Γίναμε όλοι μάρτυρες της επικοινωνιακής καταιγίδας της 27ης Δεκεμβρίου 2020 με αφορμή την αρχή του τέλους της πανδημίας μέσω του εμβολιασμού. Στην Ελλάδα ονομάστηκε επιχείρηση «Ελευθερία», αν και στην ουσία στοχεύει στη «Ζωή». Έχει αξία ότι στη δύση του τόσο δύσκολου κι απρόβλεπτου 2020 ήρθε η ανατολή της ελπίδας του 2021. Το 2021 έρχεται, λοιπόν, κι αναμένεται με υψηλές προσδοκίες. Θα είναι καλύτερο από το 2020; Αμφιβάλλω. Γιατί ο ιός είχε ένα ρόλο ανάλογο των βαρβάρων στο γνωστό ποίημα του Καβάφη. Μας έδωσε σκοπό και νόημα, μας ένωσε. Τώρα που ο ιός φεύγει και μένει η πραγματικότητα γυμνή, τα πράγματα δεν είναι ευοίωνα.
200 χρόνια ανεξάρτητης Ελλάδας
Κάποιες φορές χρειάζονται μεγάλες καταστροφές προκειμένου να χτίσεις από τα θεμέλια. Κι η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια ζει μεγάλες καταστροφές, χωρίς διακοπή. Μπαίνουμε στο 2021 με συνεχιζόμενες κρίσεις από το 2008. Πρωτόγνωρες, μοναδικές. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε αρχίσει να χτίζουμε από τα θεμέλια. Διότι από τις καταστροφές, άλλες φαίνονται με γυμνό μάτι, άλλες -οι περισσότερες- κρύβονται κάτω από το χαλί της Ευρώπης. Μιας Ευρώπης που η πανδημία απέδειξε ότι το μόνο που τη διασώζει είναι το κοινωνικό της πρόσημο.
Φυσικά πολλά θα εξαρτηθούν από την Τουρκία. Θα μας επιτρέψει η γείτονα χώρα να γιορτάσουμε ή όχι; Θα είναι τα 200 χρόνια ανεξαρτησίας επέτειος που θα συνδυαστεί με ειρήνη ή θα στιγματιστούν από μια πιθανή σύγκρουση; Κανείς δεν μπορεί σήμερα να γνωρίζει ποια μπορεί να είναι η αντίδραση της σημερινής Τουρκίας η οποία δηλώνει (κι εν πολλοίς καταφέρνει να είναι) περιφερειακή δύναμη. Κι αυτή η έλλειψη σθεναρών σεναρίων είναι ακριβώς που όχι μόνο φοβίζει, αλλά πρέπει να τρομοκρατεί την ελληνική σκέψη. Η υπόθεση λέει ότι η Τουρκία δύσκολα θα αφήσει αυτή την κοσμοϊστορική συγκυρία ανεκμετάλλευτη. Η Ελλάδα είναι σε θέση αδυναμίας, εξαιτίας των διαδοχικών κρίσεων. Ταυτόχρονα, ξεκινά ένα φιλόδοξο εξοπλιστικό πρόγραμμα.
Η Τουρκία έχει ένα μικρό πια παράθυρο ευκαιρίας προκειμένου να αξιοποιήσει την θέση ισχύος της. Επίσης, ο κ. Ερντογάν αρέσκεται σε συμβολισμούς. Ζει, κυριολεκτικά, για αυτούς. Έχει την ευκαιρία να μην μας αφήσει να εορτάσουμε το 1821, όπως έγινε και το 1921 εξαιτίας του Κεμάλ. Αυτή την φορά απέναντι σε ένα απόγονο του Βενιζέλου. Ταυτόχρονα, μια νίκη στο Αιγαίο ή την Θράκη θα τον έκανε το μεγαλύτερο πρόσωπο στην τουρκική ιστορία, μετά τον Μωάμεθ τον Β’, και θα επισκίαζε οριστικά τον Κεμάλ Ατατούρκ. Οι Μεγάλες Δυνάμεις νοιάζονται να τον απομακρύνουν από την Ρωσία και το Ιράν κυρίως. Μέχρι σήμερα δεν φαίνεται να είναι η Ελλάδα η μέριμνά τους.
Ένας νέος κόσμος γεννιέται
Η ελληνική πνευματική ηγεσία είναι άλλη μεγάλη συνισταμένη. Η Ελλάδα σήμερα ταλαιπωρείται από μια κλειστή ελίτ που αυτάρεσκα απέχει από τη ζώσα κοινωνία. Η ελίτ αυτή δεν είναι παραγωγική, αλλά μεταπρατική. Δεν παράγει ιδέες, μεταφράζει διεθνείς ιδέες και τις εμπορεύεται στην Ελλάδα. Αν συμμετέχεις στον κύκλο αυτό ή σε κάποιο υποσύνολό του, βρίσκονται τα μέσα να ακουστείς. Αν απέχεις, τότε είσαι στο περιθώριο. Αν διαφωνείς με τα δόγματά του, δεν είσαι απλώς στο περιθώριο, είσαι μίασμα. Η ψευδεπίγραφη καθαρότητα και ανωτερότητα αυτής της ελίτ έχει δημιουργήσει εξαιρετικά δυσάρεστα αποτελέσματα, τα οποία ήρθαν να διογκωθούν τα χρόνια των απανωτών κρίσεων.
Απόρροια αυτής είναι η μονομερής διαχείριση της κρίσης, ανεξαρτήτως πολιτικής ή κομματικής αφετηρίας και η διαμόρφωσης μιας Ελλάδας καστών (ανάλογων του ινδουισμού). Υπάρχει μια Ελλάδα που ακούει, χωρίς να μιλά, τις ίδιες φωνές. Αυτό είναι πρωτοφανές στην ελληνική ιστορία και εντελώς ξένο προς την κουλτούρα πολυφωνίας μας.
Θεωρητικά, μέσα στο πλαίσιο της επόμενης μέρας, θα έπρεπε να συζητάμε για τη διάσωση της ελληνικής κοινωνίας. Αντίθετα, νιώθω ότι έχει διαμορφωθεί ένα εκρηκτικό μείγμα στην κοινωνία που μπορεί να εκραγεί μέσα στο 2021, επειδή η ελίτ αδιαφορεί για τα προβλήματα επιβίωσης και αξιοπρέπειας των πολλών. Όσο δεν είναι σαφείς οι δυσκολίες της πλειοψηφίας, όσο δεν γίνεται κατανοητή η ζώσα κοινωνία, τότε ο κίνδυνος μεγαλώνει.
Νέο βιβλίο
Σε αυτό το περιβάλλον, η νέα αρχή, μέσα από την αναδιάρθρωση του κράτους ή τη δημιουργία βασικών πυλώνων κατεύθυνσης κι ανάπτυξης, η ευκαιρία η Ελλάδα να ζήσει στα 200 χρόνια ανεξαρτησίας της την απαρχή μιας νέας εποχής, κινδυνεύει να χαθεί. Γιατί σε όλα τα σχέδια δεν υπάρχει τρόπος μεταφοράς του προσδοκόμενου οφέλους στην τσέπη του απλού πολίτη. Όχι ως επίδομα, αλλά ως κέρδος που κατακτάται μέσω εργασίας.
Κι ειλικρινά δεν ξέρω αν η λύση για τη χώρα είναι να γίνει χώρα-πρότυπο στις υπηρεσίες, έτσι ώστε η διεθνής βιομηχανία των υπηρεσιών να μας έχει ως μια από τις πρώτες επιλογές της, αλλά είμαι σίγουρος ότι για να υπάρχει λύση πρέπει να υπάρχει σχέδιο. Σήμερα το σχέδιο δεν μπορεί να είναι αμιγώς οικονομικό. Πρέπει να είναι κοινωνικοοικονομικό. To τραπεζικό σύστημα και το κόκκινα δάνεια αποτελούν την ελάχιστη απόδειξη γιατί πρέπει να είναι κοινωνικοοικονομικό. Και πρέπει να είναι ελληνικό. Ας εκμεταλλευτούμε την Έκθεση Πισσαρίδη, ας εξετάσουμε κάθε άλλη έκθεση κι ας μιλήσουν οι ιστορικοί, οι κοινωνιολόγοι, οι φιλόσοφοι κι οι ερευνητές. Και να αποφανθούμε με βάση την ιστορία, το χθες και το σήμερα, τις σύγχρονες οικονομικές νόρμες ώστε να διαμορφώσουμε μια συγκεκριμένη μακροπρόθεσμη στρατηγική.
Γιατί, ασχέτως των σχεδίων και των επιδιώξεων, η πραγματικότητα τελικά αντιστέκεται και νικά.