Σήμερα θα γράψω ορμώμενος από μία δεκάλεπτη περίπου παρακολούθηση Ελληνικής ταινίας του 1968 και θα επηρεαστώ από ένα διάλογο ανάμεσα σε ένα διασωθέντα από ναυάγιο καπετάνιο (Λάμπρος Κωνσταντάρας) και ένα φίλο του (αγνοώ το όνομα του ηθοποιού). Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έπειτα από την παραμονή του σε νοσοκομείο της Κίνας, ο καπετάνιος διηγείται λακωνικά τις συνθήκες που αντιμετώπισε λέγοντας επί λέξει: «στο νοσοκομείο βρώμα και δυσωδία και οι γιατροί με το βιβλίο του Μάο Τσε Τουνγκ στο χέρι».
Η παραπάνω διήγηση συμπυκνώνει την εικόνα που η Αμερικανική αντίληψη και προπαγάνδα είχε εκθρέψει στις συνειδήσεις των ανθρώπων για όλα τα κομμουνιστικά καθεστώτα ή φιλοσοβιετικά αν θέλετε. Πριν βιαστούμε να κατακρίνουμε τους δημιουργούς της ταινίας να ξεκαθαρίσουμε ότι βρισκόμαστε εν έτη 1968 και η συγκεκριμένη σκηνή μπορεί να προστέθηκε στο σενάριο για διάφορους λόγους. Θα μπορούσε να είναι το εισιτήριο εξόδου από τα στενά όρια της χουντικής λογοκρισίας, η απλά είχε σκοπό να χαϊδέψει τα ευαίσθητα αυτιά των συνταγματαρχών, για εξασφάλιση μακροπρόθεσμης εύνοιας. Άλλωστε οι περισσότεροι επιχειρηματίες της εποχής ήξεραν ότι οι καλές σχέσεις με το καθεστώς ισοδυναμούσαν με μονοπωλιακές εργολαβίες. Ας μην εισέλθουμε όμως στις τερατώδεις αυθαιρεσίες της περιόδου γιατί θα χάσουμε πολύτιμες γραμμές. Αρκεί μόνο να πούμε ότι το μύθευμα περί ευταξίας και προκοπής κατά τη διάρκεια της επταετίας απέχει από την αλήθεια έτη φωτός.
Σε παλαιότερο ταξίδι έχω αναφέρει ότι η εκτροφή τεράτων ήταν και είναι θεμελιώδης αρχή για τον εκάστοτε προεξέχοντα πολιτισμό. Είναι όπως τις ταινίες, ο κακός είναι ο ρόλος με τη μεγαλύτερη σημασία ακόμα μεγαλύτερη και από τον καλό. Ο κακούργος δίνει αξία, όχι ο καλός.
«Ο παγκόσμιος κομμουνισμός μοιάζει με κακόηθες παράσιτο που τρέφεται μόνο με απονεκρωμένο ιστό. Αυτό είναι το σημείο όπου τέμνονται η εσωτερική και η εξωτερική πολιτική. Το κάθε θαρραλέο και αιχμηρό μέτρο για την επίλυση εσωτερικών προβλημάτων της δικής μας κοινωνίας, για τη βελτίωση της αυτοπεποίθησης, της πειθαρχίας, του ηθικού, και του κοινοτικού πνεύματος του λαού μας είναι μια διπλωματική νίκη επί της Μόσχας που αξίζει όσο χίλιες διπλωματικές διακοινώσεις και κοινά ανακοινωθέντα»
Ήταν τα λόγια του επιτετραμμένου της αμερικανικής πρεσβείας στη Μόσχα, George Kennan και προέρχονται από το μακρό τηλεγράφημα του, που εστάλη στο αμερικανικό υπουργείο εξωτερικών στις 22 Φεβρουαρίου του 1946.
Τα παραπάνω λόγια είναι πολλά παραπάνω από ένα απόσπασμα, είναι ουσιαστικά η εγκατάλειψη της όποιας πιθανής μεταπολεμικής συνεργασίας ανάμεσα στους δυο πιο καθοριστικούς παράγοντες της ήττας του Χίτλερ. Είναι η εικόνα που οι Αμερικάνοι θα έχουν από εδώ και εις το εξής για τη Σοβιετική ένωση, υποχρεώνοντας φυσικά και τους συμμάχους τους να αποδείξουν τη φερεγγυότητα τους, με γνώμονα το μίσος τους για το νέο τέρας της ανθρωπότητας.
Πάμε να δούμε κατά πόσον το τέρας είναι τέρας η απλά η τερατοποίηση του εξυπηρετεί πολύ συγκεκριμένους σκοπούς.
Το συνεχιζόμενο άνοιγμα Σοβιετικών αρχείων από την πτώση και μετά, κρύβει μια τεράστια έκπληξη και αυτή είναι ότι δεν υπάρχει καμία έκπληξη, κανένα φοβερό ντοκουμέντο, δεν ξεσκεπάζουν καμία συνωμοσία και κανένα σκοτεινό μυστικό. Όπως λέει και ο V. Mastny: «Μερικά από τα πλέον απόρρητα έγγραφα θα μπορούσαν να είχαν δημοσιευτεί στην Πράβδα (εφημερίδα του καθεστώτος). Στην ουσία δεν υπάρχουν διπλά βιβλία». Αν ξετυλίξει κανείς προσεκτικά την μεταπολεμική ιστορία και εισέλθει στα απόκρυφα του αμερικανοσοβιετικού ανταγωνισμού γιατί τέτοιος ήταν, θα διαπιστώσει ότι ήταν μια βαθιά σύγκρουση οραμάτων που από την μία πλευρά υπήρχε επιθετικό δόγμα και από την άλλη αμυντικό.
Οι σοβιετικές ηγεσίες αυτό που έκαναν κατά βάση καθ′ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ήταν να αποκρούουν την επιθετική στάση των Αμερικάνων σε όλα τα επίπεδα. Οι σοβιετικοί είχαν τη βαθιά πεποίθηση ότι το κράτος τους ήταν ειρηνικό και ότι η αμερικανική προκλητικότητα έπρεπε να μην μένει σε καμία περίπτωση αναπάντητη. Για τους Αμερικάνους πάλι ήταν μία ιδεολογική σύγκρουση επικράτησης του δόγματος του φιλελευθερισμού, που ήθελαν να ενστερνιστεί αν είναι δυνατόν όλη η ανθρωπότητα. Άλλη βασική τους επιδίωξη ήταν φυσικά η ανάσχεση της Σοβιετικής επιρροής, όπου αυτή έκανε την εμφάνιση της. Εν ολίγοις για τους Αμερικάνους ήταν μία προληπτική επιθετικότητα ενώ για τους Σοβιετικούς ήταν ξεκάθαρα αμυντική. Η εξέλιξη της όλης ιστορίας κατέληγε αρκετές φορές σε παλιμπαιδίστικο ανταγωνισμό, σε οικονομικό, τεχνολογικό, κοινωνικό, και πολιτισμικό επίπεδο.
Για τη Μόσχα ιδανική επιλογή ήταν η συνύπαρξη καπιταλισμού και σοσιαλισμού με σκοπό την ειρηνική ανάδειξη ενός εκ των δυο σε νικητή. Για την Ουάσινγκτον πάλι τα πράγματα ήταν πιο απλά μετά από ένα σημείο. Επιθυμούσε την ολοκληρωτική ήττα του αντίπαλου συστήματος με κάθε μέσο, για να γίνει κατανοητό σε όλο τον κόσμο ποιος έχει το δίκαιο με το μέρος του και εξ αυτού ορμώμενη να διαφεντέψει χωρίς ″ναι μεν αλλά″. Η αμερικανική οπτική έδινε ουσιαστικά μία και μόνο επιλογή στην Σοβιετική ηγεσία ″η θα συνδιαλέγομαι μαζί σου από θέση ισχύος η δεν θα συνδιαλέγομαι καθόλου″ διαλέγεις και παίρνεις.
Όπως είναι φυσικό μια τέτοια άκαμπτη στάση οδηγεί σε πολύ συγκεκριμένα αποτελέσματα (βλέπε εννοείται Ελληνικό εμφύλιο). Ο διπολισμός κορυφώνεται και η Σοβιετική ένωση εισέρχεται σε μία περίοδο βιομηχανικού οργασμού με σκοπό να προασπίσει τα κεκτημένα της και όχι για να κάνει όλους τους λαούς να βλέπουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια της. Αυτό ήταν κάτι που για τις σοβιετικές ηγεσίες ιδανικά, θα ερχόταν μέσα από μη επιθετικές διαδικασίες. Οι Αμερικάνοι πάλι δεν πίστευαν στην μετριοπάθεια του πράγματος. Ειλικρινά, πιστεύω ότι εάν οι μνήμες από παγκόσμια σφαγή δεν ήταν τόσο νωπές, όλο αυτό το επιπόλαιο παιχνίδι θα εξελισσόταν σε ένοπλη σύγκρουση.
Η αντιπαλότητα της Ρωσίας με τον δυτικό κόσμο δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο, υπήρχε και πριν την Οκτωβριανή επανάσταση με άλλο ιδεολογικό πλέγμα. Η τσαρική Ρωσία για τους δυτικούς ήταν ένα Ευρωπαϊκό κράτος ισχυρό αν και συντηρητικό, η Ρωσία των μπολσεβίκων πάλι ήταν για τη δύση ένα Ασιατικό και βαθιά καταπιεστικό που επιβουλευόταν τα δυτικότροπα ήθη. Η αρχή του αμερικάνικου άγχους όμως κάνει την εμφάνιση του μετά την αδιαμφισβήτητη συμβολή του κόκκινου στρατού στην ήττα της ναζιστικής Γερμανίας και φυσικά μετά την τόσο συμβολική είσοδο του στο Βερολίνο. Εκεί o φθόνος έφτασε στο ζενίθ. Στην ιδέα και μόνο, ότι οι καλοί της ιστορίας από δω και πέρα θα είναι οι Σοβιετικοί... Όποτε η επιχείρηση αποδόμησης αυτής της εικόνας ήταν βασική αρχή. Βάλτε το σε αντιστοιχία με τον Ελληνικό μικρόκοσμο και θα διαπιστώσετε ότι, όπως έχουμε ξαναπεί το ίδιο ακριβώς έγινε και με τον ΕΑΜ/ΕΛΑΣ... Επιχείρηση ολικής αποδόμησης του λαϊκού ερείσματος με ένθερμη συμμετοχή του εγχώριου πολιτικού συστήματος στη διαδικασία. Η άποψη λοιπόν που επικράτησε στην αμερικανική φιλμογραφία και όχι μόνο, ότι η αμερικανική αντίδραση ήταν απόρροια της Σοβιετικής επιθετικότητας και συνωμοσίας, είναι εντελώς στρεβλή.
Προσοχή! Εδώ δεν εξετάζουμε την ορθότητα η μη των δυο συστημάτων απλά προσπαθούμε να καταλάβουμε κατά πόσο ισχύει μία κατάσταση. Μην εξάγετε καθολικά συμπεράσματα. Άλλωστε και τα δυο συστήματα δημιουργούν αρκετές διεξόδους και άλλα τόσα αδιέξοδα, μόνη προϋπόθεση για να τα δεις, το να μην είσαι τυφλός. Πολλοί θα μπορούσαν βέβαια να θεωρήσουν την παραπάνω διαπίστωση ως νερόβραστη διπλωματία, ας το κάνουν. Η μονόπλευρη θεώρηση των πραγμάτων από μόνη της νομίζω, αποδεικνύει την προχειρότητα.
Για τις ΗΠΑ υπήρχε και τότε ένα αξίωμα... Αν ο κόσμος ακολουθήσει το δόγμα μας τότε δεν υπάρχει καμία ανάγκη σκληρού ανταγωνισμού, τόσο απλοϊκό. Το μόνο εμπόδιο σε αυτή την επιδίωξη ήταν η ύπαρξη ενός άλλου εξίσου ισχυρού δόγματος, και έτσι κατά τη μέση αντίληψη ενός Αμερικάνου του νότου επικράτησε το... ″πάμε έξω απ′ το σαλούν να το ξεκαθαρίσουμε″. Αυτή η αρχική αδυναμία των Αμερικάνων να παρακάμψουν το σοσιαλιστικό εμπόδιο ήταν που οδήγησε στο λεγόμενο ψυχρό πόλεμο.
Εμένα εντελώς παιδικά, σε κάποιες περιπτώσεις όλος αυτός ο ορυμαγδός ανταγωνισμού μου θύμιζε τους ανταγωνισμούς των μανάδων μας για τις επιδόσεις των παιδιών τους σε όλα τα επίπεδα. Η ουσία σαφώς ήταν πιο ενδόμυχη και στις δυο περιπτώσεις.
Όπως πάντα έτσι και εδώ πάλι θα εφιστήσω την προσοχή. Άλλο Ρωσία των Ρομάνοφ, άλλο του Στάλιν, άλλο του Μπρέζνιεφ. Αν πηγαίνεις στη Ρωσία του Πούτιν με τη θύμηση της Ρωσίας του Λένιν, καλύτερα να πας μόνο για τουρισμό και όχι για διμερείς συζητήσεις. Εκεί έγκειται ο ρεαλισμός στην πολιτική (σας έχω φάει τα αυτιά με αυτό). Δυστυχώς η ευτυχώς, σε αυτή την παγκόσμια ζούγκλα, αν τολμήσεις να εισέλθεις με μόνη εμπειρία τη συγγραφή πύρινων άρθρων και τις αντιπαραθέσεις σε επίπεδο φοιτητικών συνελεύσεων, τα υπόλοιπα είδη θα σου αποδείξουν πολύ γρήγορα ότι ο κόσμος τους διέπεται από σκληρούς κανόνες που δεν υπακούν στην επίκληση στο συναίσθημα. Τα επιχειρήματα είναι μόνο η αρχή για την επιβίωση εκεί.
Παρά ταύτα πιστεύω ότι τελική ″επικράτηση″ του καπιταλισμού εμπεριείχε και ένα μικρό ποσοστό επιλογής πέρα από τεράστιο ποσοστό μεθόδευσης. Οι ιδεολογίες κρατούν συνήθως μέχρι το συμφέρον να κάνει την εμφάνιση του, από εκεί και μετά μιλά το ανθρώπινο ένστικτο αυτοσυντήρησης και αυτό δεν το κατακρίνω σε καμία περίπτωση. Η επιβίωση είναι αρχή για όλα τα όντα. Οι άνθρωποι αλλάζουν εύκολα πλεύση όταν στην μέση μπει αυτό το ένστικτό, αλλάζουν ξανά και ξανά και ξανά, και υιοθετούν ιδέες που δεν πίστευαν ότι θα υιοθετήσουν ποτέ. Η ανάγκη πείθει ακόμα και τους θεούς.
Το άρθρο έχει αρχικά δημοσιευθεί στο viewtag.gr