«Εάν οι Έλληνες όντως πίστευαν ότι θα έβγαζα τη χώρα από την ΕΟΚ, δεν θα με είχαν ψηφίσει», φέρεται να έχει πει ο Ανδρέας Παπανδρέου για το περίφημο προεκλογικό σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Χρόνια αργότερα, ο σημερινός πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δήλωνε στην βρετανική εφημερίδα Guardian: «Πολλοί μπορεί να μας πουν ψεύτες, αλλά κανείς δεν θα πει ότι βάλαμε το δάχτυλο στο βάζο με το μέλι».
Το ψέμα στην πολιτική δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Ούτε είναι ελληνική υπόθεση. «Επειδή ένας πολιτικός ποτέ δεν πιστεύει αυτά που λέει, εκπλήσσεται όταν οι άλλοι τον πιστεύουν», έλεγε ο Γάλλος Πρόεδρος Σαρλ ντε Γκολ στα μέσα του προηγούμενου αιώνα.
Υπάρχουν όμως ψέματα και ψέματα. Υπάρχουν τα ψέματα για το μέλλον. Είναι οι λεγόμενες προεκλογικές υποσχέσεις που, όπως υπονοεί η ρήση του ντε Γκολ, έχουν στόχο την διαβουκόληση του λαού. Εδώ εμπίπτουν όλα όσα έχουμε ακούσει κατά καιρούς: ισχυρή Ελλάδα, επανίδρυση του κράτους, λεφτά υπάρχουν, θα σκίσω τα μνημόνια, θα καταργήσω τον ΕΝΦΙΑ κλπ.
Σε αυτά, η κοινωνία έχει αναπτύξει αξιοσημείωτη ανοχή, ειδικά την εποχή της παρασιτικής ευμάρειας που τροφοδοτούσε την αυταπάτη. Είναι τα ψέματα που θέλαμε να πιστέψουμε διότι θέλαμε να ελπίζουμε. Είναι τα ψέματα που ο λαός είχε ανάγκη. Ξέραμε ότι η «ισχυρή Ελλάδα» στηριζόταν στα πήλινα πόδια του σκανδάλου του χρηματιστηρίου, αλλά εμείς παραμέναμε αισιόδοξοι. Γνωρίζαμε ότι η επανίδρυση του κράτους σήμαινε χιλιάδες διορισμούς γαλάζιων παιδιών. Ότι δεν υπήρχαν λεφτά ούτε για ζήτω στην Ελλάδα στο χείλος της χρεωκοπίας. Ότι ο Σαμαράς δεν θα έσκιζε ποτέ τα μνημόνια. Ούτε ο Τσίπρας θα καταργούσε τον ΕΝΦΙΑ. Αλλά, στη σκέψη κάποιων, έπαιζε σε λούπα το «λαχειοφόρο» σύνθημα: «Κι αν σου κάτσει»;
Υπάρχουν όμως και τα άλλα ψέματα. Τα μετεκλογικά. Τα ψέματα αυτών που πιάστηκαν στα πράσα. Αυτά που συμβαίνουν σε ζωντανή σύνδεση στα τηλεοπτικά δελτία. Ποιος μπορεί να πιστέψει ότι ο πρωθυπουργός δεν ήξερε το βράδυ της μοιραίας σύσκεψης εκείνο που και ο τελευταίος πυροσβέστης γνώριζε από το απόγευμα; Ότι υπήρχαν νεκροί στο Μάτι; Είναι τα παράλογα ψέματα που συγκρούονται με την πραγματικότητα που βιώνουμε. Είναι η στιγμή που ο υποψήφιος του ΣΥΡΙΖΑ λέει «εμείς δεν κάναμε ποτέ «κωλοτούμπα», οι υποψήφιοι του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ λένε «δεν φταίμε εμείς που χρεοκόπησε η χώρα» και η συζήτηση συνεχίζεται με την ίδια ξύλινη ανούσια γλώσσα να καλύπτει τη λογική στον κυρίαρχο πολιτικό-μιντιακό λόγο. Είναι εν τέλει τα γκεμπελικά ψέματα: όσο πιο τερατώδες είναι ένα ψέμα και όσο πιο συχνά το λες, τόσο πιο εύκολα γίνεται πιστευτό. Ναι, έχουμε εθιστεί στο ψέμα και δεν το καταλαβαίνουμε.
Η αλήθεια δεν είναι μια μικροαστική εμμονή όπως έλεγε ο Λένιν. Η αλήθεια είναι σημαντική ως πολιτική διακυβέρνησης. Αντίθετα το ψέμα οδηγεί σε αποποίηση ευθυνών. Σε αποφυγή λήψης αποφάσεων. Ειδικά όταν γίνεται ρουτίνα.
Κι επειδή το εθνικό παράδειγμα απέτυχε, ας αλλάξουμε εμείς πρώτα. Ο καθένας μας. Στις συζητήσεις μας. Στις παρέες μας.
Αλλιώς, θα μας στοιχειώνει για πάντα η ρήση του Χατζιδάκι. Θα μοιάσουμε στ’ αλήθεια στο τέρας που συνηθίσαμε.