Η πλειοψηφία των καταναλωτών βαρυγκομάει με την οικονομία για έναν κύριο λόγο: Οι τιμές είναι πολύ υψηλές. Ισως τώρα δεν αυξάνονται τόσο γρήγορα όσο το προηγούμενο διάστημα, αλλά οι μέσες τιμές εξακολουθούν να είναι οδυνηρά πάνω από τις αντίστοιχες πριν από τρία χρόνια. Και δεν διαφαίνεται προοπτική να πέσουν, τουλάχιστον στο άμεσο μέλλον.
Το λάδι, τα αυγά και άλλα βασικά αγαθά, ακόμη και η... σοκολάτα έχουν γίνει απλησίαστα. Αλλά δεν είναι μόνο τα τρόφιμα: τα ακίνητα έχουν γίνει άπιαστο όνειρο και τα αυτοκίνητα, είτε καινούρια είτε μεταχειρισμένα, θεωρούνται πια είδος πολυτελείας.
Απαντες περιμένουν τη μέρα που οι τιμές θα επιστρέφουν σε επίπεδα προ πανδημίας - αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν αποπληθωρισμό. Τουλάχιστον οι τιμές τώρα αυξάνονται πιο αργά - αυτό που ονομάζεται αντιπληθωρισμός. Ωστόσο, αυτή η σταδιακή βελτίωση δεν αρκεί για να ευχαριστήσει το καταναλωτικό κοινό, του οποίου η δυσαρέσκεια είναι έκδηλη.
Πολλοί οικονομολόγοι προειδοποιούν, ωστόσο, ότι οι καταναλωτές πρέπει να προσέχουν τι εύχονται. Η πτώση των τιμών σε ολόκληρη την οικονομία θα ήταν στην πραγματικότητα ένα κακό σημάδι, οπως λένε.
«Υπάρχουν περισσότερες συνέπειες από την πτώση των τιμών από ό,τι φαίνεται» προειδοποιεί η Τράπεζα της Αγγλίας. Αλλά που είναι το κακό με τις χαμηλότερες τιμές;
Τι είναι ο αποπληθωρισμός
Ο αποπληθωρισμός είναι μια εκτεταμένη και διαρκής πτώση των τιμών σε ολόκληρη την οικονομία. Οι περιστασιακές μειώσεις από μήνα σε μήνα στις τιμές καταναλωτή δεν μετρούν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, δεν έχουν δει πραγματικό αποπληθωρισμό από τη Μεγάλη Υφεση της δεκαετίας του 1930.
Η Ιαπωνία γνώρισε μια πολύ πιο πρόσφατη περίοδο αποπληθωρισμού. Μόλις τώρα βγαίνει από δεκαετίες πτώσης των τιμών, που ξεκίνησαν με την κατάρρευση των ακινήτων και των χρηματοπιστωτικών αγορών της στις αρχές της δεκαετίας του 1990.
Τα απόνερα του αποπληθωρισμού
«Αν και οι χαμηλότερες τιμές μπορεί να ακούγονται ως κάτι πολύ καλό», λέει η Banco de España, η ισπανική κεντρική τράπεζα, στον ιστότοπό της, «ο αποπληθωρισμός μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πολύ επιζήμιος για την οικονομία».
Γιατί, όμως; Κυρίως επειδή η πτώση των τιμών τείνει να αποθαρρύνει τους καταναλωτές από τις δαπάνες. Γιατί να αγοράσει κανείς τώρα, εάν μπορεί να αγοράσει αυτό που θέλει -αυτοκίνητο, έπιπλα, συσκευές, διακοπές- σε χαμηλότερη τιμή αργότερα;
Η πραγματικότητα είναι ότι η υγεία της οικονομίας εξαρτάται από τις σταθερές αγορές των καταναλωτών. Εάν οι καταναλωτές υποχωρούσαν μαζικά, για να περιμένουν χαμηλότερες τιμές, οι επιχειρήσεις θα αντιμετώπιζαν έντονες πιέσεις να μειώσουν ακόμη περισσότερο τις τιμές σε μια προσπάθεια να ξεκινήσουν τις πωλήσεις.
Εν τω μεταξύ, οι εργοδότες μπορεί να χρειαστεί να απολύσουν μαζικά εργαζομένους ή να μειώσουν τους μισθούς - ή και τα δύο. Οι άνεργοι, φυσικά, είναι ακόμη λιγότερο πιθανό να ξοδέψουν, επομένως οι τιμές πιθανότατα θα συνεχίσουν να πέφτουν. Ολα αυτά κινδυνεύουν να πυροδοτήσουν μια «αποπληθωριστική δίνη» μειώσεων τιμών, απολύσεων, περισσότερων μειώσεων τιμών και ακόμη περισσότερων απολύσεων κ.ο.κ. Και μια ύφεση μπορεί να ακολουθήσει.
Για αυτόν ακριβώς τον λόγο η Τράπεζα της Ιαπωνίας κατέφυγε σε αρνητικά επιτόκια το 2016 και η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) διατήρησε τα επιτόκια των ΗΠΑ κοντά στο μηδέν για επτά συνεχόμενα χρόνια κατά τη διάρκεια και μετά τη Μεγάλη Υφεση του 2007-2009.
Ο αποπληθωρισμός προκαλεί επίσης ένα ακόμη οδυνηρό αποτέλεσμα: βλάπτει τους δανειολήπτες, καθιστώντας ακριβότερα τα προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό δάνειά τους.
Υπάρχουν οφέλη;
Είναι σίγουρα αλήθεια ότι οι καταναλωτές μπορούν να δουν τους μισθούς τους να κρατούν περισσότερο όταν οι τιμές πέφτουν. Αν οι τιμές των τροφίμων ή της βενζίνης έπεφταν, τα νοικοκυριά θα μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά τα είδη σούπερ μάρκετ ή τις μετακινήσεις τους προς τη δουλειά.
Ορισμένοι οικονομολόγοι, μάλιστα, αμφισβητούν την ιδέα ότι ο αποπληθωρισμός αποτελεί σοβαρή οικονομική απειλή. Το 2015, ερευνητές στην Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (σ.σ. ένα φόρουμ για τις κεντρικές τράπεζες του κόσμου) εξέτασαν 140 χρόνια αποπληθωριστικών επεισοδίων σε 38 οικονομίες και κατέληξαν στο εξής συμπέρασμα: Η συσχέτιση μεταξύ της πτώσης των τιμών και της οικονομικής ανάπτυξης «είναι αδύναμη και προέρχεται κυρίως από τη Μεγάλη Υφεση».
Οι ερευνητές εξηγούν ότι ο μεγαλύτερος οικονομικός κίνδυνος δεν προέρχεται από την πτώση των τιμών των αγαθών και των υπηρεσιών, αλλά από την ελεύθερη πτώση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων - μετοχών, ομολόγων και ακινήτων. Η κατάρρευση αυτών των περιουσιακών στοιχείων, με τη σειρά τους, μπορούν να «γκρεμίσουν» τράπεζες που κατέχουν ετοιμόρροπες επενδύσεις ή που χορηγούν δάνεια σε ζορισμένους κατασκευαστές ακινήτων και αγοραστές κατοικιών.
Οι τράπεζες που έχουν υποστεί ζημιά μπορεί στη συνέχεια να κόψουν την πίστωση - το νήμα της ζωής για την ευρύτερη οικονομία. Το πιθανό αποτέλεσμα; Μια επώδυνη ύφεση.
(με πληροφορίες από Associated Press)