Η σημερινή Τουρκία δεν είναι εκείνη της δεκαετίας του 1990 ή των αρχών της δεκαετίας του 2000, όταν ακόμη υπήρχαν διάφορες οπτικές για μια ευρύτερη σύγκλιση της Άγκυρας με την Ευρώπη. Απέναντι στην Ελλάδα, στην άλλη πλευρά των διερευνητικών, υπάρχει πια ένα κράτος που με στρατιωτικές επεμβάσεις αλλάζει τα σύνορα της Μέσης Ανατολής και με ένα πολιτικό σύστημα που αποκτά όλο και περισσότερο απολυταρχικά χαρακτηριστικά. Την ίδια στιγμή, τα εσωτερικά του ρήγματα –πολιτικά, οικονομικά και θρησκευτικά- διευρύνονται συνεχώς. Αυτή η νέα Τουρκία είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα της στροφής του κέντρου βάρους της Άγκυρας προς τη Μέση Ανατολή τα τελευταία δεκαπέντε περίπου χρόνια.
Η αρχή
Η αρχή αυτής της στροφής έγινε μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003. Η καταστροφική επίδειξη ισχύος της υπερδύναμης, η στιγμή που ο μεταψυχροπολεμικός μονοπολισμός έφθανε στο ζενίθ του, ήταν ένας σεισμός για την περιοχή. Το επίκεντρο ήταν η Βαγδάτη, όμως οι κραδασμοί έφθασαν έως τον Περσικό Κόλπο, την Ανατολική Μεσόγειο και τις κουρδικές περιοχές του Ιράκ και της Συρίας, ακουμπώντας και στην πορεία ανοίγοντας κάθε μεγάλο ζήτημα της περιοχής. Οι διακρατικές ισορροπίες της Μέσης Ανατολής ταρακουνήθηκαν βίαια, το Ιράκ μετατράπηκε σε εστία ισλαμικών μιλιταρισμών, ενώ οι ιρακινοί Κούρδοι άρχισαν να βλέπουν ορατό το ενδεχόμενο της ανεξαρτησίας τους.
H νέα αστάθεια που σιγόκαιγε νοτίως των συνόρων της τράβηξε την προσοχή της Άγκυρας προς το Ιράκ. Ο διαρκής υπαρξιακός φόβος της ανάδυσης ενός κουρδικού κράτους -το Σύνδρομο των Σεβρών που διαπερνά την τουρκική πολιτική- υποχώρησε κάπως μετά την ψήφιση του νέου ομοσπονδιακού συντάγματος του Ιράκ το 2005. Την ίδια περίοδο, Τουρκία και Συρία βελτίωσαν θεαματικά τις σχέσεις τους. Η Άγκυρα πλησίαζε τον αραβικό κόσμο και ο υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Ερντογάν, Αχμέτ Νταβούτογλου, αναφερόταν σε πολιτική «μηδενικών προβλημάτων» με τις γειτονικές χώρες.
Νέες φιλοδοξίες
Όμως η νέα Μέση Ανατολή, σε κατάσταση διαρκούς ανισορροπίας μετά την αμερικανική επέμβαση, παρήγαγε συνεχώς κρίσεις. Η επέκταση των αραβικών εξεγέρσεων στη Συρία το 2011 προκάλεσε μια νέα κρίση, που σχεδόν αμέσως τράβηξε και πάλι το ενδιαφέρον της Άγκυρας. Μέσα σε μόλις οκτώ χρόνια, η Τουρκία έβλεπε όλα τα αραβικά κράτη κοντά στα σύνορά της να οδηγούνται σε βαθιά και έντονη περιδίνηση. Πρώτα το Ιράκ από το 2003, ύστερα ο Λίβανος από το 2005 και μετά η Συρία από το 2011. Η ανησυχία της Άγκυρας για αυτήν τη διαρκή αραβική αστάθεια μετατράπηκε σταδιακά, κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων, σε φιλοδοξία και η στροφή της Τουρκίας προς τη Μέση Ανατολή θα αποκτούσε πλέον χαρακτηριστικά βαθιάς εμπλοκής.
Η μετατόπιση του σουνιτικού Ισλάμ στον άξονα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής από την κυβέρνηση Ερντογάν και η πρόθεση για στρατιωτική εμπλοκή εκτός των τουρκικών συνόρων ένωσαν τις φιλοδοξίες της Άγκυρας από το βόρειο Ιράκ και τη βόρεια Συρία έως την Ανατολική Μεσόγειο και τη δυτική Λιβύη. Σε αυτήν την περιφερειακή υπερένταση, η Άγκυρα εντατικοποίησε την αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας και της Κύπρου.
Με το βλέμμα στη Μόσχα
Αν και η γεωπολιτική πραγματικότητα της περιοχής θέτει συχνά τα δικά της όρια στις τουρκικές φιλοδοξίες, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει βρει ένα σημαντικό έρεισμα στη Μόσχα. Αυτή η σταδιακή αποκόλληση της Τουρκίας από την παραδοσιακή σχέση της με τη Δύση έχει συνδυαστεί με την ανάδυση ενός νέου πολυπολισμού στην ασιατική ήπειρο, με βασικό σημείο επαφής την αντίδραση απέναντι στις ΗΠΑ.
Ρωσία, Τουρκία και Ιράν συγκλίνουν στο πλαίσιο της «Διαδικασίας της Αστάνα».
Ρωσία και Κίνα συγκλίνουν στο πλαίσιο του «Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης».
Το Ιράν και η Τουρκία, μαζί με το Πακιστάν, αποτελούν κομβικές ζώνες για το φιλόδοξο σχέδιο «One Belt-One Road» που προωθεί η Κίνα κατά μήκος της ασιατικής ηπείρου.
Σε αυτόν τον νέο πολυπολισμό με επίκεντρο την Ασία, η Άγκυρα επιδιώκει να βρει στρατηγικά και οικονομικά αντίβαρα απέναντι στις μελλοντικές αμερικανικές και ευρωπαϊκές πιέσεις.
Η Τουρκία σε κρίση
Την ίδια στιγμή, η Τουρκία βρίσκεται στα πρόθυρα μιας αναδυόμενης πολιτικής κρίσης καθώς μετά από σχεδόν δύο δεκαετίες η εκλογική δύναμη του κυβερνώντος ΑΚΡ μειώνεται. Υπό αυτό το πρίσμα, μπορεί η στροφή της Τουρκίας προς τη δυτική Ασία και προς τον νέο ασιατικό πολυπολισμό να έχει αυξήσει τον αναθεωρητισμό και την επιθετικότητά της, ωστόσο η εμβάθυνση της εμπλοκής της σε συνεχείς περιφερειακές κρίσεις έχει διευρύνει τα εσωτερικά της ρήγματα.
Το κουρδικό ζήτημα παραμένει ανοιχτό, η πολιτικό-θρησκευτική όξυνση αυξάνεται, ενώ το πολιτικό σύστημα κινείται βαθύτερα προς απολυταρχικές και μιλιταριστικές τάσεις.
Σημάδια πως η στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στην ευρύτερη Μέση Ανατολή εμπεριέχει και μια αμφίδρομη διάσταση, με βαθιές επιπτώσεις για την εσωτερική κατάσταση και το μέλλον της Τουρκίας.