Η γνωστή επιστολή απόγνωσης του εκπαιδευτικού των ΕΠΑΛ έτυχε ευρείας δημοσιότητας και σχολιασμού (ενδεικτικά εδώ).
Στο σημείωμα αυτό θα επιχειρήσω μια προσέγγιση διαφορετική, στο πεδίο εκείνο όπου συναντώνται η ψυχιατρική και η ψυχολογία με την πολιτική. Θα απλοποιήσω, όσο μπορώ περισσότερο, για να γίνω κατανοητός και από τους μη ειδικούς.
Κάθε ανθρώπινη συμπεριφορά είναι ένα μέγεθος αφάνταστα πολύπλοκο ως προς την εξήγησή του. Συνεπώς και η παραβατική συμπεριφορά. Έτσι αυτό το κείμενο δεν αποτελεί πραγματεία και δεν εξαντλεί την διαπραγμάτευση του θέματος.
Γνωρίζουμε πλέον, από μακρά εμπειρία, πως α) οι μαθησιακές δυσκολίες και β) η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα, έχουν συχνά ως μακροπρόθεσμη έκβαση τις διαταραχές συμπεριφοράς. Η γνώση αυτή έχει τεκμηριωθεί με άφθονη βιβλιογραφία. Φυσικά – και ευτυχώς – δεν συμβαίνει αυτό με όλα τα παιδιά που εμφανίζουν τα παραπάνω α ή β. Χρειάζεται να συντρέχουν και συναισθηματικοί ή κοινωνικοί λόγοι: παραμέληση από τους γονείς, αγωγή χωρίς όρια, απόρριψη από τους εκπαιδευτικούς, θυμός, θλίψη, κοινωνικός αποκλεισμός, ιδεολογικές επιλογές κ.ά.
Επιπλέον σημαντικό ρόλο θα παίξει η εξωστρέφεια ως ιδιοσυγκρασιακό χαρακτηριστικό, αφού τα εσωστρεφή παιδιά αναπτύσσουν άλλου τύπου ψυχοπαθολογίες, πάντως όχι παραβατικές. Στη βάση αυτής της πολυπλοκότητας, λοιπόν, κάθε παιδί αποκτά τη δική του ψυχολογική και κοινωνική ιστορία, μέσω της οποίας αφήνει το δικό του προσωπικό αποτύπωμα στον εξωτερικό κόσμο.
Έτσι, υπεραπλουστεύοντας για τις ανάγκες της κατανόησης, θα διαμόρφωνα το εξής σχήμα:
Ερχόμαστε τώρα στα ΕΠΑΛ. Είναι πασίγνωστο ότι συγκεντρώνουν μαθητές που δεν αισθάνονται ότι θα τά καταφέρουν στο Γενικό Λύκειο. Ευνόητο είναι ότι στον πληθυσμό αυτό θα υπερεκπροσωπούνται μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες ή ΔΕΠΥ. Άρα το ερώτημα μετατίθεται ως εξής: σε ποια ψυχοκοινωνική κατάσταση αυτοί οι 15χρονοι εισέρχονται στο ΕΠΑΛ; Τι έχει γίνει προηγουμένως για να αποφύγουμε να φτάσουν στο σημείο αυτό επιβαρυμένοι;
Για να μην εξελιχθεί ολόκληρη αυτή η θλιβερή αλυσίδα είναι προφανές ότι χρειάζονται παρεμβάσεις νωρίτερα. Απαριθμώ μερικές από αυτές τις οποίες υπαγορεύουν η κοινή λογική και η εμπειρική γνώση:
Έγκαιρη διάγνωση της μαθησιακής διαταραχής ή της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα: Αυτή γίνεται στα κρατικά κέντρα του Υπουργείου Παιδείας τα οποία όμως έχουν κατακλυσθεί από αιτήματα και δίνουν ραντεβού μετά από πολύ καιρό. Άρα απαιτούνται προσλήψεις.
Καλύτερη οργάνωση των δημόσιων και ιδιωτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας ώστε να αντιμετωπίζεται (φαρμακευτικά ή/και συμπεριφορικά) η ΔΕΠΥ. Δυστυχώς δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να γίνεται διάγνωση ΔΕΠΥ σε μαθητές Γυμνασίου, ή και Λυκείου (!) με αποτέλεσμα να έχει πάθει ζημιά ο ψυχισμός τους και να έχουν αποκοπεί από την μαθησιακή διαδικασία.
Σχεδιασμός και ανάπτυξη εναλλακτικών τρόπων μάθησης, αφού δεν μαθαίνουν όλα τα παιδιά με τον ίδιο κλασικό τρόπο. Αυτό θα αποτρέψει το αίσθημα αποτυχίας των μικρών μαθητών, το οποίο δημιουργεί προβληματική αυτοεικόνα που τούς συνοδεύει μέχρι την ενηλικίωσή τους, ενίοτε και μετά από αυτήν…
Διασύνδεση των σχολικών μονάδων με δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας ώστε να αντιμετωπίζονται έγκαιρα οι επιθετικές και διασπαστικές συμπεριφορές. Ουσιαστικά σήμερα δεν υφίσταται διασύνδεση και οι όποιες προτροπές των εκπαιδευτικών που νοιάζονται (δυστυχώς όχι όλων) προς τους γονείς για να πάρουν γνώμη ειδικού πέφτουν συχνά στο κενό. Πρακτικά δεν υπάρχει μέχρι τώρα τρόπος να καμφθεί η άρνηση συνεργασίας ενός ανεπαρκούς ή παθολογικού γονέα.
Επιμόρφωση και βιωματικές δράσεις των εκπαιδευτικών ώστε να αποφεύγεται η στοχοποίηση των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες ή ΔΕΠΥ και να συμβάλλουν στην διόρθωση της αυτοεικόνας τους και την ομαλή ένταξή τους.
Κατάλληλη παρέμβαση από ειδικούς προκειμένου να διορθωθούν χρονίζοντα προβληματικά συναισθήματα όπως ο θυμός και η θλίψη, τα οποία ενισχύονται από την απόρριψη που τα παιδιά αυτά βιώνουν στο σχολείο και στην οικογένεια. Αν αυτό δεν συμβεί, τότε η ψυχική τους εξέλιξη λαμβάνει μια σπειροειδή μορφή με αλληλοενισχυόμενους φαύλους κύκλους:
Τέλος, αναίρεση του κλίματος λαϊκισμού και ατιμωρησίας που επιδεινώνεται σταδιακά από την μεταπολίτευση μέχρι σήμερα. Η νοοτροπία αυτή είναι που επέτρεψε το ντροπιαστικό φαινόμενο των καταλήψεων, που απάλλαξε τους έφηβους δράστες και τους γονείς τους από την υποχρέωση αποζημίωσης για καταστροφές στη δημόσια περιουσία, που προσλαμβάνει στην εκπαίδευση ακόμη και τον πλέον ακατάλληλο αρκεί να έχει πτυχίο.
Τα παραπάνω αποτελούν παρεμβάσεις είτε στα αρχικά αίτια είτε στους κοινωνικοσυναισθηματικούς παράγοντες που ανέφερα στην εξίσωση. Τι από αυτά υλοποιείται στην κοινωνία μας; Σχεδόν τίποτε. Με ευθύνη όλων των μέχρι τώρα κυβερνήσεων. Δεν υπήρχαν καν στο οπτικό τους πεδίο. Φυσικά πρόκειται για ιδέες τις οποίες κατά καιρούς εξέφραζαν και υπέβαλλαν ειδικοί και τα συλλογικά τους όργανα όπως η Ελληνική Εταιρεία Ψυχιατρικής Παιδιού και Εφήβου, ενδεχομένως και άλλες τις οποίες δεν έχω υπόψη μου.
Συνεπώς γιατί τόση έκπληξη και αγανάκτηση; Ο συμπαθής καθηγητής (και τόσοι άλλοι, άτυχοι σαν αυτόν, που δεν μιλούν) εισέπραξαν τον λογαριασμό από μια αδιαφορία δεκαετιών. Όταν δεν κάνεις τίποτε για να σπάσεις τη φαύλη αλυσίδα του κακού, απλώς περιμένεις μοιρολατρικά την καταστροφή. Τοποθετήσαμε μαζί τα υλικά του μίγματος και τώρα αγανακτούμε επειδή συνέβη η έκρηξη.
Αν δεν μας νοιάζουν οι καταστροφές που συμβαίνουν στον ψυχισμό αυτών των εφήβων, τουλάχιστον μπορούμε να σκεφθούμε την οικονομία. Όταν πια φθάσει να ενηλικιώνεται κάποιος με διαταραγμένη συμπεριφορά είναι βέβαιο ότι θα κοστίσει βαριά στην κοινωνία στο μέλλον: χρήση ουσιών, εγκληματικότητα, σεξουαλική παραβατικότητα, ‘πολιτικοί’ βανδαλισμοί και πολλά άλλα θα αποτελούν το τίμημα της αδιαφορίας των γονέων και των πολιτικών που διάλεξαν να στείλουν το πρόβλημα στην επόμενη κυβέρνηση, σε ένα άδηλο αύριο, στην χωματερή της Ιστορίας. Εκεί όπου καταλήγουν και κάποιοι συνάνθρωποί μας τελικά.-