Φλωρεντία.
Καὶ ποιμένες ἦσαν ἐν τῇ χώρᾳ τῇ αὐτῇ ἀγραυλοῦντες καὶ φυλάσσοντες φυλακὰς τῆς νυκτὸς ἐπὶ τὴν ποίμνην αὐτῶν.
-Κατά Λουκάν Ευαγγέλιον 2: 8
***
H χειμωνιάτικη νύχτα που γεννήθηκε ο Χριστός παρουσίασε μια ακολουθία από αναπάντεχα συμβάντα. Κατάπληκτος ο Ιωσήφ είχε ανακαλύψει, λίγο πρωτύτερα, την εγκυμοσύνη της μνηστής του. Αμήχανος υποδέχθηκε ο ξενοδόχος το ζευγάρι στο «κατάλυμα», ένα μεσανατολίτικο καραβανσεράι. «Συγγνώμη, κύριε», θα είπε στα αραμαϊκά, «είμαστε fully booked». Ίσως τα λόγια του ξενοδόχου να ήσαν μια ευγενική δικαιολογία, μιας και προέβλεπε ένα θορυβώδη τοκετό που θα αναστάτωνε τους ενοίκους. Το ζευγάρι βρήκε όμως «δωμάτιο με θέα» στη φάτνη (στον χώρο στάθμευσης των υποζυγίων, ας πούμε) του καταλύματος.
Τα βοσκοτόπια της Βηθλεέμ (που είναι ορεινή θέση) εκτείνονταν στα γύρω βουνά, τα οποία κατά την αρχαιότητα θα ήσαν κατάφυτα, με βλάστηση φιλόξενη για τα κοπάδια. Τα κατσίκια (που αποτελούσαν συνήθως το έν τρίτον κάθε κοπαδιού) αγαπούσαν ιδιαίτερα τα πουρνάρια. Τα ακατοίκητα, ακαλλιέργητα, πρωτόγονα περίχωρα της γενέτειρας του Ιησού ταίριαζαν στο σκληραγωγημένο σουλούπι και τον τραχύ χαρακτήρα των ιουδαίων βοσκών. Μερικοί κρατούσαν γκλίτσες, άλλοι ήσαν εξοπλισμένοι με σφενδόνες, με τις οποίες σημάδευαν κλέφτες. Φορώντας μακριές μάλλινες κάπες από αδιάβροχο γιδόμαλλο, αξύριστοι και με βρώμικα νύχια, οι άνδρες αυτοί ήσαν οι απλούστεροι των απλών κατοίκων τη επαρχίας της Ιουδαίας. Οι περισσότεροι δούλευαν ως ελεύθεροι μισθωτοί στην υπηρεσία κάποιου πλούσιου στην πόλη.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς επιβεβαιώνει ότι εκείνη τη νύχτα οι ποιμένες «ἦσαν ἐν τῇ χώρᾳ τῇ αὐτῇ ἀγραυλοῦντες», δηλαδή «βρίσκονταν στο ύπαιθρο»: έβοσκαν τα πρόβατα και τις κατσίκες τους. Το βουνό είναι, από καταβολής κόσμου, ιδανικός χώρος για μια «θεοφάνεια». Η πόλη, αντιθέτως, δεν προσφέρεται κατά κανόνα σε εξωλογικές επικοινωνίες με υπερκόσμια όντα.
Ο ανθρωποκεντρικός (αλλά θεοσεβής) Σωκράτης ήταν φίλος του άστεως γιατί η διαλεκτική ευδοκιμούσε εκεί: τα ερημικά βοσκοτόπια, τα ρυάκια, οι θάμνοι και τα δέντρα δεν είχαν τίποτα να τον μάθουν, όπως δηλώνει στον νεαρό φυσιολάτρη Φαίδρο (Φαίδρος 230d 3). Οι βοσκοί του Λουκά ήξεραν ότι στα όρη της Βηθλεέμ ελλόχευαν όχι μόνο λύκοι και άγρια σκυλιά—εχθροί των ποιμνίων τους—αλλά και «ξωτικά», τρομακτικά πνεύματα που μπορούσαν να ζευγαρώσουν με τα θηλυκά τους και να τα σκοτώσουν στη συνέχεια. Τα βουνά ήσαν τόπος στοιχειωμένος, πρόσφορος για ανατροπές.
Το ωράριο των Ιουδαίων κτηνοτρόφων ήταν αυστηρό. Οδηγούσαν τα ζωντανά τους στις βοσκές κατά κλιμάκια: η πρώτη έξοδος γινόταν από τα μεσάνυχτα έως τις τρεις το πρωί, έπειτα, μετά το άρμεγμα, η δεύτερη διαρκούσε από τα χαράματα έως τις δέκα το πρωί. Η τρίτη βάρδια («φυλακή», κατά τον Λουκά) διαρκούσε από τις τρεις το απόγευμα μέχρι το ηλιοβασίλεμα. Τα γεγονότα που καταθέτει ο Ευαγγελιστής πρέπει να συνέβησαν ανάμεσα στα μεσάνυχτα και τα ξημερώματα.
Λίγες μέρες νωρίτερα, οι βοσκοί είχαν χτίσει μικρές κατασκευές από χαμόκλαδα για να προστατεύσουν από την παγερή, δυνατή βροχή τις προβατίνες, οι οποίες οσονούπω—το αργότερο έως τις αρχές του επόμενου μήνα― θα γεννούσαν. Την ώρα της Γέννησης του Ιησού όσοι «διανυκτέρευαν» εξόρκιζαν τον ύπνο και την κόπωση παίζοντας τον αυλό (στα εβραϊκά ugav) ή τη λύρα (kinnor) τους. Η σκέψη τους όμως ταξίδευε (όσο περίεργο και μας φαίνεται) στις ετοιμόγεννες κατσίκες και προβατίνες. Ανά πάσαν στιγμήν ήσαν έτοιμοι να τρέξουν να παρασταθούν στον τοκετό τους, γιατί η επιβίωσή τους—όλο το βιος τους― εξαρτιόταν από τις γεννήσεις αυτές.
Αίφνης—οι θεοφάνειες πάντα και εξ ορισμού ξαφνιάζουν-«καὶ ἰδοὺ ἄγγελος Κυρίου ἐπέστη αὐτοῖς καὶ δόξα Κυρίου περιέλαμψεν αὐτούς, καὶ ἐφοβήθησαν φόβον μέγαν καὶ εἶπεν αὐτοῖς ὁ ἄγγελος· μὴ φοβεῖσθε· ἰδοὺ γὰρ εὐαγγελίζομαι ὑμῖν χαρὰν μεγάλην, ἥτις ἔσται παντὶ τῷ λαῷ, ὅτι ἐτέχθη ὑμῖν σήμερον σωτήρ, ὅς ἐστι Χριστὸς Κύριος, ἐν πόλει Δαυΐδ» (Λουκάς 2: 9-11). Νόμιζαν αρχικά ότι επρόκειτο για την επίθεση κάποιου σκοτεινού ξωτικού.
Φλωρεντία.
Τα λόγια του Άγγελου όμως και το φως που τους αγκάλιασε τους καθησύχασαν. Οι υπόλοιποι βοσκοί, οι οποίοι κοιμόντουσαν τυλιγμένοι σφιχτά στις κάπες τους, ξύπνησαν περίτρομοι. Ξύπνησαν και τα ζώα τους.
Ώσπου να καταλάβουν οι βοσκοί τι συνέβαινε, ήρθε το δεύτερο ξάφνιασμα: «καὶ ἐξαίφνης ἐγένετο σὺν τῷ ἀγγέλῳ πλῆθος στρατιᾶς οὐρανίου αἰνούντων τὸν Θεὸν καὶ λεγόντων·
δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ
καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη,
ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκάς 2: 13-14).
Οι ποιμένες ένιωσαν την άδολη χαρά των φτωχών που ακούουν μια είδηση ελπίδας (Ματθαίος 11:5, «πτωχοὶ εὐαγγελίζονται»). Ανταπαντώντας στον ρυθμό του αγγελικού χορού, άρχισαν να τραγουδούν εν χορώ. Κάποιοι έπαιζαν τον αυλό τους. Όπως ψαλλεται στον Όρθρο των Χριστουγέννων, «Ποιμένες ἀγραυλοῦσιν ᾠδὴν ἐπάξιον». Οι φύλακες της πρωινής βάρδιας όμως έμειναν στο βουνό για να κοιτάξουν τα κοπάδια, ενώ οι υπόλοιποι (ιδιαίτερα οι νεότεροι) κατηφόρισαν γρήγορα προς την πόλη («καὶ ἦλθον σπεύσαντες», Λουκάς 2: 16). Έτρεξαν για να συναντήσουν στον στάβλο την «απειρόγαμον δάμαλιν»―την αγνή δαμαλίδα Μαριάμ―, τον Ιωσήφ και το νεογέννητό τους.
Φλωρεντία.