Η Τουρκία και ο Πρόεδρός της, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αναδείχθηκαν με ποικίλους τρόπους κατά την τρέχουσα προεκλογική περίοδο στο Ισραήλ.
Αμέσως μετά την προκήρυξη των επικείμενων εκλογών της 17ης Σεπτεμβρίου, και ενώ πλήθαιναν οι φήμες ότι υπάρχει περιθώριο συνεννόησης για μετεκλογική συνεργασία μεταξύ Νετανιάχου και Γκαντς, και ο Τύπος διέρρεε πληροφορίες περί της πρόθεσης του Βενιαμίν Νετανιάχου να προβεί σε νομοθετικές ρυθμίσεις που θα εφοδίαζαν τους δικηγόρους του με επιχειρήματα επί τω τέλει να καθυστερήσει ακόμα περισσότερο η πρόοδος της ανακριτικής διαδικασίας εναντίον του, ο αρχηγός του κόμματος «Yesh Atid» και εκ των κομματικών εταίρων της παράταξης «Γαλανόλευκου» , Γιαΐρ Λαπίντ, αποφάσισε να διοργανώσει πολιτική συγκέντρωση στο κέντρο του Τελ Αβίβ το βράδυ της 25ης Μαΐου 2019. Σύνθημα της συγκέντρωσης εκείνης ήταν «Να Κτίσουμε Μαζί Τείχος Προστασίας της Δημοκρατίας» και η σχετική αφίσα περιείχε την εξής φράση: «Δεν θα αφήσουμε τον Νετανιάχου να παρασύρει το Ισραήλ σε νομοθεσία τουρκικού τύπου, που θα προστατεύει τον ηγέτη της χώρας με δικαστική ασυλία».
Οι διοργανωτές της συγκέντρωσης φρόντισαν να εφοδιάσουν τους χιλιάδες παρευρισκόμενους με κόκκινα οθωμανικά φέσια, παραπέμποντας άμεσα στο καθεστώς του ″άβουλου υπηκόου” που δεν τολμά να φέρει καμία αντίρρηση στον εκάστοτε Σουλτάνο. Αξίζει μάλιστα να επισημανθεί ότι το κόκκινο φέσι ενέχει όμως ακόμα έναν ιδιαίτερο συμβολισμό, που συνδέεται με την εβραϊκή παρουσία στην Παλαιστίνη κατά την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας: Κατά τα χρόνια εκείνα, και όταν γιορταζόταν η εβραϊκή γιορτή «Πούριμ» (σ.σ. μία γιορτή που οι δημόσιες εκδηλώσεις της μοιάζουν με τις χριστιανικές Απόκριες), οι υπερορθόδοξοι Εβραίοι που κατοικούσαν στην Ιερουσαλήμ, αντί για το μαύρο καπέλο της τυπικής τους ενδυμασίας, φορούσαν ένα κόκκινο φέσι θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να διακωμωδήσουν τους κοινωνικούς περιορισμούς που επέβαλαν οι τοπικές Οθωμανικές Αρχές στο εβραϊκό στοιχείο της πόλης. Το έθιμο του ”κόκκινου φεσιού” κατά τη διάρκεια του Πούριμ στην Ιερουσαλήμ τηρείται μέχρι σήμερα στις γειτονιές των Υπερορθοδόξων Εβραίων.
Η ομιλία του Γιαΐρ Λαπίντ επέκρινε κατά τρόπο δεικτικό τον τρόπο με τον οποίον ο Τούρκος Πρόεδρος κυβερνά την χώρα του και προέβη σε σαφείς αναλογίες στον τρόπο με τον οποίον ο Βενιαμίν Νετανιάχου επιδιώκει να αποφύγει τον ποινικό του κολασμό με νομιμοφανείς μεθόδους, επιχειρώντας να αλλάξει την ισχύουσα νομοθεσία, παραμονές των επικείμενων βουλευτικών εκλογών. Οι εκτενείς επικριτικές αναφορές κατά του τουρκικού καθεστώτος και των συνταγματικών υπερεξουσιών του Προέδρου Ερντογάν συνοδεύονταν από την επαναλαμβανόμενη κραυγή του πλήθους των διαδηλωτών «Όχι, Όχι, Όχι. Δεν θα σε αφήσουμε να μας κάνεις μια Τουρκία».
Ανάλογες ευθείες αναφορές κατά του τουρκικού πολιτικού συστήματος και του Προέδρου Ερντογάν ακούστηκαν επανειλημμένα, και καθ’ όλη τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, από ηγετικά στελέχη του «Κόμματος των Εργατικών», του αριστερότερου «Μέρετς» και από τον επικεφαλής του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού», Άιμαν Όντε, ηγέτη του μετριοπαθέστερου αριστερού αραβικού κόμματος Hadash. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι ανάλογες αντιτουρκικές δηλώσεις δεν ακούστηκαν από τα υπόλοιπα τρία αραβικά κόμματα: τα φιλοϊσλαμικά Ra’am και Ta’al και το εθνικιστικό Balad.
Μια στο καρφί και μια στο πέταλο
Παράλληλα, και από πλευράς Νετανιάχου και των δεξιών κυβερνητικών του εταίρων, υπήρξαν επικριτικές αναφορές κατά της Τουρκίας, αλλά για διαφορετικούς λόγους. Το ισραηλινό Υπουργείο Εξωτερικών εξέδωσε ανακοίνωση με την οποία καταδίκασε την τουρκική παρουσία πλησίον των ακτών της Κυπριακής Δημοκρατίας – μία κίνηση που, τυπικά τουλάχιστον, υπερέβαινε τις αρμοδιότητες μίας υπηρεσιακής κυβέρνησης με αρμοδιότητες περιορισμένες ενόψει της διενέργειας της εκλογικής διαδικασίας της 17ης Σεπτεμβρίου.
Από την άλλη, πρόσφατα, ο υπηρεσιακός Υπουργός Εξωτερικών και στενός συνεργάτης του κ. Νετανιάχου, Ισραέλ Κατς, προέβη σε δύο ενδιαφέρουσες δηλώσεις σχετικά με την Τουρκία, που χρήζουν προσοχής. Από τη μία, με δήλωσή του προς τα τοπικά ΜΜΕ εξέφρασε τον προβληματισμό του για την ολοένα αυξανόμενη δραστηριότητα τουρκικών θρησκευτικών ΜΚΟ και Βακουφικών φορέων, που προβαίνουν σε δωρεές, ”εκπαιδευτικά προγράμματα θρησκευτικής διαφώτισης’”και ανακαινίσεις ιστορικών οθωμανικών κτηρίων στην Ανατολική Ιερουσαλήμ. Προανήγγειλε μάλιστα ένα θεσμικό/νομοθετικό πλαίσιο που θα περιορίζει την τουρκική παρουσία στις αραβικές συνοικίες της πόλης. Από την άλλη όμως, και κατά την ίδια περίοδο, ο ίδιος Υπουργός, σε συνεδρίαση της τακτικής κοινοβουλευτικής επιτροπής, αρμόδιας για τα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής και άμυνας, τόνισε ότι θα πρέπει να ενισχυθούν οι οικονομικές σχέσεις μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας, επισημαίνοντας ότι «αν και να υπάρχουν πολιτικές διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες, αυτό δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να πληγούν οι οικονομικοί τους δεσμοί». Αυτή η δήλωση ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, μιας και αρκεί να παρατηρήσει κανείς την επιτυχία που σημειώνουν τουρκικής παραγωγής φτηνές ηλεκτρικές συσκευές στο μέσο ισραηλινό νοικοκυριό. Να σημειωθεί επίσης, ότι το τουριστικό ρεύμα από το Ισραήλ προς την Τουρκία κατά την τελευταία διετία έχει αυξηθεί. Πράγματι, οι εβραϊκής καταγωγής ισραηλινοί πολίτες αποφεύγουν να επισκέπτονται πια την Τουρκία. Αντιθέτως όμως, η τάση είναι αντιστρόφως ανάλογη σε ό,τι αφορά τους ισραηλινούς πολίτες αραβικής καταγωγής.
Τα λεπτά όρια του ισραηλινού αντιτουρκισμού
Η γενικότερη τάση της ισραηλινής κοινής γνώμης είναι βαθιά αντιτουρκική την τελευταία δεκαετία και αυτό οφείλεται στις κατά καιρούς αντιεβραϊκές και αντι-ισραηλινές δηλώσεις της διακυβέρνησης Ερντογάν. Από την άλλη πλευρά όμως, ισραηλινοί κύκλοι δεν φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν εκφράζει τα πηγαία αισθήματα της τουρκικής κοινής γνώμης έναντι του Ισραήλ και της εβραϊκής παρουσίας στην παλαιστινιακή αραβική/μουσουλμανική γενέτειρα – όπως η τουρκική κοινωνία την αντιλαμβάνεται, διεπόμενη από θρησκευτικό συναισθηματισμό. Με άλλα λόγια, μία σημαντική μερίδα ισραηλινών αναλυτών είναι της άποψης ότι, όταν η ”εποχή Ερντογάν” με κάποιον τρόπο περάσει, τότε οι σχέσεις Ισραήλ-Τουρκίας θα επανέλθουν στα παλιά καλά επίπεδα.
Έως ότου αφήσουμε τον χρόνο να δώσει τις σωστές απαντήσεις σε αυτό το ενδιαφέρον ζήτημα, οι βολές που εκτοξεύονται από ισραηλινούς πολιτικούς κατά της μονολιθικότητας του τουρκικού πολιτικού συστήματος και του Προέδρου Ερντογάν προσωπικά δεν θα πρέπει να οδηγούν την ελληνική και την κυπριακή πλευρά στο συμπέρασμα, ότι οι ισραηλινοί κομματικοί αρχηγοί της αντιπολίτευσης γνωρίζουν σε βάθος την κυπριακή διένεξη ή τον ελληνοτουρκικό περιφερειακό ανταγωνισμό. Η πραγματικότητα καταδεικνύει σαφώς, ότι οι επικρίσεις κατά της Τουρκίας εκφράζονται πρωτίστως λόγω των ενδοϊσραηλινών πολιτικών διαφορών και των τεταμένων ιδεολογικών πολώσεων.
Ωστόσο, η γενική δυσαρέσκεια που υπάρχει στο Ισραήλ κατά της τουρκικής περιφερειακής πολιτικής εν γένει και η αντίστοιχη συμπάθεια προς τον ελληνικό περιφερειακό παράγοντα, έχει δημιουργήσει την τελευταία δεκαετία πρόσφορο έδαφος για περαιτέρω διαφώτιση της ισραηλινής κοινής γνώμης και των κομματικών της ηγεσιών σχετικά με την πολυπλοκότητα των ελληνοτουρκικών διαφορών και τις -εν πολλοίς – άγνωστες στο Ισραήλ καθημερινές εκφάνσεις του άκυρου κυπριακού προβλήματος.
Ο Δρ. Γαβριήλ Χαρίτος είναι ερευνητής του Ινστιτούτου Μπεν-Γκουριόν , Πανεπιστήμιο Μπεν - Γκουριόν , Ισραήλ και Senior Fellow, Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων , Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
Καθημερινή ανάλυση από τον Δρ. Γαβριήλ Χαρίτο για τις επερχόμενες εκλογές στο Ισραήλ στο Φάκελος Εκλογές στο Ισραήλ 2019