Η Βενεζουέλα ήταν κάποτε η πιο πλούσια χώρα της Λατινική Αμερικής. Όπως και τότε, έτσι και τώρα, ένα μεγάλο μέρος του παραγόμενου πλούτου της προέρχεται από το πετρέλαιο. Πολύ περισσότερο, διαθέτει τα μεγαλύτερα γνωστά αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο, και έχει οικοδομήσει μεγάλο μέρος της οικονομίας της βασιζόμενη σε αυτό, με τον πετρελαϊκό τομέα να συνεισφέρει το 25% περίπου του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος1. Οι εξαγωγές της χώρας αποτελούνται σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα από το πετρέλαιο, φέρνοντας περίπου το 95% των εσόδων από τις εξαγωγές. Διαθέτοντας μία οικονομία εξαιρετικά εξαρτημένη από το πετρέλαιο, η Βενεζουέλα έχει οδηγηθεί κατά καιρούς σε θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης και ευημερίας 2, ενώ σήμερα, έχει εγκλωβιστεί σε μια πρωτοφανούς εντάσεως και μεγέθους οικονομική και κοινωνική κρίση.
Πιο συγκεκριμένα, οι ελλείψεις της χώρας, ακόμα και στα πιο απαραίτητα αγαθά, είναι άνευ προηγουμένου. Η πλειοψηφία του λαού στερείται επάρκειας τροφίμων και πρόσβασης στα πιο βασικά φάρμακα καθώς η χώρα δεν διαθέτει την αγοραστική δύναμη για να προχωρήσει στο σύνολο εκείνων των εισαγωγών οι οποίες θα κάλυπταν τις βιοτικές ανάγκες των πολιτών της. (πορίσματα ερευνών του 2017 έβρισκαν πως σχεδόν 7/10 κατοίκους της Βενεζουέλας έχει χάσει σωματικό βάρος, με τον μέσο Βενεζουελανό να έχει χάσει 12 κιλά κατά μέσο όρο· η απώλεια βάρους ως απόρροια του υποσιτισμού αποκαλείται ειρωνικά από τον λαό ως «η Δίαιτα του Μαδούρο»/«The Maduro Diet») 3. Για αυτό ευθύνη φέρει ο υπερπληθωρισμός, ο οποίος είναι ο δεύτερος υψηλότερος στον κόσμο (μονάχα πίσω από το Ν. Σουδάν) και ο οποίος, έχει οδηγήσει το εθνικό νόμισμα της χώρας στο να απωλέσει το σύνολο σχεδόν της αξίας του (μείωση 99.8% της συνολικής αξίας του νομίσματος από το 2010). Συνεπώς, για ένα ευρύ φάσμα απαραίτητων αγαθών που παράγονται στο εξωτερικό, η αγορά τους από την Μπολιβαριανή κυβέρνηση είναι πλέον πολύ δύσκολη, γεγονός που αφήνει ελάχιστες εναλλακτικές επιλογές στους κατοίκους της Βενεζουέλας.
Δεινή ωστόσο σκιαγραφείται και η κοινωνική και πολιτική κατάσταση, με την χώρα να βιώνει τα τελευταία χρόνια μια έκρηξη εγκληματικότητας με πρωτοφανή περιστατικά βίας· το 2017, καταγράφηκαν σχεδόν 30.000 δολοφονίες, ενώ για το 2018 υπήρξε μείωση, αν και το ποσοστό δολοφονιών παραμένει το υψηλότερο στον κόσμο, στις 23.047 (81.4 δολοφονίες ανά 100.000 κατοίκους) 4. Η μείωση στον αριθμό των δολοφονιών, έχει αποδοθεί, παραδόξως, στην μαζική μετανάστευση του εγχώριου πληθυσμού προς το εξωτερικό. Η βία κατά των πολιτών σε πολλές περιπτώσεις προέρχεται ακόμα και από το ίδιο το Κράτος. Kρατικές δυνάμεις έχουν επέμβει κατ’ επανάληψη σε πλειάδα διαδηλώσεων με απολογισμό εκατοντάδες νεκρούς διαδηλωτές και χιλιάδες τραυματίες. Ακόμη, το κράτος δικαίου έχει αποδυναμωθεί δραματικά, με το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα της Βενεζουέλας να δηλώνει πως το 98% των εγκλημάτων που διαπράττονται στην χώρα παραμένουν δίχως τιμωρία5.
Όλα αυτά μπορεί να σκιαγραφούν την τωρινή και υφιστάμενη πραγματικότητα ενός δεινοπαθέντα και ανελεύθερου λαού,αλλά το πως η οικονομική κρίση κατάφερε να οδηγήσει σε μία τέτοια εξαθλίωση μία πάλαι πότε εύπορη και ευημερούσα κοινωνία γίνεται αντιληπτό μέσα από την ανάλυση της νεότερης ιστορίας της Βενεζουέλας.
Πρόεδρος της χώρας από το 1999 έως τον θάνατο του το 2013, διετέλεσε ο Ούγκο Τσάβες. Εν αντιθέσει με τον Μαδούρο, ο Τσάβες ήταν ένας προσφιλής στον λαό ηγέτης, ο οποίος τάχθηκε γρήγορα με το μέρος των κατώτατων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία αποτελούσαν και την μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων του. Χάρις στην εκτίναξη των τιμών του πετρελαίου στις αρχές της προεδρικής του σταδιοδρομίας, η αμιγώς εξαρτώμενη από το πετρέλαιο οικονομία της Βενεζουέλας γνώριζε ισχυρή μεγέθυνση. Τότε, ο Τσάβες επένδυσε τεράστια κεφάλαια απο αυτά τα κέρδη σε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Εγκαθίδρυσε ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό και σε μεγάλο βαθμό κρατικά επιχορηγούμενο σύστημα υγείας, βελτιστοποίησε το εκπαιδευτικό σύστημα και μείωσε την φτώχεια κατά το ήμισυ. Η λαϊκή αποδοχή ήταν τεράστια, και οδήγησε τον Τσάβες σε πλήθος εκλογικών νικών 6. Ωστόσο, ο Τσάβες δεν περιόρισε την επικίνδυνα μεγάλη εξάρτηση της οικονομίας στο πετρέλαιο, και σε συνδυασμό με μία σειρά απο εξωτερικούς δανεισμούς και ελλειμματικές δημοσιονομικές πολιτικές οι οποίες χρηματοδοτούσαν μερικώς τα κοινωνικά του προγράμματα, προβλεπόταν ένα δυσοίωνο μέλλον για όταν η τιμή του πετρελαίου έπεφτε ξανά.
Όπερ και εγένετο. Εάν συνυπολογιστούν στα παραπάνω (η υπερβολική εξάρτηση από το πετρέλαιο και πετρο-κράτος/petrostate, οι ελλειμματικές δημοσιονομικές πολιτικές, ο υπερπληθωρισμός και η ανεπάρκεια τροφίμων και φαρμάκων) οι αυταρχικές πολιτικές και πρακτικές του τωρινού προέδρου Μαδούρο, καθώς και η έξαρση της διαφθοράς 7, γίνεται καταφανής η βαθιά κρίση της Βενεζουέλας σε οικονομικό, πολιτικό, και κοινωνικό επίπεδο.
Βιβλιογραφία:
Corruption Perceptions Index 2017, Transparency International
Especial Bloomberg: Al igual que la industria, los hambrientos trabajadores petroleros también se derrumban, La Patilla, (Español) 22 Φεβρουαρίου 2018
Venezuela Energy Profile, U.S. Energy Information Administration Independent Statistics and Analysis, 14 Ιουλίου 2010
Venezuela murder rate dips, partly due to migration: monitoring group, Reuters, 27 Δεκεμβρίου 2018
Venezuela, a failing State, The New Yorker, 14 Νοεμβρίου 2016
Wilpert, Gregory, Changing Venezuela By Taking Power: The History and Policies of the Chavez Government (London: Verso), 2007
1 Venezuela Energy Profile, U.S. Energy Information Administration Independent Statistics and Analysis, 14 Ιουλίου 2010, Πρόσβαση στις 17 Φεβρουαρίου 2019, διαθέσιμο σε: https://web.archive.org/web/20101215105626/http://eia.gov/country/country_energy_data.cfm?fips=VE
2 Ενδεικτικά, την δεκαετία του 1970 το Α.Ε.Π.(σύνολο παραγόμενου πλούτου) από αυτό της Ελλάδας, του Ισραήλ, και ακόμα και της Ισπανίας.
3 Especial Bloomberg: Al igual que la industria, los hambrientos trabajadores petroleros también se derrumban, La Patilla, 22 Φεβρουαρίου 2018, πρόσβαση στις 25 Φεβρουαρίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.lapatilla.com/2018/02/22/especial-bloomberg-al-igual-que-la-industria-los-hambrientos-trabajadores-petroleros-tambien-se-derrumban/
4 Venezuela murder rate dips, partly due to migration: monitoring group, Reuters 27 Δεκεμβρίου 2018. Πρόσβαση στις 17 Φεβρουαρίου 2019, διαθέσιμο εδώ: https://www.reuters.com/article/us-venezuela-crime/venezuela-murder-rate-dips-partly-due-to-migration-monitoring-group-idUSKCN1OQ1GJ
5 Venezuela, a failing State, The New Yorker, 14 Νοεμβρίου 2016, πρόσβαση στις 25 Φεβρουαρίου 2019, διαθέσιμο εδώ: https://www.newyorker.com/magazine/2016/11/14/venezuela-a-failing-state
6 Gregory, Wilpert, Changing Venezuela By Taking Power: The History and Policies of the Chavez Government (London: Verso), 2007.
7 Ο Δείκτης Αντίληψης για τη Διαφθορά βαθμολογούσε την Βενεζουέλα στην 169η θέση από 180 χώρες για το 2017. Corruption Perceptions Index 2017, Transparency International, Πρόσβαση στις 25 Φεβρουαρίου 2019, διαθέσιμο σε: https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017