Το όνομά της ισοδυναμεί με μια από τις μεγαλύτερες τουριστικές φαντασιώσεις του πλανήτη. Περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου βρέθηκαν την περσινή τουριστική σαιζόν στην Σαντορίνη για να εξασφαλίσουν, μεταξύ άλλων, την πολυπόθητη ανάρτηση στα social media από την Καλντέρα σ’ αυτό το δραματικά όμορφο τοπίο που έχει διαμορφώσει το ηφαίστειο και η γεωλογική ιστορία που έχει γράψει η ίδια η φύση.
Κι όμως, η Σαντορίνη είναι πολύ περισσότερο από αυτό το εφήμερο μεγαλείο που υπογράφει ένα από τα μεγαλύτερα brand της χώρας. Οι άνθρωποί της, οι μόνιμοι κάτοικοι του νοτιότερου Κυκλαδίτικου νησιού (που μετά τις ηφαιστεικές εκρήξεις που έχουν καταγραφεί αποτελείται από ένα σύμπλεγμα 5 νησιών και νησίδων) ανακάλυψαν τον καιρό της πανδημίας μια άλλη Σαντορίνη με μεγαλύτερη ομορφιά, ουσία και ψυχή δεδομένου του ότι μέχρι σήμερα η τουριστική κίνηση στο νησί ήταν 90% λιγότερη.
Μια Σαντορίνη με πολλές ομοιότητες μ’ αυτή που κλείνει στις 182 φωτογραφίες του το λεύκωμα – τόμος «Σαντορίνη. Εικόνες μιας άλλης εποχής» των Ρόμπερτ ΜακKέιμπ που υπογράφει τις φωτογραφίες και της δημοσιογράφου Μαργαρίτας Πουρνάρα που υπογράφει τα κείμενα (εκδόσεις Πατάκη) το οποίο παρουσιάστηκε το βράδυ του Σαββάτου 18 Ιουλίου στο Συνεδριακό Κέντρο Π. Νομικός στα Φηρά της Σαντορίνης κι ενώ είχαν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα σε σχέση με τον COVID -19 με τον αμερικανό φωτογράφο και Φιλέλληνα να παίρνει μέρος στην εκδήλωση σε ζωντανή σύνδεση από τη Νέα Υόρκη. Φωτογραφίες που τραβήχτηκαν κατά τη διάρκεια των πέντε πρώτων επισκέψεων του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ (που πρόσφατα πολιτογραφήθηκε τιμητικά Ελληνας πολίτης) στη Σαντορίνη μεταξύ του 1954 και του 1964 και αποτυπώνουν τον παλιό τρόπο ζωής που είχε διαμορφώσει τον χαρακτήρα των Σαντορινιών για γενιές ολόκληρες. Οι άνθρωποι του μόχθου, της πάμφτωχης Ελλάδας που έβγαινε από τη δίνη της Κατοχής και του Εμφυλίου με μια εγκαρτέρηση, επινόηση κι αισιοδοξία που μοιάζει σχεδόν ουτοπική σήμερα οικοδομώντας έναν τόπο με σοφία αλλά και με οικιστική συμμετρία. Είναι σχεδόν εξωπραγματικά δύσκολο να συνειδητοποιήσει κανείς πως ότι όταν ο Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ, φοιτητής του Πρίνστον εκείνη την εποχή. κι ο αδερφός του Τσαρλς έφτασαν με το πλοίο Μιαούλης το λιμάνι του Γιαλού προσκεκλημένοι από τον Πέτρο Νομικό, δεν άργησαν να συνειδητοποιήσουν πως στο νησί είναι οι μοναδικοί τουρίστες. Εκείνη τη χρονιά κατέφθασαν 180.000 επισκέπτες σ’ όλη τη χώρα. Σήμερα, όπως προαναφέρθηκε, η Σαντορίνη υποδέχεται ετησίως περί του 2,5 εκατομμύρια τουρίστες. Πόσο άλλαξε, η εικόνα αυτή τον καιρό της πανδημίας;
«Εμένα η περίοδος της καραντίνας μου θύμιζε τη Σαντορίνη του 1981 όταν πρωτόρθα όποτε κι από τον κεντρικό πεζόδρομο της Οίας - που βρίσκεται σε πολύ μεγάλο ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας - άκουγα τον παφλασμό των κυμάτων διότι δεν υπήρχε θόρυβος από αυτοκίνητα κι ανάλογα με το πως φυσούσε ο αέρας έρχονταν στ’ αυτιά κι οι κουβέντες των ψαράδων. Τώρα με την καραντίνα σημειώθηκε και το άλλο εκπληκτικό: Τα πουλιά επειδή δεν έβρισκαν να φάνε, προσγειώθηκαν στη γη, κι έμπαιναν μέσα στα σπίτια μας σαν να ήταν οικόσιτα ζώα. Επίσης, αυτό που ζήσαμε αυτή την περίοδο, κι επίσης το θεώρησα συγκλονιστικό, ήταν τα απορημένα αδέσποτά μας. Το βλέμμα των αδέσποτων, που ξαφνικά άρχισαν να μην συναντούν άνθρωπο σε τόσο πολυσύχναστους δρόμους ήταν σαστισμένο και λυπημένο», μας λέει η Σοφία Κίτσου, Αντιδήμαρχος του νησιού επιφορτισμένη με πολιτιστικά θέματα.
Ο Πύργος είναι ένα ορεινό χωριό της ενδοχώρας της Σαντορίνης που υπήρξε για μικρό διάστημα η πρωτεύουσα του νησιού, φιλοξενώντας κι έναν από τους καλύτερα διατηρημένους μεσαιωνικούς οικισμούς. Χτισμένο στην πλαγιά ενός λόφου του Πύργου βρίσκεται το ειδυλλιακό συγκρότημα Voreina Gallery Suites, ιδιοκτήτης του οποίου είναι ο αρχαιολόγος και ξενοδόχος, Λευτέρης Ζώρζος. Οπως μας λέει, πριν από 5 χρόνια, τα καταλύματα σ’ όλο τον Πύργο ήταν πέντε με έξι. Σήμερα εκεί συναντά κανείς πάνω από 15 ξενοδοχεία και 70 με 80 βίλες ή σπίτια που νοικιάζονται.
Πως αλήθεια ξεκίνησε η μεγάλη τουριστική ανάπτυξη; «Οι πρώτοι σύγχρονοι επισκέπτες έρχονταν για να δουν τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου και μέχρι τη δεκαετία του 70 ήταν μικρές οι ροές. Τη δεκαετία του 80, όμως, άρχισαν να κτίζονται πολλά ξενοδοχεία τα οποία σταδιακά πολλαπλασιάστηκαν. Αυτό συνεχίστηκε και στη δεκαετία του 2000, σταμάτησε λίγο προς το 2010 με την οικονομική κρίση και μετά τα τελευταία 10 χρόνια έχει γίνει μεγάλη έκρηξη», λέει ο ίδιος. Και συνεχίζει: «Με την πανδημία, ωστόσο, βιώσαμε μια ιδιαίτερη εικόνα με άδειο νησί και μαγαζιά κλειστά, κάτι που τώρα έχει αρχίσει να αλλάζει σταδιακά. Οι πρώτοι επισκέπτες που ξανάρχονται είναι από την Ελβετία, τη Γερμανία, Δυτικοευρωπαίοι κυρίως κι όχι Αμερικανοί ή Ασιάτες που συνέθεταν τα προηγούμενα χρόνια σε μεγάλο βαθμό την μεγάλη τουριστική της επισκεψιμότητα. Χαρακτηριστικά να πω για τους Ασιάτες ότι είθισται να έρχονται στην αρχή και στο τέλος της σαιζόν, κάτι που συμβάλλει στο να “ξεχειλώσει” κι ουσιαστικά να έχουμε σχεδόν όλο το χρόνο επισκέπτες».
Η πρώτη αεροπορική πτήση που ήρθε Σαντορίνη μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων ήταν από Ελβετία, επιβεβαιώνει με την σειρά της η κυρία Κίτσου. «Η Σαντορίνη έμεινε coronavirus free με μέτρα που πάρθηκαν πάρα πολύ έγκαιρα, κλείσαμε την οικοδομή για ένα μήνα κι ο κόσμος πειθάρχησε πολύ. Τώρα δεν μπορεί να μην σημειώσει κανείς ότι σ’ ένα μπαρ μετά το δεύτερο και το τρίτο ποτό ο κόσμος θα χαλαρώσει... Ωστόσο και στις παραλίες τηρούνται τα μέτρα με αποστάσεις στις ξαπλώστρες», μας λέει.
«Οι επιχειρηματίες είναι η κατηγορία που ένιωσε να υποφέρει περισσότερο με την ραγδαία πτώση του τουρισμού λόγω κορονοϊού», λέει με τη σειρά του στη HuffPost ο Χριστόφορος Ασιμής, ζωγράφος που είναι εγκατεστημένος το μεγαλύτερο μέρος του έτους στο νησί μαζί με τη σύζυγό του. Οι δυο τους λειτουργούν φέτος το καλοκαίρι δυο από τους τρεις εκθεσιακούς χώρους τέχνης που έχουν στο νησί λόγω της κατάστασης. «Οι ρομαντικοί, όμως, είναι μάλλον ευχαριστημένοι», συμπληρώνει. «Επιτέλους, ακούμε τα κελαηδίσματα των πουλιών και βλέπουμε την Καλντέρα χωρίς κόσμο».
«Το καλύτερο σενάριο είναι η κίνηση να αυξηθεί στο 40%», γράφει στον ιστότοπο του SantoriniMagazine.gr η δημοσιογράφος Χαρά Καπότου σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Προέδρου του Εμποροεπαγγελματικού Συλλόγου Θήρας, Νίκου Νομικού για το πώς διαμορφώνεται η κατάσταση στο νησί. «΄Ηδη τα πρώτα λουκέτα είναι γεγονός και προστίθενται στη λίστα των κλεισμένων καταστημάτων σε μια αγορά που μοιάζει φάντασμα κυρίως για την περιοχή της Οίας και των Φηρών... Τα οινοποιεία έχουν αδιάθετη την παραγωγή του 2019 και η τιμή του σταφυλιού φέτος έχει πέσει σχεδόν στο μισό χωρίς να έχει διαμορφωθεί ακόμα η τελική τιμή», συμπληρώνει στο ρεπορτάζ. Και καταλήγει: «Όσο αφορά τον εσωτερικό τουρισμό ο κ. Νίκος Νομικός τόνισε ότι η Σαντορίνη από τα 3 εκατομμύρια των τουριστών που υποδεχόταν κάθε χρόνο, μόνο το 5% αντιστοιχούσε σε Έλληνες επισκέπτες. Είχε προσαρμόσει το τουριστικό προϊόν της στην διεθνή αγορά καθώς πρόσφερε υψηλές παροχές και ανάλογες τιμές. Στο καλύτερο σενάριο φέτος να υποδεχθεί ένα ποσοστό της τάξεως του 10% έλληνες τουρίστες αλλά αυτό δεν θα σώσει την αγορά της Σαντορίνης».
Μόνο με δυο κούπες - σουβενίρ του νησιού έμεινε στο μαγαζί Just for You με τουριστικά ενθύμια στο δρόμο προς το Φηροστεφάνι η Αϊσέ από την Ξάνθη κι ο γιος της, Σουκρής, που τη βοηθά για να βγάλει το χαρτζηλίκι του. «Δεν παρήγγειλα από τον προμηθευτή μου κούπες δεδομένου του ότι δεν υπάρχει αγοραστική κίνηση. Να φέρω κούπες και να μην τις πουλήσω;» μας λέει.
Μ’ αυτή την πτώση του τουρισμού, η κυρία Κίτσου είδε τη Σαντορίνη να επιστρέφει στα χρόνια άλλων εποχών. «΄Ενα είδος ανθρώπων, λοιπόν, σήμερα αναρωτιέται ποια είναι η κανονικότητα που θέλουμε: Εκείνη με τον ξέφρενο ρυθμό που δεν μας επέτρεπε να πει ο ένας καλημέρα στον άλλον; Μπορεί, λοιπόν, να πάρουμε ένα ισχυρό μάθημα ότι δεν είναι η μόνη αξία της ζωής το χρήμα αλλά κι άλλα πράγματα. Κι επίσης ότι μπορεί να επέλθει μια ισορροπία ανάμεσα στον πρωτογενή τομέα (τα προϊόντα που παράγει η Σαντορίνη) και του τουρισμού. Σ’ αυτά τα τουριστικά μέρη χάνεις τον κάτοικο που είναι σκληρά εργαζόμενος, δεν υπάρχει η κοινωνία που ζούσε, γλεντούσε και πενθούσε μαζί, η κοινωνία που συναντάς στις φωτογραφίες-τεκμήριο των δεκαετιών 50 και 60 του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ – απλά διότι σήμερα δεν τους το επιτρέπει ο εξοντωτικός ρυθμός της τουριστικής κίνησης. Να ξαναβρούμε την κοινότητα, την κοινοτική συνείδηση που ο τουρισμός μας έχει εξαφανίσει, λέω εγώ λοιπόν. Και να διαλέξουμε έναν τρόπο ζωής με σεβασμό στη φύση και το περιβάλλον».
«Σήμερα πια συντελείται στο έπακρο αυτό που οι αρχαίοι Ελληνες αποκαλούσαν ύβρι, δηλαδή αλαζονεία, υπερεκτίμηση των ανθρώπινων δυνατοτήτων, αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης για το οικονομικό κέρδος. Ετσι εξακολουθούν να χτίζουν ακόμα και στα πιο επικίνδυνα σημεία ούτως ώστε να έχουν καλύτερη θέα. Η Καλντέρα, όμως, ανήκει στο ηφαίστειο και μόνο σ’ αυτό. Ποτέ δεν θα ανήκει στους ανθρώπους. Αυτό την έφτιαξε, αυτό μπορεί να την καταστρέψει ανά πάσα στιγμή», είναι τα λόγια της γεωλόγου Παρασκευής Νομικού, σαντορινιάς στην καταγωγή που περιλαμβάνονται το βιβλίο «Σαντορίνη: Εικόνες μιας άλλης εποχής».
«Η Σαντορίνη είναι πολύ περισσότερο από το φόντο μιας φωτογραφίας στο Instagram», κατέληξε στην παρουσίαση του βιβλίου η δημοσιογράφος, Μαργαρίτα Πουρνάρα, που μέσα σ’ αυτό «ξανασυνάντησε» την προγιαγιά της τη Σαντορινιά, τη Μαριγώ Δελφίνη, η οποία ανήκε σε μια γενιά ανθρώπων του νησιού που έκαναν πολλά παιδιά, που ήξεραν νανουρίσματα, που εργάζονταν σκληρά όσο κρατούσε το φως της ημέρας, που μαζεύονταν στα κατώφλια για να πιάσουν κουβέντα και ζούσαν με το φόβο του ηφαιστείου, - μια ζωή με ρυθμό και μέτρο.
Πράγματι, λοιπόν, η Σαντορίνη είναι πολύ περισσότερο από το φόντο μιας φωτογραφίας στο Instagram. Οι στατικές ασπρόμαυρες λήψεις του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ των περασμένων δεκαετιών μέσα από το βλέμμα ενός φωτογράφου – ποιητή αυτό αποδεικνύουν. Μέσα σ’ αυτά τα δυο δευτερόλεπτα που το φως επικεντρώθηκε σ’ ένα κομμάτι φωτοευαίσθητου φιλμ, ένας θεατής μπορεί να έχει την αίσθηση πως ήταν κάποτε το νησί κι η ζωή σ’ αυτό. Κι είναι αυτό το χθες που μπορεί να δείξει το δρόμο για το αύριο
