Η άνοδος των τιμών της ενέργειας και οι φόβοι για μια ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αναγκάζουν τους Ευρωπαίους ηγέτες να σκεφτούν σοβαρά το ζήτημα της ενεργειακής ασφάλειας – ιδιαίτερα την εξάρτησή τους εδώ και δεκαετίες από τη Μόσχα για φυσικό αέριο.
Η κρίση αυτή δείχνει πόσο ευάλωτη είναι η Ευρώπη μετά από χρόνια περιορισμένης προόδου στην ολοκλήρωση της λεγόμενης «ενεργειακής ένωσης» - ένα όραμα από το 2015, που θα επέτρεπε να ρέουν διασυνοριακά οικονομικά προσιτό φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια, διαφοροποιώντας τους προμηθευτές και επιτυγχάνοντας τους στόχους για το κλίμα.
Καθώς οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η ηλιακή ενέργεια και ο άνεμος, δημιουργούνται με αργούς ρυθμούς και ο άνθρακας ή άλλα ορυκτά καύσιμα καταργούνται σταδιακά, η Ευρώπη χρειάζεται ακόμα φυσικό αέριο και εξαρτάται από τη Ρωσία για να το αποκτήσει.
Η προσφορά φυσικού αερίου στην Ευρώπη μειώθηκε και οι τιμές αυξήθηκαν εν μέρει επειδή η Ρωσία πούλησε λιγότερο φυσικό αέριο από το συνηθισμένο, πιέζοντας νοικοκυριά και επιχειρήσεις με αυξανόμενο κόστος.
Με τα αποθέματα φυσικού αερίου χαμηλά και τις ανησυχίες ότι ένας πόλεμος θα μπορούσε να διακόψει τις ροές των αγωγών από τη Ρωσία, η ΕΕ επικεντρώνεται στην λήψη υγροποιημένου φυσικού αερίου ή LNG με πλοία από τις Ηνωμένες Πολιτείες, το Κατάρ, την Αλγερία και αλλού μέχρι να προχωρήσει με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.
Οι περιβαλλοντολόγοι φοβούνται ότι ακόμη και να δοθεί βραχυπρόθεσμη προτεραιότητα, αυτό θα μπορούσε να ανατρέψει τους στόχους της Ευρώπης για κατάργηση των ορυκτών καυσίμων.
Ο διπλασιασμός των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο, δήλωσε τη Δευτέρα ο Επίτροπος Ενέργειας της ΕΕ, Κάντρι Σίμσον, αλλά επανέλαβε ότι η ενεργειακή ασφάλεια είναι κρίσιμη. Μια συμβουλευτική ομάδα της ΕΕ για τον συντονισμό της ασφάλειας του εφοδιασμού με φυσικό αέριο συνεδρίασε την Τρίτη επειδή «είναι σημαντικό να υπάρχουν έτοιμα σχέδια έκτακτης ανάγκης για το χειρότερο σενάριο», όπως είπε ο Σίμσον.
Η ΕΕ των 27 εθνών είναι «ασφαλής για αυτόν τον χειμώνα», αλλά κάνει «ό,τι είναι δυνατόν για να απαλλαγεί από αυτήν την εξάρτηση», δήλωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν, το Σάββατο στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου. Κατηγόρησε, δε, τον ρωσικό κρατικό κολοσσό φυσικού αερίου Gazprom ότι «προσπαθεί σκόπιμα να αποθηκεύσει και να παραδώσει όσο το δυνατόν λιγότερο, ενώ οι τιμές και η ζήτηση εκτοξεύονται στα ύψη».
Η Ρωσία έχει εκπληρώσει μακροπρόθεσμα συμβόλαια αλλά απέτυχε να πουλήσει επιπλέον φυσικό αέριο στην άμεση αγορά, ενώ πιέζει για έγκριση από τη Γερμανία του αμφιλεγόμενου αγωγού Nord Stream 2 ως τρόπο επίλυσης του προβλήματος με το φυσικό αέριο στην Ευρώπη. Η Γερμανία ανέστειλε τη διαδικασία έγκρισης του αγωγού, δήλωσε την Τρίτη ο καγκελάριος Ολαφ Σολτς, αφότου η Ρωσία αναγνώρισε την ανεξαρτησία των αυτονομιστικών περιοχών στην Ουκρανία, σε μια κίνηση που θα μπορούσε να επιτρέψει την ανάπτυξη στρατευμάτων εκεί.
«Γνωρίζουμε για τα χαμηλά αποθέματα φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές χώρες», δήλωσε την Τρίτη ο Ρώσος υπουργός Ενέργειας, Νικολάι Σουλγκίνοφ. Υποστήριξε, όμως, ότι τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια φυσικού αερίου συμβάλλουν στον περιορισμό της αστάθειας των τιμών και ότι οι ρωσικές ενεργειακές εταιρείες είναι «πλήρως δεσμευμένες» στην εκπλήρωση των υφιστάμενων συμφωνιών.
Σε μια σύγκρουση, οι αναλυτές ασφαλείας λένε ότι η Ρωσία δεν θα επεδίωκε μια πλήρη διακοπή του φυσικού αερίου που θα της στερούσε έσοδα και θα έδινε στην Ευρώπη ένα περαιτέρω κίνητρο να βρει άλλες πηγές ενέργειας.
Χώρες όπως η Λιθουανία και η Πολωνία κατάφεραν να μειώσουν τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου. Ωστόσο, η Ρωσία αντιπροσωπεύει περισσότερο από το ένα τρίτο της προμήθειας της ΕΕ και η κυριαρχία της είναι εδραιωμένη στα κράτη της Βαλτικής, τη Γερμανία, την Ιταλία και τμήματα της νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Το βασικό ζήτημα είναι ότι οι 27 χώρες της ΕΕ διατηρούν τον ουσιαστικό έλεγχο ως προς την ενεργειακή πολιτική. Οι συγκρουόμενοι κανονισμοί και τα διαφορετικά στάνταρ δυσχεραίνουν τη μεταφορά φυσικού αερίου από το σύστημα μιας χώρας σε μια άλλη, ακόμη και όταν το δίκτυο για να γίνει αυτό υπάρχει στην πραγματικότητα. Οι εταιρείες ενέργειας, που διακινούν φυσικό αέριο διασυνοριακά, για παράδειγμα, χρεώνονται μερικές φορές με τιμολόγια περισσότερες από μία ή δύο φορές.
Οταν η Ρωσία κατέλαβε την περιοχή της Κριμαίας στην Ουκρανία το 2014, η διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού για τη μείωση της ρωσικής εξάρτησης κατοχυρώθηκε στο σχέδιο ενεργειακής ένωσης της ΕΕ το 2015. Εκτοτε, έχει σημειωθεί κάποια σημαντική πρόοδος: Εχουν κατασκευαστεί περισσότερες συνδέσεις αγωγών και σχεδιάζονται περισσότεροι σταθμοί εισαγωγής LNG.
Ενας νέος αγωγός μεταφέρει φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στη Δυτική Ευρώπη μέσω Τουρκίας και Ελλάδας. Υπάρχει επίσης προγραμματισμένη επέκταση του αγωγού από τη βορειοανατολική Ελλάδα στη νότια Βουλγαρία, που θα ανακουφίσει την γειτονική μας χώρα από την πλήρη εξάρτηση της στο ρωσικό αέριο. Και η Ελλάδα προχωρά στο σχεδιασμό της για την κατασκευή εγκατάστασης που θα εισάγει LNG δια θαλάσσης.
Αλλά η σύνδεση των ευρωπαϊκών αγορών ενέργειας δεν είναι επαρκής, σύμφωνα με εμπειρογνώμονες ενεργειακής πολιτικής. Συγκεκριμένα, μια σύνδεση αγωγού από την Ισπανία στη Γαλλία σταμάτησε, αφήνοντας ένα σημαντικό εμπόδιο που παραμένει άλυτο. Τώρα, βιομηχανίες φυσικού αερίου μιλούν για αναβίωση της ιδέας.
Μετά την κρίση της Κριμαίας, η προτεραιότητα μετατοπίστηκε από την ενεργειακή ασφάλεια στην κλιματική αλλαγή, οδηγώντας στην Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ το 2019, ένα ευρύ σχέδιο για τη μείωση των εκπομπών.
Η ενεργειακή ασφάλεια εξαφανίστηκε. Ολα κινούνταν γύρω από τη βιωσιμότητα, την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα. Τώρα βλέπουμε τη μεγάλη επιστροφή της ενεργειακής ασφάλειας ως πρόβλημα στην Ευρώπη.
Το ζήτημα φαίνεται πιο επείγον μεταξύ των νεότερων, ανατολικών μελών της ΕΕ, που έχουν πικρές αναμνήσεις από τη ρωσική κυριαρχία κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.
Η Πολωνία δίνει αγώνα δρόμου για συνδέσεις αγωγών με γειτονικές χώρες, συμπεριλαμβανομένου του Baltic Pipe, ο οποίος πρόκειται να παραδίδει νορβηγικό φυσικό αέριο στη Δανία και σε άλλους ξεκινώντας από το 2023. Η χώρα έχει επίσης κατασκευάσει το λιμάνι Swinoujscie LNG στη Βαλτική Θάλασσα, κοντά στα γερμανικά σύνορα. Από το 2015, η εγκατάσταση συνέβαλε στη μείωση των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία μέσω του αγωγού Yamal κατά ένα τρίτο.
Οι πολωνικές αρχές έχουν δεσμευτεί να μην παρατείνουν τη συμφωνία Yamal, όταν λήξει το επόμενο έτος, βασιζόμενες σε περισσότερο LNG από μέρη όπως οι ΗΠΑ, το Κατάρ και η Αυστραλία.
Ωστόσο, η επένδυση δισεκατομμυρίων σε περισσότερους αγωγούς ή τερματικούς σταθμούς εισαγωγής δημιουργεί τον κίνδυνο να καταστούν αυτοί ξεπερασμένοι, εν μέσω της μακροπρόθεσμης στροφής προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Αντίθετα, η Ευρώπη θα μπορούσε να απαιτήσει από τις εταιρείες φυσικού αερίου να ξεκινήσουν τον χειμώνα με επαρκή επίπεδα αποθήκευσης.
Η ρωσική Gazprom δεν γέμισε την υπόγεια αποθήκη της στην Ευρώπη το περασμένο καλοκαίρι.
Οι κυβερνήσεις μιλούν, επίσης, για τη δημιουργία στρατηγικού αποθέματος φυσικού αερίου, είτε διαμοιρασμένου μεταξύ πολλών χωρών είτε οργανωμένο σε επίπεδο ΕΕ. Οι χώρες που καταναλώνουν ενέργεια έχουν κάνει κάτι αντίστοιχο με το αργό πετρέλαιο από τη δεκαετία του 1970.
Οι περιβαλλοντολόγοι λένε ότι η λύση δεν είναι περισσότερο φυσικό αέριο αλλά δράση για την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
«Αυτή η προσέγγιση της προσθήκης περισσότερου φυσικού αερίου στο δίκτυο για την επίλυση του προβλήματος του ενεργειακού εφοδιασμού μοιάζει λίγο με την προσθήκη μιας ακόμη λωρίδας σε έναν αυτοκινητόδρομο για να λυθεί το κυκλοφοριακό: περισσότερα αυτοκίνητα μπαίνουν και γίνεται ακόμα πιο περίπλοκο», εξηγούν οι ειδικοί.
«Αποδεσμευόμαστε από τη Ρωσία και εξαρτόμαστε από στις ΗΠΑ, επομένως αυτό δεν θα λύσε λύσει κανένα από τα ζητήματα ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ», λένε. «Και σίγουρα δεν λύνει το επείγον πρόβλημα με το κλίμα», καταλήγουν.