Γράφει η Έλενα Ψυλλάκου Συνεργάτιδα επικοινωνίας, The Green Tank
Ανεργία, ανασφάλεια, απομόνωση, αλλά και ένα ανυποχώρητο όραμα για ένα δίκαιο και βιώσιμο μέλλον. Έτσι σκιαγραφούν την καθημερινότητά τους σήμερα νέοι και νέες από τις περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας που ήταν για δεκαετίες εξαρτημένες από τη λιγνιτική παραγωγή.
Σήμερα, καθώς ο λιγνίτης εγκαταλείπεται, διεκδικούν τη θέση τους στη δημιουργία ενός νέου κοινωνικού και παραγωγικού μοντέλου. Δύναμή τους η ευαισθητοποίηση και τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας που τους δίνουν δυνατότητες διαλόγου, οργάνωσης και δράσης. Και σε αντίθεση με συντηρητικές φωνές, βλέπουν στην ιστορική συγκυρία της Δίκαιης Μετάβασης μια μεγάλη ευκαιρία.
Ποια είναι όμως τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν και ποιες οι προτάσεις τους;
Σύμφωνα με την ανάλυση του Green Tank για τα δημογραφικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των νέων στην Περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας συγκριτικά με τις ανθρακικές περιφέρειες της ΕΕ (2022· με στοιχεία Eurostat για την περίοδο 2011-2021), η περιφέρεια της Δυτικής Μακεδονίας έρχεται πρώτη στη μείωση πληθυσμού νέων 15 έως 29 ετών (16,9% έναντι 11,7%) και εμφάνισε τα υψηλότερα ποσοστά ανεργίας (42% έναντι 13,3%). Ακόμα, ο δείκτης για νέους/νέες που βρίσκονται εκτός εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης ή εργασίας (NEET) είναι διαχρονικά μεγαλύτερος.
Η νεολαία που σήμερα ζει στην Κοζάνη και τη Φλώρινα, επιβεβαιώνει αυτήν την εικόνα. Στο εργαστήριο ενδυνάμωσης νέων για τη Δίκαιη Μετάβαση που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο 2023 στη Φλώρινα, σε συνεργασία του Green Tank και του Ομίλου Ενεργών Νέων Φλώρινας – ΟΕΝΕΦ, νέοι και νέες της περιφέρειας κλήθηκαν να καταγράψουν τις απειλές που καλούνται να αντιμετωπίσουν.
Εκεί κατέταξαν τα χαμηλά ποσοστά πληθυσμού νεολαίας στις λιγνιτικές περιοχές, τη μετανάστευση και τις κοινωνικές ανισότητες, την έλλειψη πόρων και κινήτρων, την έλλειψη πληροφόρησης και καθοδήγησης, καθώς και την ανεπαρκή εκπροσώπησή τους στα κοινά. Έχουν φωνή που δεν ακούγεται και υπάρχουν πόροι στους οποίους δεν έχουν πρόσβαση.
Παρά το γεγονός ότι οι απειλές αυτές και ειδικά η φυγή των νέων αναγνωρίζονται συλλογικά ως παράγοντες που υπονομεύουν την επιτυχία της μετάβασης, λείπουν οι θεσμικές παρεμβάσεις που θα άλλαζαν ουσιαστικά την εικόνα.
Τέτοιες παρεμβάσεις θα ήταν η συμπερίληψη των νέων στη διακυβέρνηση της μετάβασης και τη λήψη των αποφάσεων, αλλά και η δημιουργία ενός ειδικού Ταμείου Νέων που θα αξιοποιούσε πόρους της μετάβασης, εθνικούς και ευρωπαϊκούς, αποκλειστικά για την ενίσχυση της νεολαίας.
Αυτό το θεσμικό κενό έγινε ορατό στον σχεδιασμό των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης και του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης 2021-2027 που υλοποιείται ήδη από τον Οκτώβριο του 2022.
Συχνά αυτές οι δυσκολίες καταλήγουν να απομακρύνουν τη νεολαία από τα διακυβεύματα της εποχής της, να εντείνουν το γενικευμένο έλλειμμα εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και να μειώνουν το ενδιαφέρον για αλλαγή.
Στον αντίποδα όμως, όλο και περισσότερες ομάδες αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για να αξιοποιήσουν διαθέσιμους πόρους και να φέρουν τη Δίκαιη Μετάβαση στην καθημερινότητά τους. Στα φωτεινά παραδείγματα, ο Όμιλος Ενεργών Νέων Φλώρινας – ΟΕΝΕΦ δημιούργησε το Εκπαιδευτικό Κέντρο Ανανεώσιμων Ενέργειας στον Φιλώτα, του Δήμου Αμυνταίου και σήμερα μετατρέπει εγκαταλελειμμένες εκτάσεις του Σιδηροδρομικού Σταθμού της Φλώρινας σε ένα πρωτοποριακό κέντρο Νεολαίας, Εκπαίδευσης και Καινοτομίας.
Μεταξύ άλλων δράσεων, τον Οκτώβριο 2022 διοργάνωσε το 1ο Συνέδριο - Forum Νεολαίας με θέμα «Οι Νέοι στις Περιφέρειες της Ευρώπης - Μεταλιγνιτική Εποχή και Ανάπτυξη - Διάλογος, Καινοτομία και Δράσεις». Εκεί δημιουργήθηκε ένα ζωντανό πεδίο διάλογου ανάμεσα στη νεολαία με θεσμικούς φορείς και εκπροσώπους της Κοινωνίας των Πολιτών, όπου ακούσαμε την αγωνία τους για ενημέρωση σχετικά με τη διακυβέρνηση της μετάβασης, τους διαθέσιμους πόρους αλλά και καλές πρακτικές από άλλες λιγνιτικές περιφέρειες της ΕΕ.
Παράλληλα, ομάδες νέων στην Κοζάνη, τη Φλώρινα, το Αμύνταιο, τη Σιάτιστα υλοποιούν αυτήν την περίοδο έργα που χρηματοδοτούνται από το πρόγραμμα EUTeens4Green της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που έχει αποκλειστικό στόχο την ενδυνάμωση της συμμετοχής της νεολαίας σε περιοχές που λαμβάνουν πόρους από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.
Πρόσφατα, στην Κοζάνη πραγματοποιήθηκε η συζήτηση «Η Δίκαιη Μετάβαση της Κοζάνης: Ένα ανοιχτό βιβλίο» που έφερε σε διάλογο καθημερινούς ανθρώπους της πόλης, εκπροσώπους φορέων και της Κοινωνίας των Πολιτών για τη δημιουργία ενός ψηφιακού αρχείου αφηγήσεων που, όπως ανέφεραν οι διοργανωτές, θα αποτελέσει σημείο αναφοράς για τους νέους και τις νέες της περιφέρειας. Στο πλαίσιο αυτού του έργου, μαθήτριες του 3ου Λυκείου Κοζάνης - που συμμετέχει ενεργά σε δράσεις αειφορίας από το 2017 - παρουσίασαν τη συμμετοχή τους σε πρωτοβουλίες περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, βιώσιμης συμπεριφοράς, ευαισθητοποίησης αλλά και επαγγελματικού προσανατολισμού. «Θέλουμε η εκπαίδευση να έχει θέση στη Δίκαιη Μετάβαση και τα σχολεία να δίνουν ερεθίσματα για να γίνουμε ενεργοί πολίτες», ήταν η θέση τους.
Με αφορμή τέτοια έργα και δράσεις που εφοδιάζουν και κινητοποιούν τους νέους και τις νέες της Δυτικής Μακεδονίας, τους/τις ακούμε να συζητούν για τρόπους οργάνωσης, αλλά και για τη δημιουργία ενός θεσμικού φορέα που θα εκφράζει τις απόψεις και τα αιτήματά τους, όπως θα ήταν ένα Συμβούλιο Νέων σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Ακόμα, να επεξεργάζονται τρόπους αξιοποίησης του διαδικτύου για την ενημέρωση, την ανταλλαγή και την οργάνωση επιμέρους ομάδων δράσης για την προώθηση συγκεκριμένων προτάσεων· να ζητούν την ειδίκευσή τους σε νέα επαγγέλματα· να φαντάζονται τις πόλεις τους βιώσιμες και συμπεριληπτικές. Αυτά είναι τα μηνύματα που στέλνουν στην τοπική αυτοδιοίκηση και τους φορείς που είναι αρμόδιοι για την υλοποίηση του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης και την αξιοποίηση των πόρων της μετάβασης.
Η νεολαία της Δυτικής Μακεδονίας έχει φωνή και αυτό που χρειάζεται είναι να ακουστεί σε κάθε γωνιά της Ελλάδας και της Ευρώπης. Η ιστορική στιγμή στην οποία βρίσκεται είναι γεμάτη προκλήσεις, αλλά και δυνατότητες. Είναι η γενιά που αφήνει πίσω της ένα μοντέλο κοινωνικών και παραγωγικών σχέσεων που βασιζόταν στον λιγνίτη και καλείται να τις φτιάξει από την αρχή, με νέες δομές και με τις δικές της δυνάμεις. Και έτσι αποτελεί ήδη ένα πρότυπο όχι μόνο για τις περιοχές σε μετάβαση, αλλά για όλους και όλες.