«Η ευτυχία του ανθρώπου συνίσταται στη μόρφωση και στην παιδεία, και όχι στα αγαθά που δίνει και παίρνει η τύχη». Πόσοι ιστορικοί, φιλόσοφοι, επιστήμονες, μελετητές έχουν επανειλημμένα αναδείξει με θεωρίες και έργα τη σημασία μιας θεμελιώδους κινητήριας δύναμης της ανθρώπινης ζωής, της εκπαίδευσης; Αρκεί και μόνο η ανωτέρω φράση του Πλουτάρχου, ώστε να αντλήσουμε δύναμη και να εστιάσουμε επιτέλους στην ουσία των πραγμάτων, στον πυρήνα της ψυχικής μας ανάτασης, στο πνεύμα μας σε συνάρτηση με την παιδεία μας.
Βιώνουμε μια δεινή, βαθιά κοινωνικοοικονομική και πολιτική κρίση. Πολύ περισσότερο μια κρίση αξιών, κρίση πνευματικής συγκρότησης και προσωπικής διαύγειας. Η πλουραλιστική κοινωνία στην οποία ζούμε, έχει καταστήσει την ύλη ως πρωταρχική βάση εξάρτησης της υπόστασής μας, θα λέγαμε ότι την έχει θέσει ως αυτοσκοπό. Εξάλλου, ποιος μπορεί να αμφισβητήσει τη δύναμη του μαγνήτη της ευκολίας; Του ταχύτατου πλην πνευματικά ανέξοδου; Η οικονομική κρίση δημιούργησε μια δυσμενή βάση ζωής, γέννησε πολλά πρακτικά προβλήματα δημιουργώντας σταδιακά μια πνευματική παθογένεια. Η επιβίωση πλέον είναι ο πρωταρχικός σκοπός του σύγχρονου ανθρώπου. Τουλάχιστον, για τον Έλληνα.
Το παράδοξο είναι ότι προσπαθούμε να συγχρονιστούμε με μία υπερκαταναλωτική πραγματικότητα, παρακολουθώντας τον κόσμο να μεταβάλλεται, να εξελίσσεται με ταχύτητα φωτός. Και το σημείο αυτό είναι που μας λυγίζει, που μας πληγώνει, διότι εμείς που πρώτοι θέσαμε τις βάσεις για τις θετικές και τις θεωρητικές επιστήμες, στεκόμαστε πλέον θεατές με τα χέρια δεμένα λόγω έλλειψης υποδομών και εσωτερικής υποστήριξης. Και κάπως έτσι, αποδυναμώνεται μία από τις σημαντικές συμβολές στον τομέα της επιστήμης, η ελληνική ιδέα.
Ο νους είναι εκείνος που λαφυραγωγεί την αρετή, το πνεύμα. Στη διάπλαση και εκτύλιξή του συμβάλλει πρωτίστως η πρωτοβάθμια – δευτεροβάθμια εκπαίδευση με τους ειδήμονες λειτουργούς της – εκπαιδευτικούς, διανοητικούς και ψυχολογικούς γνώστες με μεράκι και αγάπη για το αντικείμενό τους, καθώς επίσης και με το μέσο διάδοσης αυτού του πλούτου, το βιβλίο. Και εδώ δυστυχώς είναι που η χώρα μας αντιμετωπίζει τις περισσότερες ελλείψεις.
Η παραπαιδεία δεν ανθεί μόνη της. Εμφανίζεται και θεριεύει στα κενά του εκπαιδευτικού συστήματος που υπάρχουν, στις ελλείψεις ή κακέκτυπες εκδόσεις συγγραμμάτων, στην πρόχειρη και επιφανειακή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, επιβάλλοντάς τους παράλληλα τη διδασκαλία υπέρογκης ύλης χωρίς τη συνδρομή προσφιλών και ουσιαστικών μέσων (διαδραστικοί πίνακες, επικουρικό οπτικοακουστικό υλικό κατ’ εξειδίκευση της εκάστοτε διδακτέας ύλης, εργαστήρια βιωματικής προσέγγισης της ύλης, ευκαιρίες εκπαιδευτικών επισκέψεων και εκδρομών, αθλοπαιδιών κλπ), δημιουργώντας κατά αυτόν τον τρόπο πρακτικά προβλήματα στους λειτουργούς της εκπαίδευσης, όπως να εναρμονίσουν την παράδοση της ετήσιας ύλης με την αφομοίωσή της από τους μαθητές και τελικώς την κτήση της από εκείνους. Και φυσικά, ας μην λησμονούμε τον ακρογωνιαίο λίθο της εκπαιδευτικής παθογένειας, τα ολιγοθέσια σχολεία σε επαρχίες και εν γένει σε δυσπρόσιτες - απομακρυσμένες περιοχές, τα οποία κατά το πέρασμα της οικονομικής κρίσης ολοένα και “αφανίζονται”.
«Κατεδαφιζόμεθα» δυστυχώς με το κλείσιμο κάθε σχολικής μονάδας στις μικρές ελληνικές κοινότητες. Δεν είναι τα οικοδομήματα, οι υποδομές, το ανθρώπινο δυναμικό μόνο που χάνεται, αλλά πολύ περισσότερο χάνεται μέρος της ανθρώπινης ζωής, κύτταρα εθνικής ιστορίας, πολιτισμού, χωρικής και πνευματικής σύνδεσης. Ποιος αλήθεια ενδιαφέρθηκε ουσιωδώς για την εκπαίδευση των ανηλίκων της Φθιώτιδας, της Φωκίδας, της Όσσας του Δήμου Τεμπών, της Κρήνης Φαρσάλων και πολλών κοινοτήτων που κατά τη διάρκεια της κρίσης έχασαν την πηγή προόδου και ανάπτυξης, τα σχολεία τους; Παρά τις συνταγματικές κατοχυρώσεις του υπέρτατου θεσμικού δικαιώματος της παιδείας (βλ. άρθρο 16 Συντάγματος), η εκπαίδευση σταμάτησε να είναι προτεραιότητα και κατέληξε προνόμιο των «αστών», δημιουργώντας τοιουτοτρόπως φαινόμενα ερημοποίησης επαρχιακών κοινοτήτων/ κωμοπόλεων και – κατά συνέπεια – μορφωτικών ανισοτήτων.
Ας δούμε ορισμένα ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία, που αναδεικνύουν την κυριολεκτική φτωχοποίηση της παιδείας:
Στα μνημονιακά χρόνια η δημόσια χρηματοδότηση της δημόσιας παιδείας μειώθηκε κατά 40% περίπου. Σύμφωνα με τον προϋπολογισμό της Ελλάδας για το 2018 το σύνολο των δαπανών που θα αφορούν στην Εκπαίδευση θα ανέλθει στα 5,317 δισ. Ευρώ, κάτι που ισοδυναμεί με το 2,88% του ΑΕΠ. Πάλι η Ελλάδα είναι στους ουραγούς της Ευρώπης.
Στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση έκλεισαν κατά την τετραετία 2010 – 2014 περίπου 1.200 σχολεία.
Μείωση των αποδοχών των εκπαιδευτικών και των δύο βαθμίδων από 22% έως 45% για τους νεοδιοριζόμενους εκπαιδευτικούς, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αποδοτικότητά τους.
Γιατί όμως τα σχολεία κλείνουν; Η απάντηση βρίσκεται στο μονοψήφιο αριθμό των μαθητών τους. Και αναλογικά, ο αριθμός αυτός είναι απότοκος του θεμελιώδους εθνικού προβλήματος της υπογεννητικότητας, η οποία ωστόσο μπορεί – ακόμα και τώρα - να αντιμετωπιστεί, αρκεί το κράτος να εστιάσει σ’ αυτήν και να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο τα κατάλληλα κίνητρα για περισσότερες γεννήσεις. Μόνο όταν η διοικούσα εξουσία αφουγκραστεί τις ανάγκες, τα προβλήματα και τις επιθυμίες της κοινωνίας της, θα πετύχει την εσωτερική συγκρότηση, την ομοιογένεια, την ομοψυχία και τη συμμετοχή στο ουσιαστικό “πολιτικό γίγνεσθαι”.
Είναι όφελος, επένδυση και παρακαταθήκη να διατηρήσουμε ενεργά τα εκπαιδευτικά ιδρύματα ακόμα και στις απομακρυσμένες περιοχές. Το μέλλον μας και η ελπίδα του «αισίου», της εξέλιξης, της αλλαγής είναι οι νέοι μας. Σε εκείνους πρέπει να επενδύσουμε, να τους ενισχύσουμε με πνευματικά εφόδια, ώστε να καρποφορήσουν και να μας «ξεκολλήσουν» με τη διανοητική και νεανική ζωντάνια, την εργατικότητα και το φιλότιμο που τους διακατέχει, από αυτόν τον κυκεώνα της παθογένειας και της αδράνειας. Αυτή τη δύναμη πρέπει να αυξήσουμε.
Το ελληνικό κράτος, ενώ θα έπρεπε να βλέπει την παιδεία ως επένδυση, ίσως επειδή παθαίνει αλλεργία με τις επενδύσεις, δεν την αντιμετωπίζει με την δέουσα αξία και σοβαρότητα, όπως συμβαίνει στις περισσότερες πολιτισμένες χώρες του δυτικού κόσμου. Τι και αν ο Πλάτωνας ανέφερε ότι «η παιδεία είναι δεύτερος ήλιος για τους ανθρώπους». Τι και αν ο Πλούταρχος θεώρησε ότι: «Όπως η γη, όσο γόνιμη κι αν είναι δεν μπορεί να κάμει τίποτα χωρίς καλλιέργεια, έτσι και ο νους, χωρίς εκπαίδευση δεν μπορεί να δώσει καλό καρπό.». Φωνή βοώντος εν τη ερήμω για τους κυβερνώντες στην Ελλάδα. Αρκούμαστε και πάλι να δίνουμε τα φώτα μας στην Ευρώπη μέσω των φιλοσόφων μας, αλλά εμείς αρνούμαστε πεισματικά να κάνουμε τα αυτονόητα. Η παιδεία πρέπει άμεσα να αναβαθμιστεί. Οι καιροί ου μενετοί!