Στον ενάμιση χρόνο που διαρκεί η πανδημία ξεχάσαμε, σε εθνικό και ευρωπαϊκό πεδίο, πολλές από τις σταθερές των προηγούμενων δεκαετιών. Μια από αυτές ήταν η δημοσιονομική σταθερότητα, δηλαδή το κράτος να μην δαπανά περισσότερα από όσα εισπράττει, που είχε γίνει ιερό ευαγγέλιο από τη Γερμανία και ένα τρομερά ασφυκτικό πλαίσιο για την Ελλάδα. Η πανδημία ανάγκασε τη Γερμανία να κάνει ένα βήμα πίσω και, για τη σωτηρία της Ιταλίας, αλλά και των περισσότερων χωρών της Ευρωζώνης, η «οικονομική ορθοδοξία» πήγε περίπατο και η ΕΚΤ δανείζει αφειδώς με ελάχιστο επιτόκιο.
Αλλά η έκτακτη κατάσταση δεν θα παραμείνει αιωνίως. Σε αυτόν τον ενάμιση χρόνο, το κράτος έριξε δεκάδες δισεκατομμύρια για να διασωθεί η οικονομία, αλλά αυτό έχει αντίκρισμα στο δημόσιο χρέος που αυξήθηκε ακόμα περισσότερο.
Το πρώτο εξάμηνο του 2019, η κεντρική διοίκηση κατέγραψε πλεόνασμα 6,49 δισ. ευρώ, αλλά, το πρώτο εξάμηνο του 2021, η κεντρική διοίκηση κατέγραψε έλλειμμα 9,2 δισ. ευρώ και, αν προσθέσουμε και το έλλειμμα των 16 δισ. του 2020, φτάνουμε στα 25 δισ. ευρώ σε ενάμιση χρόνο. Ήδη, το χρέος, από τα τέλη του 2020, είχε εκτιναχθεί στο 205% και τα 341 δισ. ευρώ.
Όλες οι χώρες της Ευρωζώνης εκτροχιάστηκαν δημοσιονομικά αυτό το διάστημα, αλλά την κατάσταση της Ελλάδας καμιά άλλη χώρα δεν την προσεγγίζει.
Από το Φθινόπωρο, που τα «γεράκια» της Ευρωζώνης θα αναθαρρήσουν και στη Γερμανία θα υπάρχει νέος καγκελάριος, πιθανότατα ο εκλεκτός της Μέρκελ, Άρμιν Λάσετ, θα υπάρξουν νέες πιέσεις για να μαζευτεί το χαλαρό σχοινί της ΕΚΤ. Έχουν αρχίσει να ακούγονται οι πρώτες φωνές, με το σκεπτικό ότι η Ευρωζώνη κινδυνεύει από τον πληθωρισμό.
Στο διαμορφωμένο τοπίο που είναι αρκετά δυσοίωνο, η συζήτηση στην Ελλάδα κυβέρνησης, κομμάτων και δημοσιολογούντων είναι καταθλιπτική. Το σχέδιο της κυβέρνησης, σε αδρές γραμμές, είναι το μοίρασμα των πόρων από το ΕΣΠΑ και το Ταμείο Ανάκαμψης, που θα προσεγγίσουν τα 70 δισ. μέχρι το 2027 και η προσέλκυση μεγαλοεπενδυτών, όπου επενδύσεις όπως το Ελληνικό θα λειτουργήσουν ως μαγνήτης. Γι’ αυτό βλέπουμε τον πρωθυπουργό να συντρώγει με τον Μπέζος και άλλους μεγαλόσχημους, σε μια προσπάθεια γοητείας για να έρθουν επενδυτές με «χοντρά πορτοφόλια».
Η κρίση της παγκοσμιοποίησης
Σε εποχή κανονικότητας, το σχέδιο της κυβέρνησης θα είχε πιθανότητες επιτυχίας, αλλά η πανδημία έφερε στην επιφάνεια όλες τις αδυναμίες της παγκοσμιοποίησης και απειλεί να της επιφέρει ισχυρό πλήγμα. Δεκαοκτώ μήνες μετά το ξέσπασμά της, ακόμα δεν έχει επέλθει κανονικότητα στην απρόσκοπτη διακίνηση εμπορευμάτων, που είναι η πεμπτουσία της.
Στην αρχή, για μήνες, είχε κλείσει με καραντίνα μεγάλο μέρος της Κίνας. Αλλά και τώρα, τόσους μήνες μετά, παρατηρούνται τα ίδια. Η νέα έξαρση της πανδημίας στην επαρχία Γκουανγκτόνγκ είχε σαν αποτέλεσμα να κλείσει αρκετές μέρες το σημαντικό λιμάνι της Σενζέν-Γιαντιάν προκαλώντας ένα έμφραγμα ανάλογο με αυτό του Ever Given στο Σουέζ. Περισσότερα από 130 πλοία μεταφοράς κοντέινερ από όλο τον κόσμο βρίσκονται αγκυροβολημένα στο λιμάνι περιμένοντας να παραλάβουν φορτίο.
Η έξαρση της πανδημίας σε σειρά χωρών της Νοτιοανατολικής Ασίας, που μαζί με την Κίνα είναι το παραγωγικό εργαστήρι του πλανήτη, έχει αντίκρισμα στην παραγωγή. Οι προμηθευτές της Nike στο Βιετνάμ «πάγωσαν» την παραγωγή εξαιτίας κρουσμάτων. Το ίδιο συμβαίνει στην Ταϊλάνδη, τη Μαλαισία, τη Σιγκαπούρη, τις Φιλιππίνες και την Ινδονησία που όλες από τον Μάιο καταγράφουν αύξηση των κρουσμάτων, ενώ ακόμα και η πολύ πιο προηγμένη Ιαπωνία αντιμετωπίζει αυτές τις μέρες έξαρση της πανδημίας.
Τα προβλήματα στον τόπο παραγωγής και στην εφοδιαστική αλυσίδα εξαιτίας της καραντίνας, γιατί σε όλο τον κόσμο δεν έχει βρεθεί προσφορότερη λύση, προκαλούν αλυσιδωτά προβλήματα. Πρώτα από όλα έχουμε τεράστια αύξηση των μεταφορικών: στον πίνακα 1 βλέπουμε ότι όποια φορτία έχουν αφετηρία το λιμάνι της Σαγκάης προς Ευρώπη και ΗΠΑ έχουν ετήσια αύξηση της τιμής μεταφοράς τους από 230% έως 600%! Το αυξημένο κόστος μεταφοράς μετακυλίεται εν συνεχεία σε όλη την αγορά.
Οι τιμές των πρώτων υλών (πίνακας 2) παίρνουν την ανηφόρα, ενώ, σε αυτό το χαοτικό περιβάλλον, διάφοροι βρίσκουν την ευκαιρία να κερδοσκοπήσουν μαζί και οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες: το πρώτο εξάμηνο του 2021, η τιμή του πετρελαίου ανά βαρέλι αυξήθηκε κατά 45%.
Με αυτό το περιβάλλον μπορούμε να μιλήσουμε βάσιμα για κρίση της παγκοσμιοποίησης που είχε αρχίσει να διαφαίνεται από την κόντρα ΗΠΑ-Κίνας τα προηγούμενα χρόνια και τώρα, εξαιτίας της πανδημίας, αυτή βαθαίνει.
Είναι προφανές ότι, όσο ο ιός παραμένει ενεργός και υπό τον φόβο μιας νέας πανδημίας στο μέλλον, το μοντέλο όπου η Δύση σχεδιάζει και καταναλώνει προϊόντα και η Ανατολή τα παράγει δεν μπορεί να συνεχιστεί σε τέτοια κλίμακα. Η δαμόκλειος σπάθη της επιβολής δασμών συζητιέται όλο και συχνότερα στη Δύση, όσο και αν ενοχλεί τους παγκοσμιοποιητές και τις ασιατικές χώρες.
Η παραγωγή, αργά ή γρήγορα, θα αναγκαστεί σε ένα βαθμό να επανατοπικοποιηθεί και γι’ αυτό το σενάριο η Ελλάδα δεν έχει σχέδιο. Η βάση υπάρχει, είναι οι μικρομεσαίες, μεσαίες και μεγάλες επιχειρήσεις που στα χρόνια της κρίσης αναπτύχθηκαν έχοντας εξαγωγικό προσανατολισμό.
Τα επόμενα χρόνια, τους ανοίγεται μια ευκαιρία να αντικαταστήσουν, στην εγχώρια αγορά και στην ευρωπαϊκή, μέρος των εισαγόμενων ασιατικών προϊόντων. Αλλά για να γίνει αυτό χρειάζεται κυβερνητικό σχέδιο για το πώς θα αναπτυχθούν περαιτέρω αυτές οι επιχειρήσεις και πώς θα αποτελέσουν παράδειγμα για νέες. Πώς θα προσελκυστούν οι εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες που έφυγαν τα τελευταία χρόνια και διατηρούν ισχυρούς δεσμούς με την πατρίδα να επιστρέψουν και να επενδύσουν στην Ελλάδα.
Γι’ αυτά όμως δεν γίνεται παρά ελάχιστη συζήτηση στη χώρα και μάλλον επικρατεί σιωπή για τα δύσκολα που έρχονται και προς τα οποία η χώρα πηγαίνει απροετοίμαστη.