ΣΥΡΙΖΑ στα μεσαία στρώματα, καθώς για να τεκμηριωθεί κάτι τέτοιο απαιτείται να μελετηθούν εις βάθος και άλλα πιο συγκεκριμένα χαρακτηριστικά αυτών των επαγγελματικών κατηγοριών, όπως για παράδειγμα το εισόδημα, η θέση στην ιεραρχία (διευθυντικά, μεσαία και απλά στελέχη/υπάλληλοι), καθώς και το επίπεδο μόρφωσης αυτών. Κάνοντας την συγκεκριμένη αναφορά στο μορφωτικό επίπεδο, που αποτελεί πάντοτε έναν δείκτη διαχωρισμού μεταξύ των μεσαίων και των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, σύμφωνα με τα στοιχεία των exit polls, η ψαλίδα μεταξύ των δύο άνοιξε στο 13% μεταξύ των αποφοίτων ΑΕΙ και ΤΕΙ, ενώ περιορίστηκε στο 6% μεταξύ των αποφοίτων δημοτικού και λυκείου, το οποίο ευθυγραμμίζεται με τον παραπάνω ισχυρισμό. Συμπληρωματικά, το 2015, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε στηριχθεί από το 43% των ανέργων, ενώ η ΝΔ είχε κερδίσει μόλις το 17% αυτών. Το κυβερνών κόμμα κατόρθωσε και πάλι να είναι πρώτο μεταξύ των ανέργων, αλλά η διαφορά μειώθηκε από το 25% στο 10%, μεταβολή η οποία ήταν επίσης καθοριστική για το τελικό εύρος της νίκης της ΝΔ. Η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ έναντι της ΝΔ με 10% σε μια κατηγορία που τοποθετείται στην κατώτερη κοινωνική τάξη, αποκαλύπτει ότι υπάρχει ένα ογκώδες πληθυσμιακά κοινωνικό στρώμα, στο οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ με μαθηματικούς όρους θα έπρεπε να υποστεί μια συντριπτική ήττα ώστε να δικαιολογηθεί η συνολική διαφορά του 9,3%. Και το στρώμα εκείνο φυσικά δεν είναι άλλο από την πολυπληθή «μεσαία τάξη».
Αν και ο ΣΥΡΙΖΑ κατέγραψε σημαντική υποχώρηση σε όλες τις περιοχές της χώρας, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της ψήφου ήταν παρόντα και σε αυτές τις εκλογές. Παρά τις σημαντικές και οριζόντιες απώλειες, το κόμμα διατήρησε την πολιτική ηγεμονία έναντι της ΝΔ στις φτωχότερες περιοχές της Αττικής (Περιστέρι, Αιγάλεω, Αγία Βαρβάρα, Πέραμα, Δραπετσώνα, Κορυδαλλό). Οι δεσμοί του ΣΥΡΙΖΑ με τα λαϊκά στρώματα του μεγαλύτερου αστικού κέντρου της χώρας, αν και «χαλάρωσαν» εντυπωσιακά σε σχέση με το 2015, δεν διαρρήχθηκαν πλήρως, καθώς το κόμμα διατήρησε την πρώτη θέση, περιοριζόμενο όμως περί το φτωχό σε σχέση με το 2015, 29% - 30%. Από την άλλη, η αξιωματική αντιπολίτευση αύξησε τις εκλογικές της δυνάμεις σε όλη τη χώρα, κατορθώνοντας να αποτελέσει πολιτικό πόλο έλξης για ψηφοφόρους που εκτείνονται από το φιλελεύθερο κέντρο έως τις παρυφές της υπερσυντηρητικής δεξιάς. Καθοριστική φυσικά ήταν η εντυπωσιακή αύξηση των ποσοστών της σε περιοχές με σημαντική παρουσία μεσαίων και ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων (ενδεικτικά στον βόρειο και ο νότιο τομέα Αθηνών). Οι συγκεκριμένες κοινωνικές μερίδες πληθυσμού, που είχαν προσωρινά παρασυρθεί από το ρεύμα του «νέου» και της «αλλαγής» που είχε εκφράσει ο ΣΥΡΙΖΑ το 2015, φαίνεται πως επέστρεψαν στον φυσικό πολιτικό τους χώρο.
Εν κατακλείδι τι διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ με 9,3% στις πρόσφατες ευρωεκλογές; Αφενός, η εντυπωσιακά μεγάλη απώλεια της στήριξης των γυναικών και των νέων ηλικιακά ψηφοφόρων προς το κόμμα της Αριστεράς και αφετέρου η μεγάλη εκλογική πτώση του κόμματος στις φτωχότερες και λαϊκότερες περιοχές της χώρας, με ισχυρές ενδείξεις ότι οι απώλειες διευρύνθηκαν και μεταξύ των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, των οποίων οι πληγές που δημιούργησε η κρίση δεν φαίνεται να επουλώθηκαν από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ. Μένει φυσικά να δούμε με βάση το εκλογικό αποτέλεσμα των επερχόμενων εθνικών εκλογών αν τα παραπάνω στοιχεία θα έχουν μόνιμο ή όχι χαρακτήρα, ώστε να γίνει μια πιο συμπαγής περιγραφή των κοινωνιολογικών μεταβολών της εκλογικής συμπεριφοράς στην χώρα μας.