Το φαινόμενο των fake news που κατακλύζει τον τελευταίο καιρό τις δημόσιες συζητήσεις δεν είναι κάτι καινούριο. Ωστόσο, φαίνεται ότι αυτό το υπερόπλο στο χώρο της προπαγάνδας και της παραπληροφόρησης γίνεται ολοένα και ισχυρότερο. Ένας από τους λόγους που συμβαίνει αυτό είναι ότι πολλοί χρήστες του διαδικτύου επιλέγουν να ενημερώνονται αποκλειστικά μέσα από τα social media, όπου η διάδοση των fake news είναι ευκολότερη και περισσότερο διαδεδομένη.
Είναι αλήθεια ότι το κακό με τα fake news έχει παραγίνει. Αρκετά συχνά μια είδηση - «βόμβα», δήθεν επιβεβαιωμένη, αναπαράγεται από ένα σωρό fake λογαριασμούς, συγκεντρώνοντας εκατοντάδες ή χιλιάδες likes, ώσπου η είδηση γίνεται viral. Σε εκείνο το σημείο μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία αναπαράγουν με τη σειρά τους την είδηση, χωρίς να μπορούν πρώτα να τη διασταυρώσουν, με αποτέλεσμα να επιτυγχάνεται ο σκοπός των δημιουργών της fake είδησης: την παραπληροφόρηση της κοινής γνώμης. Τα fake news μπορούν να συνδεθούν με:
(1) την παρωδία ή τη σάτιρα (με στόχο την απλή παραπλάνηση),
(2) τη ψευδή σύνδεση (ο τίτλος ή η λεζάντα διαφέρουν από το περιεχόμενο της είδησης),
(3) το ψευδές περιεχόμενο (η αυθεντική είδηση αναπαράγεται με ψευδείς πληροφορίες),
(4) το παραπλανητικό περιεχόμενο (παραπλανητική χρήση της πληροφορίας),
(5) τη χειραγώγηση (μια αληθινή είδηση χρησιμοποιείται με τέτοιο τρόπο ώστε να εξαπατήσει), και
(6) το κατασκευασμένο περιεχόμενο (100% ψευδές περιεχόμενο).
Με ποιους τρόπους, όμως, προστατεύεται ο αναγνώστης και πως μπορεί να αντιληφθεί εάν μία είδηση είναι ψεύτικη ή πραγματική; Η μάστιγα των fake news μπορεί να αντιμετωπιστεί με την ψηφιακή παιδεία. Κρίνεται αναγκαία, πλέον, η εκμάθηση ενός ψηφιακού αλφάβητου από μικρή ηλικία, ούτως ώστε ο ψηφιακός πολίτης να ενημερώνεται σωστά και να είναι σε θέση να παραβλέπει τις διαστρεβλωμένες ειδήσεις. Είναι ξεκάθαρο ότι δε μπορεί να υπάρξει ψηφιακή δημοκρατία χωρίς δημοκρατικούς ψηφιακούς πολίτες. Και προκειμένου να συμβεί αυτό –πέραν του ψηφιακού αλφαβητισμού– απαιτείται ακόμη ψηφιακή κοινωνική υπευθυνότητα και συμμετοχή στην ψηφιακή κοινωνία. Τα fake news αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους της δημοκρατίας κι έτσι θα πρέπει να αντιμετωπίζονται κατά τη διαδικασία σχεδιασμού της στρατηγικής για την εξάλειψη τους.
Ένα μεγάλο κεφάλαιο για την καταπολέμηση των fake news αποτελούν οι νέοι. Αξίζει εδώ να αναφερθεί η ιστορία ενός 20χρονου φοιτητή Πληροφορικής από τη Λάρισα, του Βαλεντίνου Τζέκα, ο οποίος δημιούργησε ένα τεχνολογικό πολυεργαλείο με σκοπό τον εντοπισμό των ψευδών ειδήσεων. Πρόκειται για την ελληνική “απάντηση” στην παγκόσμια παραπληροφόρηση, παρουσιάζοντας ακρίβεια 89% στα αποτελέσματα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Το συγκεκριμένο παράδειγμα μας κάνει όλους περήφανους, αλλά δεν πρέπει να είναι το μόνο.
Αδιαμφισβήτητα, η μάχη κατά των fakes news είναι αδύνατον να κερδηθεί χωρίς την ανάληψη πρωτοβουλιών που αφορούν την ψηφιακή κατάρτιση των νέων. Για παράδειγμα, στο σουηδικό εκπαιδευτικό σύστημα, που έχει γίνει γνωστό για τα καινοτόμα χαρακτηριστικά του, έχει εισαχθεί ειδική διδασκαλία ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν την ικανότητα διάκρισης των αξιόπιστων ή μη πηγών ειδήσεων. Συνεπώς, η ψηφιακή παιδεία μπορεί να αποτελέσει την “ασπίδα” στους κινδύνους που παρουσιάζει συνολικά το διαδίκτυο.