Η απόφαση του Ρώσου προέδρου Πούτιν για εισβολή στην Ουκρανία προκάλεσε «σεισμό» διεθνώς, αλλάζοντας το διεθνές τοπίο ασφαλείας. Σε αυτό το πλαίσιο, απείλησε με αντίποινα οποιαδήποτε χώρα επιχειρήσει να εμπλακεί, προκαλώντας ανησυχίες για ενδεχόμενη χρήση πυρηνικών όπλων.
Κάποιοι λένε ότι ο τρόπος σκέψης του Πούτιν, είναι απόλυτα λογικός και υπολογιστικός, βασιζόμενος σε μια σκληρά ρεαλιστική άποψη για τη διεθνή πολιτική, ή μια προσπάθεια για ενίσχυση στο εσωτερικό μέτωπο. Άλλοι θεωρούν πως οι κινήσεις του είναι απελπισμένες, ανεξέλεγκτες και πέραν των δυνατοτήτων του, υποδεικνύοντας βαθιά ψυχολογικά προβλήματα.
Σε άρθρο στο The Conversation που υπογράφουν ο Μάγκνους Λίντεν, senior lecturer Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Λουντ και ο Τζορτζ Γουΐλκς, διευθυντής του Relwar Project στο King’s College London, αναφέρεται πως ο Πούτιν έχει μια νοοτροπία «ισχυρού άνδρα».
«Παρουσιάζει μια εμφανή έλλειψη μετάνοιας ή τύψεων για τις ανήθικες αποφάσεις του και τις αρνητικές τους επιπτώσεις τους στους αθώους ανθρώπους. Επίσης αποτυγχάνει να αποδεχτεί ευθύνη για τα αρνητικά αποτελέσματα, και τυπικά κατηγορεί άλλους όταν κάτι πάει στραβά».
Τι λέει αυτό για την προσωπικότητά του; «Αν και δεν είμαστε σε θέση να κάνουμε “διάγνωση” σε πολιτικούς ηγέτες χωρίς να τους ζητήσουμε τεστ προσωπικότητας, ψυχολόγοι μπορούν να τους αξιολογήσουν μέσω συμπεριφορικών παρατηρήσεων. Για παράδειγμα, μπορούμε να δούμε ομιλίες, λήψεις αποφάσεων ή συνεντεύξεις στο πέρασμα του χρόνου. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακή προσέγγιση- κάποιοι άνθρωποι λένε ψέματα στα τεστ προσωπικότητας».
Σε αυτό το πλαίσιο, ο Πούτιν αξιολογείται ως ένας αυταρχικός και απολυταρχικός πολιτικός ηγέτης. «Δεκαετίες ερευνών στον τομέα της οργανωτικής ψυχολογίας δείχνουν πως τέτοιοι ηγέτες είναι πιο επιρρεπείς στο να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις μόνοι τους. Επίσης τείνουν να προσανατολίζονται περισσότερο σε “αποστολές” παρά να ενδιαφέρονται για τη γενική ευημερία των λαών τους. Άλλη μια ένδειξη είναι πως διατηρούν μια απόσταση μεταξύ των ίδιων και άλλων- εν μέρει μέσω της χρήσης τιμωριών και απειλών».
Μια πρόσφατη μελέτη σε 14 ηγέτες με απολυταρχικά χαρακτηριστικά, περιλαμβανομένου του Πούτιν και του Βραζιλιάνου προέδρου Μπολσονάρο, έδειξε ότι ήταν λιγότερο «δεκτικοί» (από άποψης αλτρουϊσμού και εμπιστοσύνης σε άλλους) και λιγότερο ευσταθείς συναισθηματικά σε σχέση με άλλους, λιγότερο αυταρχικούς/ απολυταρχικούς ηγέτες. Επίσης, είχαν υψηλότερες βαθμολογίες σε αντικοινωνικά χαρακτηριστικά, χαρακτηριστικά «σκοτεινής προσωπικότητας» (dark personality traits), όπως ο μακιαβελισμός, ο ναρκισσισμός και η ψυχοπάθεια. Επίσης έρευνες έχουν δείξει ότι αυτά τα χαρακτηριστικά τους κάνουν λιγότερο ικανούς και λιγότερο εύκολα κατανοητούς από άλλους.
Στην περίπτωση του Πούτιν, αναφέρουν οι δύο ερευνητές, υπάρχουν πολλά στοιχεία που να υποδεικνύουν ότι έχει ανησυχητικές αντικοινωνικές τάσεις. Αυτό είναι ορατό στη συμπεριφορά του προς πολιτικούς αντιπάλους και διεθνείς ηγέτες: Ένα παράδειγμα είναι η πρώτη του συνάντηση με την Άνγκελα Μέρκελ, όπου είχε φέρει έναν μεγάλο σκύλο (παρά το ότι η καγκελάριος φοβόταν τους σκύλους- για την ακρίβεια, ίσως ακριβώς εξαιτίας αυτού). Άλλο ένα παράδειγμα είναι ο δηλητηριασμός και η φυλάκιση του Αλεξέι Ναβάλνι.
Ως προς την αντιμετώπιση του Ρώσου προέδρου υπό το πρίσμα αυτών των εκτιμήσεων, οι ερευνητές γράφουν πως πρέπει να είναι δύο επιπέδων: «Πρέπει να αντιμετωπίσεις τον Πούτιν, μα πρέπει επίσης να διαχειριστείς και πολύπλοκους παράγοντες που δημιουργούνται από τα δίκτυα σχέσεών του, εσωτερικά και διεθνώς. Το δεύτερο περιλαμβάνει την ενίσχυση της αλληλεγγύης με τους Ρώσους πολίτες και τον σεβασμό στις νόρμες τους».
Η συγκεκριμένη μέθοδος δύο επιπέδων αποτελεί μια «δοκιμασμένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση ανθρώπων με αντικοινωνικές τάσεις που εργάζονται σε εταιρικά περιβάλλοντα. Μακροπρόθεσμα, χρειάζεται να αντιμετωπίσεις τους κακούς ηγέτες, λαμβάνοντας επίσης υπόψιν τις ανάγκες των εργαζομένων».
«Με τον Πούτιν χρειάζεται να λάβουμ υπόψιν τις ενδείξεις σκοτεινών χαρακτηριστικών προσωπικότητας σοβαρά. Δεν θα έπρεπε να θεωρηθεί ότι οι συμβατικές προσεγγίσεις στη διπλωματία ή τις διαπραγματεύσεις θα λειτουργήσουν. Οι αυταρχικοί ηγέτες με σκοτεινές προσωπικότητες συχνά αρνούνται να πιστέψουν ότι πρέπει να ακούσουν άλλους ή να εμπλακούν σε επίλυση συγκρούσεων. Αντ’αυτού, επιδείξεις ισχύος μπορεί να αποδώσουν καλύτερα. Η έρευνα στη ναρκισσιστική συμπεριφορά υποδεικνύει πως ειλικρινές feedback σε μια συμπεριφορά – όπως το να επισημαίνεις τα ψέματα- μπορεί να βοηθήσει να είναι υπό έλεγχο τέτοιοι ηγέτες. Μα αυτό δεν θα έπρεπε να εξελιχθεί σε δημόσια διαπόμπευση, που θα έκανε τα πράγματα χειρότερα. Το “naming and shaming” σε κακές ενέργειες μπορεί επίσης να βοηθήσει να αποσαφηνιστεί πως ο Πούτιν θα είναι αντιμέτωπος με διεθνή καταδίκη για τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο εσωτερικό και διεθνώς. Αν και θα φαινόταν πως αυτό δεν θα επηρέαζε έναν αυταρχικό ηγέτη, έρευνες έχουν δείξει ότι πολιτικοί ηγέτες...μπορεί να είναι πιο ευαίσθητοι σε τέτοιες επικρίσεις από ηγέτες σε δημοκρατίες...αυτό ίσως επειδή εν τέλει ενδιαφέρονται περισσότερο για τη δημόσια εικόνα τους».
Επίσης, γράφουν οι ερευνητές, μια άλλη επιλογή είναι η αναγνώριση και στήριξη των Ρώσων που επιζητούν μια ταυτότητα η οποία πάει πέρα από την ταυτότητα που παρουσιάζει ο Πούτιν: «Ενώ το Κρεμλίνο παρουσιάζει προπαγάνδα για να διαφοροποιήσει τους Ρώσους από λαούς που παρουσιάζονται ως επικίνδυνοι...η ρωσική κουλτούρα και ιστορία έχουν ιστορικά ενισχύσει πολλές φορές το ψυχολογικό μήνυμα πως τα ανθρώπινα πνεύματα συλλογικά έχουν περισσότερα κοινά από ό,τι πράγματα που μας χωρίζουν».