Η έλκουσα κεντρομόλος δύναμη που καθορίζει την αλληλαδέλφωση, αλληλοδέσμευση και αλληλοβοήθεια μεταξύ Ελλάδας και Επτανήσων έχει προ αιώνων ειπωθεί από τον Ηρόδοτο: «όμαιμον, ομόγλωσσον, ομόδοξον, ομότροπον», ρήση που παραμένει αειθαλλής και διαιώνια και που εν προκειμένω καθορίζει τη μια συνισταμένη: την Ελληνικότητα.
Οι άτρωτες δυνάμεις της φύσης καθόρισαν τη γεωγραφική θέση των Επτανήσων, προδιαγράφοντας την ιστορία τους.
Τα συνέδεσαν ισάξια με Δύση και Ανατολή -έτσι όπως αργότερα χωρίστηκε ο κόσμος-. Τα έκαναν πυρήνες και ταυτόχρονα ιδεολογικά άκρα, προπύργια κι ακρίτες μιας Ελλάδας αδιαχώριστης στους αιώνες πέρα από διεθνείς συνθήκες κι αποφάσεις των κατά καιρούς ισχυρών της γης.
Ως εκ τούτου δεν έμελλε και στον μεγάλο Αγώνα της Παλιγγενεσίας να ακολουθούσαν τα Επτάνησα χωριστούς δρόμους από την Ελλάδα.
Η σημασία της επετείου αυτού του Αγώνα, ειδικά για την Επτάνησο, τα χρόνια εκείνα –το πρώτο μισό του 19ου αι.- ήταν καθοριστικότατη για το μέλλον της.
Γιατί η προσδοκία των Επτανησίων πως θα ακολουθούσε και η δική τους Απελευθέρωση και Ένωση με την κοινή πατρίδα ήταν εκ των ουκ άνευ.
Μπορεί να άργησε. Κράτησε 43 ολόκληρα χρόνια –από το 1821- που κύλησαν με αυταρχισμό, θυσίες, βία και αίμα. Όμως, επειδή μιλούμε για επέτειο, κάθε χρόνο, αρχής γενομένης το 1842, οι Επτανήσιοι γιόρταζαν την εθνική εορτή της 25ης Μαρτίου, με συγκίνηση και ενθουσιασμό, έχοντας παλμό αγωνιστικό, έχοντας στις σκέψεις τους την ελευθερία, και στις επιθυμίες τους την συνένωση με την ανεξάρτητη Ελλάδα.
Ελλαδικός κορμός και Αιγαίο υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ιόνιο υπό Βρετανική Κατοχή
Τα Ιόνια το 1821 δεν ήταν ελεύθερα καθώς βρίσκονταν σε καθεστώς ημι-αποικιακής υποτέλειας υπό την Μ. Βρετανία, υπό την Αγγλία κυρίως, που τότε, μετά την ήττα της Γαλλίας, είχε καταστεί παγκόσμια δύναμη.
Η εκεί βρετανική παρουσία διαμόρφωσε ευνοϊκές συνθήκες για την ναυτιλιακή δράση, δη των Κεφαλλήνων, σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, καθώς είχαν αναγνωρισθεί βρετανοί υπήκοοι.
Αυτό τους παρείχε ασφαλή διεξαγωγή πλόων με παράλληλη προστασία του βρετανικού στόλου, ενώ απολάμβαναν και σχετική αυτονομία.
Τα λιμάνια των Ιονίων, διαμετακομιστικά και εξαγωγικά –ως προς την σταφίδα, το λάδι, το κρασί και το σαπούνι-, καθ’ όλη τη διάρκεια της βρετανικής Κατοχής, εντάχθηκαν στις εμπορικές ρότες της Μεσογείου ενώνοντας την παραγωγό Ανατολή με την προ-βιομηχανική αστικοποιούμενη Δύση.
Η Κεφαλλονιά έγινε ο κύριος ναυτότοπος και το κύριο ναυτιλιακό κέντρο του Ιονίου Κράτους και ένας από τους πλέον σημαντικούς τόπους στη Μεσόγειο.
Θα πρέπει να τονισθεί η συμμετοχή των Επτανησίων πλοιοκτητών στο πλευρό των χειμαζομένων και επαναστατημένων ομοεθνών τους.
Από τα σιταγωγά στον Προύθο και στο Γαλάτσι που επιτέθηκαν σε τουρκικά, μέχρι τα μπριγκαντίνια και τις φελούκες που στήριξαν τους αγωνιστές στην Πάτρα και τους πολιορκημένους του Μεσολογγίου, οι μεγάλες –αλλά και οι μικρές- πλοιοκτητικές οικογένειες των Επτανήσων έφταναν με τα καράβια τους όχι μόνον όπου το κέρδος τούς οδηγούσε, αλλά όπου και οι εθνικές αξίες, τα πιστεύω και οι ανάγκες τούς καλούσαν.
Έτσι, ενίσχυσαν τον Αγώνα από τα πρώτα κιόλας δύσκολα βήματά του, παρ’ όλες τις βρετανικές απαγορεύσεις, απειλές, αυθαιρεσίες και βία που αντιμετώπιζαν αυτοί κι οι οικογένειές τους.
Στις αποφάσεις των Επτανησίων να σταθούν δίπλα στον Αγώνα των ομοεθνών τους, ξεκάθαρο ρόλο έπαιξε το ξεπούλημα της Πάργας στον Αλή Πασά το 1819.
Οι πωλητές Άγγλοι, όταν, μετά την ήττα του Ναπολέοντα έγιναν κυρίαρχοι στα Επτάνησα, υποσχέθηκαν την ανεξαρτησία της Πάργας, εξαρτήματος των Ιονίων.
Όλοι οι Επτανήσιοι – αλλά και όλος ο πολιτισμένος κόσμος- χαρακτήρισαν ανοσιούργημα την απόφαση αυτή της Βρετανίας – που υπεγράφη δια χειρός του λαομίσητου Αρμοστή Ιονίων Maitland. Την Πάργα την πώλησαν, με όχι μόνον οικονομικό αντάλλαγμα -150.000 στερλίνες-, αλλά κυρίως για επιβεβαίωση της κατοχής τους στα Ιόνια από τον σουλτάνο.
Μετά τη διάδοση της κήρυξης της Επανάστασης –στη Μολδοβλαχία αρχικά, και σε Μωριά και Στερεά αμέσως μετά- η ανάγκη για απελευθέρωση έπεσε σαν βροχή ταυτόχρονα σε όλον τον Ελληνισμό. Έπεσε και στην Επτάνησο, και άλλαξε άρδην τη στάση των Άγγλων απέναντί τους.
Με την αρχή του Αγώνα οι Επτανήσιοι στάθηκαν ενεργά στο πλευρά των ομοεθνών τους, με δράσεις που οδήγησαν στην εφαρμογή σκληρότατης πολιτικής εκ μέρους των Άγγλων. Αλληλουχία γεγονότων αποδεικνύει τη θέση αυτή.
Στις 3 Απριλίου 1821 με τέχνασμα πραγματοποιήθηκε καθ’ όλα νόμιμη αναχώρηση μαχητών Κεφαλλήνων για να στηρίξουν τον αγώνα κατά των Λαλαίων Τουρκαλβανών. Όταν γνωστοποιήθηκε ο πραγματικός λόγος της αναχώρησης, ο Άγγλος τοποτηρητής Travers εκδικήθηκε τον Αρχιερέα Αγαθάγγελο Τυπάλδο Κοζάκη αποπέμποντάς τον σκαιώς.
5 Απριλίου 1821: Έπειτα από εισήγηση από τον Αρμοστή Mailtand ψηφίστηκε από το Ιόνιο Κοινοβούλιο νόμος που έδινε στους Τοποτηρητές των Ι. Νήσων το δικαίωμα να κηρύττουν τον στρατιωτικό νόμο σε κάθε νησί όταν έκριναν ανάγκη. Με το όπλο αυτό η Βρετανική «Προστασία» φανέρωνε για άλλη μια φορά, εμμέσως, την εχθρότητά της απέναντι στην Ελληνική Επανάσταση και τη δυσαρέσκειά της προς τους Επτανησίους που προσέτρεχαν συνεχώς στους επαναστατημένους ομοεθνείς τους.
Και στις 9 Απριλίου του ίδιου έτους η Γερουσία του Ιόνιου Κράτους εξέδωσε προκήρυξη με την οποία δήλωνε πως οι Ιόνιοι πολίτες που κατοικούσαν στο Οθωμανικό Κράτος, σε περίπτωση που έπαιρναν μέρος σε επαναστατικές ή άλλες εχθρικές προς τον σουλτάνο ενέργειες, θα έχαναν το δικαίωμα προστασίας από τους Βρετανούς προξένους και την Κυβέρνηση του Ιονίου Κράτους.
Η συμμετοχή των Επτανησίων στον Αγώνα προκάλεσε αυτόματα διαμαρτυρίες των Βρετανών τοπαρχών. Η υποτιθέμενη ουδετερότητα της Αγγλίας, ήταν φενάκη.
Όταν επέστρεφαν οι αγωνιστές στα νησιά τους, τους περίμεναν ανθελληνικά συναισθήματα, απειλές, καταδίκες όπως τους ήρωες στο Λάλα, που τους περίμεναν ψηφίσματα που τους αποκαλούσαν «εγκληματίες και αξιοκατάκριτους», ισόβιος εξορία, δήμευση περιουσίας και εν γένει ποικίλα τρομοκρατικά μέσα.
Όμως, τα μέτρα δεν στάθηκαν ικανά να εμποδίσουν τα κατά συχνούς καιρούς κύματα αγωνιστών Επτανησίων που κατευθύνονταν στην επαναστατημένη Ελλάδα, αλλά και την έξωθεν ποικιλόπλευρη αρωγή από τους Επτανησίους της διασποράς.
Αξίζει να αναφερθούν και δυο επαναστατικές δράσεις των Επτανησίων.
Η μία κορυφώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1819 στη Λευκάδα. Ξεκίνησε με αυθαιρεσίες των Άγγλων και επιβολή επιπρόσθετης φορολογίας, και εξελίχθηκε σε εξέγερση χωρικών που κυριολεκτικά τάραξε τους κυρίαρχους οι οποίοι αντέδρασαν με τον δικό τους γνωστό τρόπο. Απειλές, εκφοβισμούς, βία, δολοφονίες κι επακόλουθους φρικτούς παραδειγματισμούς (νεκρά πισσωμένα σώματα).
Κι η άλλη πραγματοποιήθηκε στη Ζάκυνθο στις 31 Μαΐου 1821. Από παρερμηνεία προκληθηκε γενικό παραλήρημα, έπεσαν κανονιοβολισμοί και τελέσθηκε και δοξολογία. Όμως ευτυχώς απετράπη η αιματοχυσία η οποία θα ήταν βέβαιη λόγω του ότι οι επικεφαλής Άγγλοι έδωσαν εντολή να επέμβη ο στρατός για να διαλυθεί το πλήθος.
Συμμετοχή Επτανησίων σε προεπαναστατικές δράσεις
Η 124η επανάσταση στον ελληνικό κορμό στέφθηκε με επιτυχία. Είχαν προηγηθεί 123 προσπάθειες κινημάτων / εξεγέρσεων / στάσεων/ επαναστάσεων/ για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού, τις οποίες πραγματοποίησαν Έλληνες.
Σε πολλές από αυτές τις προεπαναστατικές προσπάθειες είναι εντονότατη η παρουσία των Επτανησίων ενάντια στις σφαγές, στους εξανδραποδισμούς, στις λεηλασίες, στις βιαιοπραγίες των Τούρκων.
Θα πρέπει να τονισθεί πως ο ελληνικός κόσμος ήταν διασπασμένος τότε και δεν μπορούσε συγκροτημένα να αναπτύξει τα στοιχεία εκείνα που συνιστούσαν αυτό που σήμερα αποκαλούμε εθνική ιστορική ταυτότητα του Ελληνισμού.
Την εποχή της Ναυμαχίας στον Κόλπο της Ναυπάκτου το 1571, αν και η απόφαση της μεγάλης αυτής σύγκρουσης δεν ήταν στα χέρια των Ελλήνων -που τότε χτυπούσαν πόρτες στην Ρωμαιοκαθολική Ευρώπη ζητώντας αρωγή για να επαναστατήσουν-, η συμμετοχή των Επτανησίων ήταν πολυάριθμη και καθοριστική ως προς το αποτέλεσμα.
Πάνω από το 25% στον Χριστιανικό στόλο και πάνω από το 40% στον Οθωμανικό ήταν ευρύτερα Έλληνες.
Υπήρχε από τα Ιόνια η οργανωμένη συμμετοχή (9 γαλέρες–κάποιες με εθελοντές μόνο).
Υπήρχε και η έκτακτη συμμετοχή, με πλήθος Επτανησίων, καθώς τις 4 Οκτωβρίου που μαθεύτηκε η ολοσχερής και τραγική πτώση της Κύπρου σύσσωμοι -ειδικά Κεφαλλήνες και Ζακύνθιοι- συμμετείχαν ομόθυμα στον Αγώνα κατά του εξ’ Ανατολών τυράννου.
Παραμονές των ορλωφικών κινημάτων ο Κεφαλλονίτης στρατηγός του αυτοκρατορικού ρωσικού στρατού Πέτρος Μελισσηνός και ο συμπατριώτης του μηχανικός Μαρίνος Χαρβούρης εισηγήθηκαν και υπέθαλψαν τα ρωσικά σχέδια για τον ξεσηκωμό του ελληνικού γένους κατά της Τουρκοκρατίας.
Σε Κέρκυρα, Ζάκυνθο, Ιθάκη και Κεφαλλονιά οι κάτοικοι ξεσηκώθηκαν και κινήθηκαν προς την Πελοπόννησο για να στασιάσουν ενάντια στους Τούρκους.
Οι Βενετοί ανησύχησαν πολύ, γιατί το κίνημα αυτό είχε πάρει μεγάλη έκταση και οι ίδιοι είχαν διαβεβαιώσει τον σουλτάνο πως θα έμενε η Βενετία ουδέτερη.
Προκλήθηκε σύγκρουση στην Κεφαλλονιά, σκοτώθηκαν Βενετοί στρατιώτες και εστάλη για κατευνασμό ο ναύαρχος (Molin με 4) πλοία. Τα ίδια έγιναν και στη Ζάκυνθο και στην Ιθάκη.
Οι Επτανήσιοι όμως, παράκουσαν τις διαταγές των Βενετών και 2.000 Ζακύνθιοι και 6.000 Κεφαλλονίτες κατευθύνθηκαν στην Πελοπόννησο όπου η επανάσταση είχε θετικά αποτελέσματα καθώς είχαν εκδιωχθεί πολλές τουρκικές φρουρές.
Δυστυχώς όμως στην Πάτρα και στην Ηλεία κατεσφάγησαν κι όσοι ελάχιστοι επέστρεψαν στα νησιά ήρθαν αντιμέτωποι με την εκδίκηση των Βενετών, που τους είχαν δημεύσει την περιουσία, γιατί θεωρήθηκαν ένοχοι μεγάλης παράβασης. Τότε ξέσπασαν νέες ταραχές και άλλοι φυλακίστηκαν, άλλοι τουφεκίστηκαν, κι όσοι ξέφυγαν ή έγιναν πειρατές ή επικηρύχθηκαν.
Το αποτέλεσμα ήταν … ορλωφικό: Στο τέλος ο Αλέξιος Ορλώφ δήλωσε στους Βενετούς πως «πολλοί υπήκοοι σας, μας προσέφεραν τις υπηρεσίες τους, όμως τους απώθησα γιατί είχα ανάγκη από έντιμους ανθρώπους και όχι από εξόριστους πειρατές».
Το 1791 ο αξιωματικός του ρωσικού στρατού Λ. Κατσώνης, βρισκόμενος στην Ιθάκη -όπου ήταν η βάση του κουμπάρου του, πατέρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου- συγκέντρωσε 24 πλοία, τα εξόπλισε –και με 500 μάχιμους- και συνέχισε να στρέφεται κατά των Τούρκων.
Ο καπετάνιος (Πανάς) με τα πλοία του, τιμήθηκε από τον Κατσώνη που ήλπιζε στην βοήθεια της Αικατερίνης Β’ και πως θα γινόταν ο απελευθερωτής της Ελλάδας.
Όμως στις 11 Αυγούστου του 1791 συνομολογήθηκε ανακωχή μεταξύ Ρωσίας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που οριστικοποιήθηκε με την συνθήκη του Ιασίου το 1792, την οποία ο Κατσώνης, αν και πήρε εντολή να αναστείλει κάθε δραστηριότητα, δεν αναγνώρισε. Κατέφυγε στη Μάνη όπου συνέχισε τη δράση του και μαζί του κατέφυγαν και Επτανήσιοι.
Έντονη είναι η συμβολή των Επτανησίων στους αγώνες των Σουλιωτών κατά του Αλή πασά.
Η προσφορά τους έγκειται στην παροχή καταφυγίου στους εκατοντάδες κατατρεγμένους πρόσφυγες του Σουλίου καθ’ όλες τις εκστρατείες του Αλή, κυρίως όμως κατά την οριστική τρίτη εκστρατεία όπου έπεσε και το Σούλι. Πρόσφυγες κατέφυγαν όχι μόνον στην Πάργα –τότε Ιόνιο εξάρτημα-, αλλά και σε Κέρκυρα, Λευκάδα, Ιθάκη, Κάλαμο, Ζάκυνθο, Κεφαλλονιά.
Στην τελευταία μάλιστα, παραδειγματική ήταν η συμπεριφορά του στρατιωτικού διοικητή, Charles James Napier, που προστάτευσε και στήριξε τους κατατρεγμένους διακινδυνεύοντας τη θέση του, αν όχι το ίδιο το κεφάλι του.
Ο Κολοκοτρώνης στα Ιόνια
Τα Επτάνησα, εκτός του ότι λειτούργησαν και ως καταφύγιο προσφύγων, ήταν κι ένα χωνευτήρι όπου διηθήθηκαν ιδέες φιλελεύθερες και προοδευτικά ρεύματα, μετατρέποντάς τα αυτόματα σε χώρο διδαχής και εφαλτήριο αγωνιστών που το όνομά τους έχει διασώσει με κεφαλαία γράμματα η Ιστορία.
Στο πλαίσιο αυτό πρέπει να εντάξουμε τον Μάρκο Μπότσαρη που στα 19 του συνέγραψε στην Κέρκυρα το Ελληνο-αρβανίτικο Λεξικό, το «Λεξικόν της Ρωμαϊκής και Αρβανητηκής Απλής», τον Οδυσσέα Ανδρούτσο που γαλουχήθηκε σε Ιθάκη και Λευκάδα, τον Καραϊσκάκη που έζησε σε Ιθάκη και Κεφαλλονιά, αλλά και τον Κολοκοτρώνη που μέσω της πνευματικής Ζακύνθου όπου διέμεινε για πολλά χρόνια, επέστρεψε στον τόπο του, για να αναδειχθεί ως ο Αρχιστράτηγος όλου του Αγώνα, ενώ υπήρξε και τολμηρός θαλασσόλυκος, όταν στην Κέρκυρα του προτάθηκε να πλοιαρχεύσει σε ένα μύστικο, εξοπλισμένο από Ρώσους, στον «Άγιο Γεώργιο».
Θα έπρεπε να κατευθυνθεί προς τη Λευκάδα για υπεράσπισή της που απειλείτο από τον Αλή πασά. Όμως αυτός επιτέθηκε στην Πελοπόννησο, συνέλαβε Τούρκους και τους μετέφερε, με τα λάφυρα, στην Λευκάδα. Εκεί, φυλακίστηκε για πρώτη φορά.
Αλλά ο Καποδίστριας, επικεφαλής της Ε.Π., τον αποφυλάκισε. Ο ίδιος ομολόγησε πως στα Ιόνια, στη Ζάκυνθο ποτίστηκε με τα νάματα της Ελευθερίας. «Εκεί άνοιξαν τα μάτια του».
Υπηρέτησε στον τακτικό αγγλικό στρατό από το 1810 κι έφθασε στον βαθμό του Ταγματάρχη. Τα παιδιά του φοιτούσαν στο ιδιωτικό σχολείο του Αντωνίου Μαρτελάου, ο οποίος όταν συναντούσε τον Γέρο του Μωριά έγερνε το κεφάλι μπροστά του και προφητικά έλεγε: «Προσκυνώ την Ελλάδα. Φιλώ το χέρι της ελευθερίας της».
Αργότερα ο Κολοκοτρώνης μυήθηκε στη Ζάκυνθο στη Φιλική Εταιρεία και κατηχούσε ο ίδιος και άλλα μέλη.
Φιλική Εταιρεία και Επτανήσιοι
Ήδη από την αρχή τής ύπαρξής της, πριν ανοίξει το προπαρασκευαστικό στάδιο και πριν την σύσταση του επαναστατικού μετώπου, από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες, μέχρι τη Δύση και τα Ιόνια Νησιά, η Φιλική Εταιρεία μετρά την παρουσία πολλών Επτανησίων.
Έμποροι, λόγιοι, διπλωματικοί – ρωσικοί- υπάλληλοι, καπετάνιοι και ναυτικοί, και γενικά άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης είχαν γίνει δραστήρια μέλη της Φιλικής Εταιρείας καθώς προείδαν σε αυτήν την στήριξη και την εθνική αποκατάσταση.
Ακόμη και στον Ιερό Λόχο, ανάμεσα στους εθελοντές σπουδαστές, υπεράριθμοι ήταν οι Ιόνιοι που βρίσκονταν ήδη σε πανεπιστήμια στην Ευρώπη και που, με την ορμή των νιάτων τους, έδωσαν την ίδια τη ζωή τους στην ελευθερία του Έθνους.
Γενικά όμως, ήταν τόσος μεγάλος ο αριθμός των Επτανησίων που ανέπτυξαν επαναστατική δραστηριότητα σε αυτά τα πρώτα στάδια του Αγώνα, ώστε στον μυστικό κώδικα της Φιλικής Εταιρείας οι Κεφαλλονίτες απαντούν ως «πολλοί».
Στους καταλόγους Σέκερη, Φιλήμονα, Παλαιών Πατρών Γερμανού, Χιώτη, Ζώη, Πρωτοψάλτη, οι Ιόνιοι δεν σημειώνονται μόνον ως μέλη της Φιλικής Εταιρείας, αλλά και ως συνδρομητές.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι κατάλογοι είναι ατελείς όλοι:
Α). Γιατί η μύηση γινόταν με τρόπο απόλυτα μυστικό και λάμβανε γνώση αυτής μόνον η Αρχή.
Β). Γιατί τα μέλη της Φιλικής Εταιρείας κρύβονταν καθώς ο φιλοτουρκισμός των Άγγλων κατεδίωκε κάθε πατριωτική προσπάθεια. Προφανώς οι Άγγλοι φοβούνταν την δύναμη της Ρωσίας, στην οποία έβλεπαν μια δύναμη που θα τους επισκίαζε. Για αυτό και στήριζαν την Τουρκία.
Στα Ιόνια γίνονταν πολλές κατηχήσεις και μυήσεις Φιλικών –όπως στο σπίτι του Διον. Ρώμα στη Ζάκυνθο, αλλά και στα άλλα νησιά, ακόμα και στους Παξούς. Προσπάθεια να μνημονεύσω τους Επτανήσιους Φιλικούς, αλλά και τους αγωνιστές, είναι περισσότερο από βέβαιο πως θα κατάληγε σε παταγώδη αποτυχία.
Αφ’ ενός μεν θα κούραζα αναφέροντας μακρόσυρτες λίστες ονομάτων, αφ’ ετέρου δεν θα υπηρετούσα τον θείο σκοπό ενός μνημόσυνου καθώς αποκλείεται να τους συγκέντρωνα όλους, κι έτσι θα ήταν ένας ελλιπέστατος κατάλογος.
Μάχες όπου συμμετείχαν οι Επτανήσιοι και λόγος συμμετοχής στους στον Αγώνα
Εκτός όμως από την πολυπληθή παρουσία τους στο Δραγατσάνι, από την πρώτη ένοπλη σύγκρουση στον παραπόταμο Προύθο στις 7 Μαρτίου του 1821, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, μέχρι την τελευταία μάχη στην Πέτρα Βοιωτίας στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829 οι Επτανήσιοι ήταν ενεργά παρόντες όχι μόνον στις κατά ξηρά μάχες, αλλά και στη θάλασσα, όπως η επιτυχής συνεργασία των πλοιάρχων Δενδρολίβανου και Καραντινού που κατόρθωσαν να αιχμαλωτίσουν τη σκούνα του μισέλληνα Άγγλου προξένου στην Πάτρα Green ο οποίος βοηθούσε τους Τούρκους κατά την πολιορκία του Μεσολογγίου.
Αρχικά συμμετείχαν στην επανάσταση στη Μολδοβλαχία.
Και μετά την εκεί ατυχή έκβαση, η Επανάσταση που είχε ταυτόχρονα μεταλαμπαδευτεί στον ελλαδικό κορμό, φούντωσε –αρχικά- στον Μωριά. Και μετά στην Στερεά.
Κι εκεί ήταν παρόντες. Όπως και στις τρεις καθοριστικές συγκεντρώσεις των οπλαρχηγών που έλαβαν χώρα στα Ιόνια που οδήγησαν στην κοινή εθνική στρατιωτική οργάνωση: η μια το 1806-1807 στη Λευκάδα, η άλλη πάλι στην Λευκάδα τον Ιανουάριο του 1821 και η τρίτη το 1819 στην Κέρκυρα όπου κομβικοί ήταν οι ρόλοι του Καποδίστρια και του Κολοκοτρώνη. Θα πρέπει να τονισθεί πως η Λευκάδα, αλλά κυρίως η Ζάκυνθος ήταν κέντρα κλεφταρματολισμού.
Ο βασικός λόγος που ώθησε τους Επτανησίους να συμμετάσχουν στον Αγώνα με τόσο δυναμισμό και Ψυχή θεωρώ πως ήταν ένας, ο οποίος όμως βασίζεται σε 3 γερά θεμέλια. Ο λόγος αυτός ήταν η προσδοκία της ελευθερίας.
Αυτή η μαγική λέξη που κινεί το είναι των Ελλήνων ανδρώθηκε –κατά την γνώμη μου- σε τρεις βάσεις: Διαφωτισμός, Επτάνησος Πολιτεία και Οικονομία-εμπόριο-ναυτιλία.
Α). Διαφωτισμός (αυτή είναι η μια βάση) που έθεσε τα θεμέλια της Γαλλικής Επανάστασης, της αναζήτησης της ατομικής ελευθερίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και εστράφη εναντίον της τυραννικής διακυβέρνησης και της καταπίεσης (μην ξεχνάμε πως η Ευρώπη τότε ήταν συντηρητική αυτοκρατορική).
Έτσι μιλάμε για Ιδεολογική ώσμωση : πολιτιστικές μεταφορές αναπτύχθηκαν στην Δ. Ευρώπη λόγω των πολιτικο-ιδεολογικών ρευμάτων που μετακενώθηκαν στον τόπο αφετηρίας των Ελλήνων κι έφεραν αποτελέσματα.
Τα ρεύματα αυτά γαλούχησαν σπουδαστές πανεπιστημίων της Ευρώπης, δασκάλους, λόγιους και ιερωμένους, οι οποίοι μετακινήθηκαν όχι μόνον στον χώρο της ίδιας διασποράς, αλλά και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία μεταλαμπαδεύοντας τις ιδέες.
Ο Επτανησιακός Διαφωτισμός (με κανάλια τους: Επτανήσιους φοιτητές, λόγιους, μεταφραστές αλλά και εκδότες -Βενετία και Βιέννη- σε κέντρα στην Δ. Ευρώπη) συνέβαλε στην συγκρότηση της έννοιας του επτανησιακού ιστορικού χώρου.
Μέσω δε της πολιτειακής υπόστασης που έλαβε η Επτάνησος Πολιτεία οδήγησε σε ευρύ φάσμα πνευματικών ζητημάτων, πολιτικών αναζητήσεων και οραματισμού της ελευθερίας, και εν συνεχεία στην απόλυτη συνειδητοποίηση της εθνικής ταυτότητας και στην αναζήτηση της εθνικής ενότητας.
Μεγάλη διάδοση στα Ιόνια είχε η «Ελληνική ΝομΑρχία» ή τοι Λόγος περί Ελευθερίας, του «Ανωνύμου του Έλληνος», έργο ελληνοκεντρικό, εθνικής αφύπνισης, που άξονάς του ήταν η απελευθέρωση της Ελλάδας και το ότι πρέπει να προχωρήσει, να δράσει/ ενεργήσει μόνη της, έργο-αποτέλεσμα των αρχών της Γαλλικής Επανάστασης και του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού.
Η Ελλάδα ξεκίνησε μόνη της. Η Επτάνησος ξεκίνησε μόνη της.
Η τελευταία εμπειρία με την Ρωσία, οδήγησε στα Ορλωφικά. Τη φορά αυτή -με τις αρχές της Φιλικής Εταιρείας- ξεκίνησε η Ελλάδα να βρει τον δρόμο της Ελευθερίας της έχοντας δίπλα της τους ομοεθνείς της Επτανησίους και αυτούς της διασποράς –σπουδαίος ο ρόλος των τελευταίων-.
Β). Άλλη βάση είναι η Επτάνησος Πολιτεία, το πρώτο ελληνικό κράτος που δημιουργήθηκε και μετά την Άλωση και μετά την Γαλλική Επανάσταση.
Εξέφραζε το νέο πνεύμα που ήθελε αποκλειστική πηγή της εξουσίας να είναι ο κυρίαρχος λαός ενώ παράλληλα διαμορφωνόταν η έννοια της εθνικής ιδεολογίας και του πατριωτισμού.
Αυτή ήταν η Επτάνησος Πολιτεία με Σύνταγμα, ανεξαρτησία και ακεραιότητα. Θεωρείται η τροφός του ’21. Ήταν ιδέα του Κωνσταντίνου Υψηλάντη, πατέρα του Αλέξανδρου και ανεδείχθη στον επτάχρονο βίο της, υπό τον μεγάλο πολιτικό και διπλωμάτη Ιωάννη Καποδίστρια , το εργαστήριο της εθνικής ζύμης που μας δώρισε τον Αγώνα της Ελληνικής Παλιγγενεσίας.
Αν και κατόρθωσε να ορθοποδήσει και να αναπτύξει επιτυχώς κρατική οντότητα –με ό,τι αυτό σημαίνει-, εν τούτοις, οι Μεγάλες Δυνάμεις καιροφυλακτούσαν. Η Ρωσία –που με υπογραφή της είχε δημιουργηθεί το 1800- ήταν αυτή που με διαβουλεύσεις της με τη Γαλλία, την κατήργησε το 1807 (Συνθήκη Tilsit) και την παραχώρησε στη Γαλλία.
Γ). Τρίτη βάση είναι η οικονομία.
Η ανάπτυξη του εμπορίου των Επτανησίων της διασποράς έδωσε την οικονομική δυνατότητα να διαθέτουν αξιόλογα ποσά για την Παιδεία, για την πνευματική αναγέννηση του ελληνικού λαού, αλλά και για την δυναμική υποστήριξη του Αγώνα, όταν έφτασε η ώρα της προετοιμασίας για αυτόν, αλλά και της διεξαγωγής του.
Κομμάτι του εμπορίου και η ναυτιλία έπαιξε θετικότατο ρόλο.
Μιλάμε φυσικά για πολλούς στόλους / στολίσκους των οποίων οι πλοιοκτήτες, είχαν ήδη ευνοηθεί και ενδυναμώσει από την προγενέστερη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή.
Το δικαίωμα της χρήσης της ρωσικής σημαίας από Έλληνες πλοιοκτήτες, όπως και η ναυπήγηση πλοίων μεγάλου εκτοπίσματος, ανέπτυξε θεαματικά τον ιδιόκτητο ελληνικό εμπορικό στόλο, μεγάλο μέρος του οποίου βρισκόταν στα χέρια Επτανησίων/Κεφαλλήνων.
Τι έδωσε η Επτάνησος στην Ελλάδα και τι η Ελλάδα τού τότε στην Επτάνησο
Εκτός από το αίμα και τις θυσίες των Ιονίων που συμμετείχαν στο Δραγατσάνι, στο Πέτα, στο Καματερό, στις μάχες στην Αχαΐα, στην Ηλεία, στο Μεσολόγγι, στην πολιορκία της Ακρόπολης, εκτός από ξεχωριστές μορφές που στήριξαν με κάθε τρόπο τον Αγώνα (όπως π.χ. ο Λευκάδιος γιατρός Πέτρος Δ. Στεφανίτσης στο Μεσολόγγι, ο Κεφαλλονίτης Ευάγγελος Ποταμιάνος, πλοίαρχος και αστυνόμος του Ναυπλίου), η Επτάνησος έδωσε στην Ελλάδα τον πρώτο της Κυβερνήτη, τον Ιωάννη Καποδίστρια.
Μπορεί να ανδρώθηκε στην Επτάνησο/ σε Κέρκυρα, Κεφαλλονιά, Λευκάδα, να κυβέρνησε την Ε.Π., να δοκιμάστηκε στα διεθνή στάδια κατά τα συνέδρια της Βιέννης και των Παρισίων, όμως η σκέψη και το όραμά του ήταν ένα: η μελλοντική αναγέννηση του Ελληνικού Έθνους. Και προς αυτήν την κατεύθυνση έδωσε και συνειδητά την ίδια τη ζωή του.
Έδωσε τον εθνικό ποιητή και οραματιστή, τον μεγάλο Διονύσιο Σολωμό. Μην ξεχνάμε ότι στη Ζάκυνθο, αλλά και σε όλα τα Ιόνια, υπήρχε αξιόλογη πνευματική κίνηση. Επειδή όμως μιλούμε για την Ζάκυνθο και τον μεγάλο Σολωμό, ο πνευματικός ρόλος του νησιού δεν είναι τυχαίος καθώς όλοι οι προσολωμικοί ποιητές προέρχονται από εκεί. Αυτό κάτι λέει για την σχέση Λογιωσύνης και καλλιέργειας της αναζήτησης της Ελευθερίας.
Έδωσε τον πρωθυπουργό της Ελλάδας της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και της Α’ Εθνικής Συνέλευσης Ανδρέα Μεταξά ή κόντε Λάλα, όπως τον έλεγαν οι οπλαρχηγοί του 1821 ένεκα του τραυματισμού του στη μάχη του Λάλα.
Έδωσε την πρώτη επαναστατική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος», -μέσω του Αλέξανδρου Υψηλάντη- με την οποία ζητούσε από τους Έλληνες της Μολδαβίας και της Βλαχίας να επαναστατήσουν.
Το υψηλού συμβολισμού αυτό κείμενο ήταν από την πέννα του Κεφαλλονίτη Φιλικού, γιατρού και συνεργάτη του Υψηλάντη Γεωργίου Τυπάλδου Κοζάκη. Η ενέργειά του αυτή σηματοδότησε και την επίσημη έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
Έδωσε σημαντικούς εκπροσώπους του Διαφωτισμού που μετάγγισαν με τα έργα τους τον πόθο της ελευθερίας.
Ο Επτανησιακός Διαφωτισμός υπήρξε αποτέλεσμα της ενσωμάτωσης της Επτανήσου –μέσω της Βενετίας- στον πολύ-πολιτισμό του δυτικού κόσμου και στις πολιτικές αξίες του.
Ας σημειωθεί πως ο δυτικός κόσμος ήταν αυτός που πέρασε πολιτικές αναταράξεις που οδήγησαν σε ιστορικές τομές. Μορφές των Ιονίων σαν τον Μηνιάτη, τον Βούλγαρη, τον Θεοτόκη, εκφάνσεις όλες του ελληνο-ευρωπαϊκού πολιτισμού, αποδεικνύουν πως τα νησιά μας έδρασαν ως προγεφύρωμα, όχι μόνο των προοδευτικών ρευμάτων που οδήγησαν στην αναζήτηση της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, αλλά και των κομιστών των ιδεών αυτών, όπως ο Byron, που μέσω Κεφαλλονιάς κατευθύνθηκε στο Μεσολόγγι ή ο Φιλικός εθναπόστολος και πρωτεργάτης της Ελληνικής Επανάστασης Χριστόφορος Περραιβός, ο μόνος συνεργάτης του Ρήγα που διεσώθη λόγω της γαλλικής του υπηκοότητας και έδρασε στην Κέρκυρα, μεταγγίζοντας τις επαναστατικές ιδέες.
Έδωσε το πρώτο ελληνικό επαναστατικό ναυτικό.
Κεφαλλονίτικα και Θιακά σλέπια – σιταγωγά υπό τον Αντώνη Σφαέλο επιτέθηκαν σε 10 τουρκικά εμπορικά πλοία που ανέβαιναν τον Δούναβη με κατεύθυνση το Γαλάτσι. Αφού τα κυρίευσαν οι έμπειροι Ιόνιοι, συγκρότησαν το πρώτο ελληνικό επαναστατικό ναυτικό. Μάλιστα, για την ναυμαχία αυτή στον Προύθο ο Αλεξ. Υψηλάντης εξέδωσε προκήρυξη επαινετική για τα επτανησιακά πλοία και τα πληρώματά τους.
Έδωσε την πρώτη επαναστατική πολεμική στεριανή δράση, στις 21 Φεβρουαρίου 1821 στο Γαλάτσι. Με τον Θιακό Φιλικό Βασίλη Καραβία και 100 Κεφαλλονίτες, που κατόπιν εντολής του Α. Υψηλάντη, μετά από μια αποφασιστική μάχη, έγιναν κύριοι της πόλης.
Έδωσε σπουδαίους διπλωματικούς υπαλλήλους και επί Επτανήσου Πολιτείας και μετά την κατάλυσή της -που έπαιξαν εθνικό ρόλο στα ζητήματα του Ελληνισμού όπως π.χ. στην Κύπρο ο Παύλος Βοντισιάνος και ο Παύλος Βαλσαμάκης-, ο πρόξενος της Ρωσίας στη Σμύρνη Σπυρίδων Δεστούνης, στη Χίο ο Νικόλαος Μυλωνάς, στην Πάτρα ο Ιωάννης Βλασσόπουλος, ο κόντε Γεράσιμος Κλαδάς, άλλοτε πρέσβυς της Ε.Π.
Οι Επτανήσιοι –κι όχι μόνον οι πρόξενοι-, διασκορπίστηκαν στα κέντρα της Δ. Ευρώπης και δραστηριοποιήθηκαν προς τον σκοπό της στήριξης της απελευθέρωσης της Ελλάδας και της ένωσης του ελληνικού λαού σε ένα καθορισμένο γεωγραφικά κράτος.
Έδωσε μεγάλη οικονομική στήριξη στον αγώνα, όχι μόνον μέσω της Φιλικής Εταιρείας. –που αποδεικνύονται λόγω των καταλόγων που έχουν διασωθεί-, αλλά και μέσω των εμπόρων, των πλοιοκτητών και των λοιπών αγωνιστών που με δικές τους δαπάνες συντηρούσαν και σώματα στρατιωτικά.
Έδωσε σωρεία Φιλικών αλλά και Επτανησίων της διασποράς. Έμποροι, λόγιοι, φοιτητές, μεταφραστές, εκδότες, ιερωμένοι που, φορείς όπως οι ίδιοι ήταν των ευρωπαϊκών φιλελεύθερων ιδεών, κινήθηκαν στις Αυλές της Ευρώπης μεταλαμπαδεύοντας το όραμα της ελευθερίας για τους σκλαβωμένους.
Οι της διασποράς, και λόγω οικονομικής δύναμής τους, ίδρυσαν πνευματικά ιδρύματα καλλιεργώντας την ελευθερία και εξακτινώνοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Απέστειλαν ποικίλη βοήθεια –οικονομική, όπλα, εφόδια, στρατιωτικά σώματα-, ενώ δεν ήταν λίγες φορές που μετείχαν κι οι ίδιοι όπως ο Διονύσιος Βούρβαχης που βρήκε τραγικό τέλος στη μάχη στο Καματερό, ή ο Διονύσιος Ευμορφόπουλος που συνέλαβε το «Μέγα Σχέδιον» ή «Σχέδιον Μερικόν» για πυρπόληση του τουρκικού στόλου, σε συνεργασία με 25 Κεφαλλονίτικα πλοία στην Κωνσταντινούπολη, με παράλληλη εξέγερση των Ελλήνων της Πόλης.
Οι Επτανήσιοι της διασποράς ήταν αυτοί που συνέβαλαν στην ίδρυση κομιτάτων, -όπως ο Ι. Καποδίστριας και το Ελληνικό κομιτάτο Ζυρίχης- ή περιέθαλψαν πρόσφυγες -όπως στην Οδησσό η οικογένεια Δημητρίου Ιγγλέση-.
(Η προσφορά της Επτανήσου περιγράφεται σε επιστολή, πιθανόν του έτους 1822, του Δημητρίου Υψηλάντη προς τους Εφόρους της Επτανήσου που διασωζόταν στο αρχείο Γεωργίου Τυπάλδου Κοζάκη. …ανατροφής και παιδείας εφύλαξαν τον Ελληνικόν χαρακτήρα και μάλιστα Υμών των Επτανησίων. Ακούω τας λαμπράς πράξεις των ενταύθα … συμπατριωτών σας … Ακούω και τας γενναίας προσφοράς … τα εις το κοινόν συμφέρον του Γένους αποβλέποντα. … έλθωσι και στρατιώται, τους οποίους θέλω έχει περί εμέ ως ιεράν φάλαγγα).
Ας μη ξεχνάμε πως μπορεί να μιλάμε για 400 χρόνια σκλαβιάς του ελλαδικού κορμού και κάποιων των νησιών του Αιγαίου.
Όμως τα Ιόνια βρίσκονταν 750 περίπου χρόνια κάτω από διάφορους δυτικούς κυρίαρχους -με ό,τι αυτό σημαίνει-.
Τότε ο κόσμος μετασχηματιζόταν πολιτικά από αυτοκρατορίες σε έθνη-κράτη. Γαλλική επανάσταση και ευρωπαϊκός Διαφωτισμός συνέβαλαν στην αναζήτηση Εθνικής Συνείδησης, στην αναζήτηση της «ενότητας», «συνένωσης και παλιγγενεσίας όλης της ελληνικής φυλής».
Αυτά ακριβώς τα μηνύματα έφεραν επιγραφές που κοσμούσαν, μαζί με δάφνες και ελληνικές σημαίες τα φωταγωγημένα σπίτια και αρχοντικά των Κεφαλλήνων, κι άλλων Επτανησίων, όταν, σκλαβωμένοι όντες υπό το Βρετανικό Στέμμα, πρωτοάρχισαν να γιορτάζουν την 25η Μαρτίου. Δηλαδή, η σημασία της Ελληνικής Επανάστασης του ’21 για την Αγγλοκρατούμενη Επτάνησο έδρασε ως αντιδάνειο του Ελληνισμού προς τον Ελληνισμό.
Η έστω μικρή Ελλάδα ήταν αυτή που παρακίνησε τους Επτανησίους να ζητωκραυγάζουν «Ζήτω η Ενότης», «Εθνική ανεξαρτησία» «Ζήτω η απελευθέρωσις». Κι έφθασαν στο «Ο Άγγλος να διωχθή».
Για αυτό μιλώ για αντιδάνειο του Ελληνισμού προς τον Ελληνισμό, τη στιγμή κατά την οποία, Επτανήσιοι, Λευκάδιοι, Κερκυραίοι, Ζακύνθιοι, Κεφαλλήνες, Ιθακήσιοι, Παξινοί, συνέτρεξαν τους αγωνιζόμενους ομοεθνείς σε όλα τα μέτωπα, σε όλους τους αγώνες, όλους τους καιρούς.
Ευρυδίκη Λειβαδά