Στις 19 Φεβρουαρίου 2024, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) εξέδωσε επίσημη ανακοίνωση για την έναρξη της επιχείρησης «EUNAVFOR ASPIDES» της ΕΕ, η οποία δραστηριοποιείται στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας και του Κόλπου. Η εν λόγω ανακοίνωση μάλιστα, ξεκινάει επισημαίνοντας ότι η εν λόγω επιχείρηση αποτελεί μία αμυντική επιχείρηση θαλάσσιας ασφάλειας η οποία έχει ως σκοπό την αποκατάσταση και διασφάλιση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο, συνοδευόμενη από την ακόλουθη φράση του Ύπατου Εκπρόσωπου της ΕΕ για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτική ασφάλειας, Josep Borrell, σύμφωνα με την οποία:
«Με την έναρξη της EUNAVFOR ASPIDES, η Ευρωπαϊκή Ένωση ανταποκρίνεται άμεσα στην ανάγκη αποκατάστασης της θαλάσσιας ασφάλειας και της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας σε έναν εξαιρετικά στρατηγικό θαλάσσιο διάδρομο. Η επιχείρηση θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαφύλαξη των εμπορικών συμφερόντων και των συμφερόντων ασφαλείας, προς όφελος της ΕΕ και της ευρύτερης διεθνούς κοινότητας».
Ιστορικό υπόβαθρο
Όσον αφορά την κατάσταση που επικρατεί στην Ερυθρά Θάλασσα και τον Κόλπο αξίζει να τονιστεί ότι από τον Οκτώβριο του 2023 άρχισαν να σημειώνονται πολυάριθμες επιθέσεις από τους Χούθι (Houthis ή Ansar Allah) της Υεμένης σε πλοία που έπλεαν στην Ερυθρά Θάλασσα (Red Sea), τον Κόλπο του Άντεν (Gulf of Aden), την Αραβική Θάλασσα (Arabian Sea) και τον Κόλπο του Ομάν (Gulf of Oman), με αποτέλεσμα αφενός να τίθεται σε κίνδυνο η ζωή όσων επέβαιναν σε αυτά αλλά και να παρακωλύεται η ελευθερία της ναυσιπλοΐας
Για το λόγο αυτό, στις 10 Ιανουαρίου 2024 το Συμβούλιο Ασφάλειας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΣΑ/ΟΗΕ) εξέδωσε την Απόφαση 2722(2024) με την οποία καταδίκασε τις εν λόγω ενέργειες και απαίτησε την παύση τους, τονίζοντας το δικαίωμα των κρατών να προστατεύσουν τα πλοία τους (Εικόνα 2). Στις 29 Ιανουαρίου 2024, το Συμβούλιο της ΕΕ ενέκρινε την έναρξη γενική ιδέα διαχείρισης κρίσεων για την εξέταση του ενδεχόμενου ανάπτυξης μίας επιχείρησης θαλάσσιας ασφάλειας στις προαναφερθείσες περιοχές με διάρκεια ενός έτους, η οποία θεσπίστηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2024.
Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι στις 17 Ιανουαρίου 2024 εκδόθηκε σχετικό δελτίο τύπου από το Υπουργείο Εξωτερικών (State Department) των ΗΠΑ, σύμφωνα με το οποίο οι Χούθις χαρακτηρίστηκαν ως Τρομοκρατική Οργάνωση, τονίζοντας ότι θα λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μην επηρεαστούν οι πολίτες της Υεμένης καθώς και ότι εφόσον οι Χούθις σταματήσουν τις επιθέσεις, οι ΗΠΑ είναι διατεθειμένες να επαναξιολογήσουν τον εν λόγω χαρακτηρισμό. Κατέληγε δε στην παρατήρηση ότι οι Χούθι:
«[…] χαρακτηρίζονται [τρομοκρατική οργάνωση] επειδή έχουν διαπράξει ή αποπειραθεί να διαπράξουν, ενέχουν σημαντικό κίνδυνο να διαπράξουν ή έχουν συμμετάσχει σε εκπαίδευση για τη διάπραξη τρομοκρατικών πράξεων που απειλούν την ασφάλεια των υπηκόων των Ηνωμένων Πολιτειών ή την εθνική ασφάλεια, την εξωτερική πολιτική ή την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών».
Θεσμικό πλαίσιο
Όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο της επιχείρησης «EUNAVFOR ASPIDES», αυτό καθορίζεται από την Απόφαση (ΚΕΠΠΑ) 2024/583 (Εικόνες 3 4) του Συμβουλίου της ΕΕ, σύμφωνα με την οποία:
1. Αποστολή της επιχείρησης «EUNAVFOR ASPIDES» είναι η διασφάλιση της ελευθερίας ναυσιπλοΐας σε σχέση με την κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα και η συμβολή στην ασφάλεια στη θάλασσα κατά μήκος των κύριων θαλάσσιων γραμμών επικοινωνίας στην περιοχή σε συνεργασία με άλλους σημαντικούς παράγοντες.
Εικόνα 3: Η απόφαση 2722(2024) του ΣΑ/ΟΗΕ
Πηγή: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202400583
2. Το θέατρο επιχειρήσεων περιλαμβάνει τα Στενά του Baab al-Mandab και τα Στενά του Ορμούζ, καθώς και τα διεθνή ύδατα στην Ερυθρά Θάλασσα, τον Κόλπο του Άντεν, την Αραβική Θάλασσα, τον Κόλπο του Ομάν και τον Περσικό Κόλπο.
3. Στρατηγικός στόχος της επιχείρησης είναι να διασφαλίσει τη ναυτική παρουσία της ΕΕ στο θέατρο επιχειρήσεων με στόχο να διασφαλίσει την ελευθερία ναυσιπλοΐας για σκάφη, σε στενή συνεργασία με ομοϊδεάτες παρόχους ασφάλειας στη θάλασσα.
4. Τα καθορισμένα επιμέρους έργα της αποστολής περιλαμβάνουν τη συνοδεία σκαφών εντός του θεάτρου επιχειρήσεων, τη διασφάλιση επίγνωσης της κατάστασης στη θάλασσα εντός του θεάτρου επιχειρήσεων, και την προστασία των σκαφών από πολυχωρικές επιθέσεις στη θάλασσα, με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου, περιλαμβανομένων των αρχών της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας.
5. Διοικητής της επιχείρησης ορίζεται ο Αρχιπλοίαρχος Βασίλειος ΓΡΥΠΑΡΗΣ του Πολεμικού Ναυτικού της Ελλάδας, ο οποίος παρακολουθείται από τη Στρατιωτική Επιτροπή της ΕΕ (EU Military Committee - EUMC) στην οποία υποβάλλει εκθέσεις ανά τακτά χρονικά διαστήματα.
6. Επιχειρησιακό Στρατηγείο της ΕΕ ορίζεται η 1η ΣΤΡΑΤΙΑ στη Λάρισα.
7. Ο πολιτικός έλεγχος και η στρατηγική διεύθυνση της επιχείρησης θα ασκείται από την Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας (Political and Security Committee - PSC), υπό την ευθύνη του Συμβουλίου και του Ύπατου Εκπροσώπου για θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας.
8. Η εν λόγω επιχείρηση συντονίζεται στενά με τη στρατιωτική επιχείρηση «EUNAVFOR ATALANTA» της ΕΕ με περιοχή δράσης τον Δυτικό Ινδικό Ωκεανό, συνεργάζεται με την επιχείρηση «Prosperity Guardian» των ΗΠΑ, τις Συνδυασμένες Ναυτικές Δυνάμεις (Combined Maritime Forces), το Κέντρο Ναυτικής Ασφάλειας του Κέρατος της Αφρικής (Maritime Security Center Horn of Africa - MSCHOA), και την αποστολή «EUTM Somalia» και υποστηρίζεται πληροφοριακά από το Δορυφορικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Satellite Center - SATCEN) και το Κέντρο Ανάλυσης Πληροφοριών (European Union Intelligence and Situation Centre) της ΕΕ.
9. Είναι δυνατόν να προσκαλούνται τρίτα κράτη (που δεν ανήκουν στην ΕΕ) προκειμένου να συμμετάσχουν στην EUNAVFOR ASPIDES.
Εικόνα 4: Η απόφαση 2722(2024) του ΣΑ/ΟΗΕ
Πηγή: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=OJ:L_202400583
10. Οι λειτουργικές δαπάνες της επιχείρησης βαρύνουν τα κράτη μέλη, ενώ το ποσό δημοσιονομικής αναφοράς για τις κοινές δαπάνες ανέρχεται σε 8.000.000 €.
11. Η επιχείρηση λήγει ένα έτος από την ημερομηνία έναρξής (12/02/2024) της, η στρατηγική επανεξέτασή της διενεργείται εγκαίρως πριν από τη λήξη ισχύος της και καταργείται την ημερομηνία κλεισίματος του Επιχειρησιακού Στρατηγείου.
Συμπεράσματα - προοπτικές
Ένα πρώτο συμπέρασμα που εξάγεται όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι το γεγονός ότι –σύμφωνα με τους στόχους που έθεσε με τη Στρατηγική Πυξίδα που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2022– επιδεικνύει σε πρακτικό επίπεδο την επιθυμία της να καταστεί ένας δυναμικός πάροχος ασφάλειας (security provider). Πρέπει ωστόσο να τονιστεί ότι η εν λόγω επιχείρηση έχει αμυντικό χαρακτήρα, καθώς εντάσσεται στο πλαίσιο της Κοινής Εξωτερικής Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) η οποία αποσκοπεί στη(ν):
1. Διατήρηση της ειρήνης,
2. Ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας,
3. Προώθηση της διεθνούς συνεργασίας, και
4. Ανάπτυξη και εδραίωση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών.
Επιπρόσθετα, η εν λόγω επιχείρηση εντάσσεται στο πλαίσιο υλοποίησης της νέας Στρατηγικής Θαλάσσιας Ασφάλειας της ΕΕ που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2023, η οποία εξυπηρετεί σημαντικά εθνικά μας συμφέροντα όπως η επιτήρηση των θαλάσσιων συνόρων μας με την Τουρκία για τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών μέσω της επιχείρησης «Poseidon» του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (FRONTEX) και η προώθηση του Διεθνούς Δικαίου το οποίο αποτελεί τη βάση για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών της Ελλάδας με την Τουρκία, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea, UNCLOS)
Η καθοριστική συμβολή επίσης της Ελλάδας με την παροχή του Διοικητή της επιχείρησης «EUNAVFOR ASPIDES» και των εγκαταστάσεων του Στρατηγείου της 1ης ΣΤΡΑΤΙΑΣ στη Λάρισα και του προσωπικού για την λειτουργία του επιχειρησιακού στρατηγείου της επιχείρησης εξασφαλίζει σημαντικά επιχειρησιακά οφέλη για το συμμετέχον προσωπικό το οποίο συνεργάζεται με προσωπικό άλλων κρατών διευρύνοντας τους ορίζοντές του, αυξάνοντας την επιχειρησιακή του ικανότητα και εφαρμόζοντας τις προβλεπόμενες διαδικασίες της ΕΕ. Εξάλλου, η χώρα μας είχε αναλάβει τη διοίκηση της και της επιχείρησης «ATALANTA» κατά το πρώτο τετράμηνο του 2009, ενώ ο Διοικητής (Force Commander) της Δύναμης της επιχείρησης «IRINI» το 2023 ήταν επίσης Έλληνας.
Συν τοις άλλοις, η σπουδαία ναυτική μας παράδοση και η γεωγραφική μας εγγύτητα (σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ) με την περιοχή των επιχειρήσεων, μας καθιστά το πλέον κατάλληλο κράτος για την ανάληψη της εν λόγω επιχείρησης. Τέλος, μέσω της εν λόγω συμμετοχής προβάλλεται η εικόνα της Ελλάδας ως παράγοντας ασφάλειας και σταθερότητας σε περιφερειακό επίπεδο, αυξάνοντας παράλληλα το «διπλωματικό κεφάλαιο» της χώρας μας μεταβάλλοντάς μας από θεατές σε διαμορφωτές των εξελίξεων και πολύτιμους-αξιόπιστους εταίρους, προασπίζοντας ταυτόχρονα τα εθνικά μας συμφέροντα λαμβάνοντας υπόψιν ότι διαθέτουμε έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους παγκοσμίως. Εξάλλου, σύμφωνα με τον Θεμιστοκλή:
«Έχουμε γη και πατρίδα, όσο έχουμε πλοία και θάλασσα».