«... Η μεγάλη καμπάνα στο καμπαναριό του Αγίου Μάρκου, της εκκλησίας που σώζεται και σήμερα στο Ηράκλειο και στεγάζει την Δημοτική Πινακοθήκη, όταν ξεκίνησε η πολιορκία, χτυπούσε κάθε φορά που οι Οθωμανοί έκαναν επίθεση στα ρήγματα, για να τρέξουν όλοι με τα όπλα τους να αποκρούσουν τον εχθρό...»
Καλοκαίρι του 1645, λίγο πριν από την απόβαση των Οθωμανών στην βενετική Κρήτη. Αυτό είναι το σημείο εκκίνησης της νέας δραματοποιημένης σειράς ντοκιμαντέρ της COSMOTE TV, με τίτλο «Η Πολιορκία του Χάνδακα», που αφηγείται την 22χρονη πολιορκία του κάστρου από τους Οθωμανούς την περίοδο του Κρητικού Πολέμου (1645-1669).
Η σειρά δύο επεισοδίων, με παρουσιαστή-αφηγητή τον ηθοποιό Αλέξανδρο Λογοθέτη, ξεδιπλώνει το χρονικό της μεγαλύτερης σε διάρκεια πολιορκίας στην παγκόσμια ιστορία.
Αυτόπτες μάρτυρες και πραγματικά πρόσωπα, που καθόρισαν την έκβαση της ιστορίας, ζωντανεύουν μέσα από τον φακό του βραβευμένου σκηνοθέτη Ορφέα Περετζή και δίνουν φωνή στις ιστορικές αφηγήσεις ενός πολέμου που φαινόταν να μην έχει τέλος.
Μέσα από τη σχέση δύο μυθοπλαστικών ηρώων, της Βενετσιάνας Ανεζίνας και του Κρητικού Αθανάση -που ήταν 12 χρονών όταν ξεκίνησε ο πόλεμος και 37 όταν τελείωσε- ξετυλίγεται το νήμα από την συνύπαρξη Βενετών-Κρητικών μέχρι την αποβίβαση των Οθωμανών στην Κρήτη και την κατάκτηση του Χάνδακα το 1669.
Η σειρά, τα γυρίσματα της οποίας έγιναν στην Κρήτη, κυρίως σε Ηράκλειο και Χανιά, τοποθετεί τα πρόσωπα και τα γεγονότα στο φυσικό περιβάλλον της εποχής με τη χρήση εργαλείων οπτικοποίησης και τεχνολογίας 3D, αναπαριστώντας με ακρίβεια τη μορφολογία της καστροπολιτείας του Χάνδακα και την καθημερινότητα των κατοίκων της.
Μεταξύ άλλων, παρουσιάζονται στιγμιότυπα από τους αγώνες των πολιορκημένων και των επιτιθέμενων, η διεθνής πολιτική της εποχής, καθώς και τα μυστικά της οχυρωματικής τέχνης και στρατηγικής.
Λίγο πριν από την πρεμιέρα του πρώτου επεισοδίου -Σάββατο, 8 Φεβρουαρίου, στις 21.00, στο COSMOTE HISTORY HD και ταυτόχρονα στο YouTube κανάλι της COSMOTE TV -, ο Ηλίας Κολοβός, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και ιστορικός σύμβουλος της σειράς, απαντά στις ερωτήσεις της HuffPost.
Ο κ. Κολοβός, το τελευταίο βιβλίο του οποίου έχει τίτλο «Στους καιρούς των σουλτάνων. Οι κοινωνίες της ελληνικής χερσονήσου υπό οθωμανική κυριαρχία (14 ος -19 ος αι.)» (εκδόσεις Ασίνη), μάς μιλά για την αφορμή που πυροδότησε τα γεγονότα, τους βασικούς πρωταγωνιστές των δύο πλευρών, την αντοχή των ντόπιων και τις ιστορικές πηγές.
-Πότε άρχισαν οι Οθωμανοί να ορέγονται το πλούσιο νησί; Και ποια ήταν η αφορμή η οποία πυροδότησε τα γεγονότα που οδήγησαν στην οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης και στην πολιορκία του Χάνδακα;
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, μια κατακτητική ισλαμική αυτοκρατορία των πρώιμων νεότερων χρόνων, έχοντας στόχο να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο, είχε κατακτήσει την βενετική Κύπρο με μια εκστρατεία αστραπή το 1570-71, για να γνωρίσει όμως στη συνέχεια μια ταπεινωτική ήττα στη ναυμαχία της Ναυπάκτου από τον συνασπισμένο χριστιανικό στόλο το φθινόπωρο του 1571.
“Aδυνατώντας να εξασφαλίσουν ενισχύσεις, καθώς οι Βενετοί αποκλείουν με τον στόλο τους τα Δαρδανέλια, οι πολιορκητές θα ζήσουν τα επόμενα 22 χρόνια σε μια πόλη που χτίζουν έξω από τα τείχη, στη σημερινή Φορτέτσα Ηρακλείου, έχοντας κατακτήσει όλο το νησί, εκτός από τον Χάνδακα”
Οι Βενετοί οχυρώνουν τότε τις πόλεις της Κρήτης με πανίσχυρα τείχη, που σώζονται μέχρι σήμερα, στα Χανιά, το Ρέθυμνο, και ιδίως στο Ηράκλειο, που τότε ονομαζόταν Χάνδακας και πολύ χαρακτηριστικά Μεγάλο Κάστρο, και ήταν η πρωτεύουσα του νησιού.
Το καλοκαίρι του 1644, όταν κουρσάροι από την Μάλτα λεηλατούν στα ανοιχτά της ανατολικής Κρήτης ένα καράβι που μετέφερε υψηλόβαθμους Οθωμανούς αξιωματούχους στην Μέκκα και στη Μεδίνα, οι Οθωμανοί βρίσκουν την αφορμή να στείλουν ένα εκστρατευτικό σώμα να κατακτήσει το νησί. Επιχειρούν και πάλι αστραπιαία, κατακτώντας τα Χανιά στα 1645, και το Ρέθυμνο το 1646. Αλλά σταματούν το 1647 μπροστά στις εντυπωσιακές οχυρώσεις του Χάνδακα.
Όταν ο παράφρων σουλτάνος Ιμπραήμ, ο επονομαζόμενος «Ντελής», δηλαδή «Τρελός», εκτελείται στην Κωνσταντινούπολη το 1648 και η πρωτεύουσα βυθίζεται στη δίνη ενός πολέμου μεταξύ φατριών που διεκδικούν την εξουσία, οι στρατιώτες που έχουν ξεμείνει στην Κρήτη ξεσηκώνονται και ζητούν να βγουν από τα χαρακώματα.
Πράγματι, αδυνατώντας να εξασφαλίσουν ενισχύσεις, καθώς οι Βενετοί αποκλείουν με τον στόλο τους τα Δαρδανέλια, οι πολιορκητές του Χάνδακα θα ζήσουν τα επόμενα είκοσι δύο χρόνια σε μια πόλη που χτίζουν έξω από τα τείχη, στη σημερινή Φορτέτσα Ηρακλείου, έχοντας κατακτήσει όλο το νησί, εκτός από τον Χάνδακα.
Θα πρέπει να φτάσουμε στα 1666, για να φτάσουν στο νησί ενισχύσεις από την Κωνσταντινούπολη και να αναγκαστούν να μπουν οι πολιορκητές με τη βία στα χαρακώματα και, μετά από έναν σκληρό βομβαρδισμό, να εξαναγκάσουν τους πολιορκούμενους σε παράδοση το φθινόπωρο του 1669.
Αν και διακεκομμένη, λοιπόν, η πολιορκία του Χάνδακα, διάρκειας 22 ετών, είναι από τις μεγαλύτερες σε διάρκεια στην παγκόσμια ιστορία: παιδιά στα 1647 στην εξοχή του Χάνδακα ήταν πλέον γονείς νεώτερων παιδιών με το τέλος του Κρητικού Πολέμου και έζησαν μια ζωή μέσα σε έναν πόλεμο.
-Ποιοι είναι οι βασικοί πρωταγωνιστές της ιστορίας από την πλευρά των Βενετών και ποιοι από των Οθωμανών;
Από την πλευρά των Βενετών, αναμφίβολα πρωταγωνιστής ήταν ο Φραγκίσκος Μοροζίνι (1618-1694), επικεφαλής του βενετικού στόλου στο Αιγαίου που απέκλεισε τα Δαρδανέλια, ώστε να μην σταλούν ενισχύσεις από την Κωνσταντινούπολη στην Κρήτη, για να διοριστεί στη συνέχεια, το 1666, Δούκας του Χάνδακα, υπερασπιζόμενος την οχυρωμένη πόλη απέναντι στους Οθωμανούς.
Μετά και το φιάσκο της γαλλικής βοήθειας στον πολιορκούμενο Χάνδακα υπό τον άφρονα δούκα Μπωφόρ, που σφαγιάστηκε επιχειρώντας μια έξοδο χωρίς λογική, κατέληξε στην απόφαση να συνθηκολογήσει, εξασφαλίζοντας την αποχώρηση των αμυνόμενων και των άμαχων κατοίκων της πόλης, ερειπωμένης από τους συνεχείς βομβαρδισμούς, με τα πλοία του βενετικού στόλου, που τους οδήγησαν μέσω των νησιών του Ιονίου στην Βενετία. Για την παράδοση του Χάνδακα κατηγορήθηκε για δειλία και προδοσία, αλλά αθωώθηκε. Ντυνόταν πάντοτε σε πορφυρά χρώματα και είχε ως γούρι πάντοτε μια γάτα στην πρύμνη του πλοίου του.
“Τη μακρόχρονη πολιορκία μας αφηγείται σε ένα πολύ γλαφυρό κείμενο ο Τζουάνες Παπαδόπουλος, Βενετοκρητικός γεννημένος γύρω στα 1618 στον Χάνδακα”
Από την πλευρά των Οθωμανών, οπωσδήποτε πρωταγωνίστησε ο Φαζίλ Αχμέτ Πασάς Κιοπρουλής (1635-1676), ο Μεγάλος Βεζίρης, πρωθυπουργός, του σουλτάνου Μεχμέτ Δ΄. Είχε διαδεχθεί σε αυτή τη θέση τον πατέρα του, Μεχμέτ Κιοπρουλή, ο οποίος είχε το 1656 αποκαταστήσει την πολιτική σταθερότητα στην Κωνσταντινούπολη μετά από χρόνια κρίσεων. Ο γιος, ο Αχμέτ, ανέλαβε να θέσει ένα τέλος στην πολιορκία του Χάνδακα στην Κρήτη, που είχε μείνει σε εκκρεμότητα από τα προηγούμενα χρόνια, και έφτασε στην Κρήτη με ενισχύσεις στα 1666. Ανάγκασε το στράτευμα να μπει στα χαρακώματα για να πολεμήσει. Με μεγάλες απώλειες, επέμεινε στην πολιορκία για τρία διαδοχικά χρόνια, ώσπου οι πολιορκητές εξαναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Η κατάκτηση του Χάνδακα ενίσχυσε το κύρος του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, που κυβερνιόνταν πλέον εκείνη την εποχή ουσιαστικά από τους Μεγάλους Βεζίρηδες.
-Οι ιστορικές πηγές που έχουμε στη διάθεση μας συγκλίνουν ή αποκλίνουν όσον αφορά την καταγραφή των γεγονότων;
Τη μακρόχρονη πολιορκία μας αφηγείται σε ένα πολύ γλαφυρό κείμενο ο Τζουάνες Παπαδόπουλος, Βενετοκρητικός γεννημένος γύρω στα 1618 στον Χάνδακα. Το 1669, ο Τζουάνες φεύγει πρόσφυγας με τα καράβια των Βενετών από την πατρίδα του για να βρεθεί αρχικά στα Επτάνησα, στη συνέχεια στην Ίστρια και τελικά στην Πάδοβα. Εκεί θα γράψει στα 1696, σε ήσυχα γεράματα πλέον, στα ιταλικά τις αναμνήσεις του από την χαμένη του πατρίδα, που την αναπολεί τόσο στα τελευταία ειρηνικά χρόνια της βενετοκρατίας, όσο και στα δύσκολα χρόνια της πολιορκίας.
Από την πλευρά των Οθωμανών, διαθέτουμε μια επίσης ενδιαφέρουσα μαρτυρία, ένα είδος «πολεμικής ανταπόκρισης» ενός «ενσωματωμένου» θα λέγαμε σήμερα δημοσιογράφου, του περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή, ο οποίος βρέθηκε στο στρατόπεδο των πολιορκητών έξω από τα τείχη του Χάνδακα τα δύο τελευταία χρόνια της πολιορκίας: ο Εβλιάς, ο οποίος, όπως ο σαιξπηρικός κωμικός αντιήρωας Φάλσταφ κοιτάζει να προφυλάξει τον εαυτό του στα μετόπισθεν, αφηγείται μεν την πολιορκία με ηρωικό τόνο από τη σκοπιά των πολιορκητών, δεν παραλείπει όμως, με ανθρωπιά, να χαρακτηρίσει την πολιορκία ως «μεταλλείο πτωμάτων», σφαγείο δηλαδή.
Οι δύο πλευρές αφηγούνται από διαφορετική σκοπιά την ίδια ιστορία της πολιορκίας, έχουν όμως ως κοινό στοιχείο ότι μας μεταφέρουν τη φρίκη του πολέμου, ειδικά για τους στρατιώτες που στέλνονταν προς σφαγή, τραυματίζονταν από τα κανόνια και ακρωτηριάζονταν ή ξεψυχούσαν, αλλά και για τους αμάχους.
- Πώς αντέδρασαν οι ντόπιοι όταν άρχισε η πολιορκία και πώς κατάφεραν να αντέξουν μία τόσο μακρά, τεράστια δοκιμασία;
Ο Τζουάνες Παπαδόπουλος μας αφηγείται ότι η μεγάλη καμπάνα στο καμπαναριό του Αγίου Μάρκου, της εκκλησίας που σώζεται και σήμερα στο Ηράκλειο και στεγάζει την Δημοτική Πινακοθήκη, όταν ξεκίνησε η πολιορκία, χτυπούσε κάθε φορά που οι Οθωμανοί έκαναν επίθεση στα ρήγματα, για να τρέξουν όλοι με τα όπλα τους να αποκρούσουν τον εχθρό. Πολλοί σκοτώνονταν ή πληγώνονταν από τα βόλια και τις μπάλες που έπεφταν σαν το χαλάζι, γράφει ο Τζουάνες, ενώ οι συγγενείς τους καρδιοχτυπούσαν ώσπου να μάθουν ότι είναι ζωντανοί.
Βλέπουμε δηλαδή εδώ την ψυχολογία των πολιορκούμενων. Ευτυχώς, γράφει ο Τζουάνες, οι Οθωμανοί υποχώρησαν, αν και κρατούσαν αποκλεισμένη την πόλη, για χρόνια, και δυσκολεύονταν να την ανεφοδιάσουν με τρόφιμα, όπως παλαιότερα. Εν τέλει οι Οθωμανοί επανήλθαν δριμύτεροι στην πολιορκία όταν έφτασε στην Κρήτη ο Μεγάλος Βεζίρης Φαζίλ Αχμέτ Κιοπρουλής.
-Υπάρχει κάποια μικρή ιστορία ανάμεσα στις γραμμές της μεγάλης Ιστορίας, που έχει πέσει στην αντίληψη σας και θα είχε ενδιαφέρον να τη μοιραστείτε μαζί μας;
Είναι πολύ συγκινητικό να διαβάζεις τον Εβλιά Τσελεμπή, έναν Οθωμανό, από την άλλη πλευρά δηλαδή, να περιγράφει τους πολιορκημένους για πάνω από μια εικοσαετία στον Χάνδακα, όταν, μετά την παράδοση της πόλης, είναι έτοιμοι να αφήσουν τα σπίτια τους και να αναχωρήσουν με τον βενετικό στόλο, να τραβούν τις γενειάδες τους και να χώνουν τα δάχτυλά τους στα μάτια τους για αν τα βγάλουν, «κουρασμένοι, καταρρακωμένοι, με πληγωμένες τις καρδιές», να λένε: «Να μην ξαναδούμε τέτοια μέρα».
Συντελεστές
Παραγωγή: COSMOTE TV
Director: Ορφέας Περετζής
Screenplay: Νατάσα Σέγκου
Research: Ηλίας Κολοβός
Αφήγηση: Αλέξανδρος Λογοθέτης
Cinematographer: Χάρης Ντουκάκης, Γιώργος Μπομπολάκης
Editor: Θοδωρής Αρμάος
Music: Ani Otouto Experiment
Sound/sound design: Πασκουάλε Βάλε
3D artwork/animation: Αλέξης Κουβαριτάκης
VFX Supervisor: Μανώλης Κολοκοτρώνης
Καλλιτεχνική Επιμέλεια: Θοδωρής Παπαδουλάκης
Ενδυματολόγος: Πηνελόπη Μπάμπου
Εκτέλεση παραγωγής: Indigo View Productions
Ηθοποιοί: Χρήστος Κωνσταντουδάκης (Τζουάνες Παπαδόπουλος), Μηνάς Μισόρης (Εβλιάς Τσελεμπής), Γιώργος Κοσμαδάκης (Αθανάσης ανήλικος), Μιχάλης Καρακωνσταντής (Αθανάσης ενήλικος), Ζαχαρένια Τριανταφυλλάκη (Ανεζίνα ανήλικη), Μαρία Άννα Μαράκη (Ανεζίνα ενήλικη), Νίκος Κουρής (Φωνή Αθανάση ενήλικα), Ανδρέας Λαζαράκος (Φωνή Αθανάση μικρού), Sinan Divrik (Φωνή Εβλιά Τσελεμπή).
Info
Πρεμιέρα στο COSMOTE HISTORY HD, το Σάββατο 8 Φεβρουαρίου, στις 21:00. Το πρώτο επεισόδιο θα προβληθεί ταυτόχρονα και στο YouTube κανάλι της COSMOTE TV.