Σε διάστημα μικρότερο του ενός έτους, ο Τούρκος Πρόεδρος Ερντογάν φιλοξένησε για δεύτερη φορά τον πρωθυπουργό της Κυβέρνησης Εθνκής Συμφωνίας της Λιβύης Φαγιέζ αλ Σαράτζ, σε μια προσπάθεια να προσδώσει μεγαλύτερη νομιμότητα στην κυβέρνηση της Τρίπολης υπό την σκιά ενός εμφυλίου πολέμου που διαρκεί σχεδόν ένα χρόνο με αντίπαλο τον στρατό υπό την ηγεσία του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ. Στο τέλος αυτής της συνάντησης και χωρίς καμία προηγούμενη προετοιμασία, η Άγκυρα ανήγγειλε την υπογραφή ενός μνημονίου για την θαλάσσια ασφάλεια και τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των δύο χωρών. Αυτή η δήλωση ήταν μεγάλο σοκ τόσο για την Ελλάδα, όσο και για την Αίγυπτο που εμπλέκονται άμεσα σε αυτόν τον φάκελο. Το υπογραφέν μνημόνιο περιλαμβάνει έναν χάρτη θαλάσσιων συνόρων που αναδιαμορφώνει ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. Η Αθήνα καταδίκασε το γεγονός και έδωσε προθεσμία στον Λίβυο πρέσβυ στην Αθήνα να προσκομίσει το κείμενο του μνημονίου, αλλιώς θα απελαθεί, όπερ και εγένετο. Από την άλλη πλευρά, το Κάιρο καταδίκασε αυτό το βήμα ως επέκταση των άλλων τουρκικών ενεργειών στη Λιβύη, τις οποίες πρέπει να εμποδίσει επειγόντως η διεθνής κοινότητα. Παρά τους υψηλούς τόνους των δηλώσεων καταδίκης, η Τουρκία προχωράει σε αυτό το μνημόνιο μακριά από τη γλώσσα των προβάτων που υιοθετούν οι άλλες πλευρές. Εδώ, θα προσπαθήσω να ερμηνεύσω τους λόγους που έγινε τώρα αυτό το βήμα, το νομικό του υπόβαθρο και τους τρόπους να σταματήσει.
Προκειμένου να χειριστεί κάποιος σωστά αυτόν τον φάκελο, πρέπει να κατανοήσει την κατάσταση τόσο στην Άγκυρα όσο και στην περιοχή της Λιβύης. Η τουρκική κυβέρνηση, παρά τις απειλές και τις υποσχέσεις των συμμάχων των κουρδικών πολιτοφυλακών στην βορειοανατολική Συρία, συνεχίζει την επιχείρηση ”Πηγή Ειρήνης” για την δημιουργία ασφαλούς ζώνης κατά μήκος των συρο-τουρκικών συνόρων, έχοντας την αμερικανορωσική συναίνεση. Αυτό δημιούργησε μια κατάσταση αυτοπεποίθησης στην τουρκική σκηνή, μετά μάλιστα και την υπερκέραση χωρίς κυρώσεις ή με αμελητέες επιπτώσεις του θέματος της προμήθειας των ρωσικών S-400. Με αυτήν την αυτοπεποίθηση η Άγκυρα αισθάνθηκε ότι ο χρόνος ήταν σωστός για να ταράξει τα νερά της ανατολικής Μεσογείου.
Τα τελευταία τρία χρόνια, έχουμε δει εντατικές ενέργειες από την Αθήνα, το Τελ Αβίβ, το Κάϊρο και την Λευκωσία προς την οριοθέτηση των θαλασσίων συνόρων τους. Φυσικά, αγνόησαν την Τουρκία, η οποία βρισκόταν σε αδύναμη εσωτερική, περιφερειακή και διεθνή κατάσταση. Για την Τουρκία, ήρθε η ώρα να επιστρέψει στον φάκελο της ανατολικής Μεσογείου. Το πρώτο βήμα της ήταν η αποστολή τριών πλοίων εξερεύνησης αερίου στην περιοχή της Κύπρου, η οποία έγινε απρόσκοπτα χωρίς προβλήματα. Στη συνέχεια, ήρθε το δεύτερο βήμα της υπογραφής του μνημονίου κατανόησης με την Λιβύη.
Στη Λιβύη, η εσωτερική πολιτική σκηνή είναι πολύ περίπλοκη. Θα προσπαθήσω να την κάνω όσο πιο κατανοητή γίνεται. Συνοπτικά το σκηνικό περιλαμβάνει σύγκρουση μεταξύ δύο πλευρών. Η πρώτη κυριαρχεί στο ανατολικό και κεντρικό τμήμα της Λιβύης, υπό την ηγεσία του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ με την υποστήριξη της λιβυκής Βουλής των Αντιπροσώπων και σε διεθνές επίπεδο της Γαλλίας, Αιγύπτου, των ΗΑΕ, της Σαουδικής Αραβίας και της Ρωσίας. Η άλλη πλευρά είναι η Κυβέρνηση Εθνικής Συμφιλίωσης, η οποία ελέγχει τμήματα της δυτικής Λιβύης και την πρωτεύουσα Τρίπολη και υποστηρίζεται διεθνώς από την Ιταλία και την Τουρκία. Και για να διευκολυνθεί ο αναγνώστης να καταλάβει καλύτερα, η σύγκρουση βασίζεται στο ποιος θα έχει το μεγαλύτερο μερίδιο στην πίτα του πετρελαίου της Λιβύης.
Στην ουσία, λοιπόν, η πρόσφατη ενέργεια της Τουρκίας πριν από λίγες μέρες να γράψει τις λεπτομέρειες ενός μνημονίου συνεννόησης επανασχεδιάζοντας τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των δύο χωρών είναι το πρώτο βήμα γι’αυτά που θα ακολουθήσουν και που μπορεί να περιλαμβάνουν την προσάρτηση της βόρειας Κύπρου, καθώς και κινήσεις στο Αιγαίο Πέλαγος. Εξ’όσων αντιλαμβάνομαι, έφεραν στην Άγκυρα τον πρωθυπουργό της Λιβύης, τον οποίο υποστηρίζουν οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά, να υπογράψει ένα λευκό χαρτί στο οποίο έγραψαν αυτό που ήθελαν.
Νομική απάντηση
Παρακολουθώντας τις δηλώσεις των Ελλήνων αξιωματούχων και των διαφόρων αναλυτών τις τελευταίες ημέρες, όλες έμοιαζαν μεταξύ τους. Μιλούσαν επαναλαμβανόμενα για μία παράνομη συμφωνία επειδή αγνοεί την ύπαρξη των ελληνικών νησιών της Κρήτης, της Ρόδου κλπ., τα οποία καλύπτουν μια τεράστια γεωγραφική περιοχή. Ωστόσο, αυτή η απάντηση είναι ανεπαρκής και επιβεβαιώνει μεγάλη άγνοια εκ μέρους τους για το τί πραγματικά συμβαίνει στην Λιβύη τα τελευταία εννέα χρόνια.
Η σημαντικότερη νομική απάντηση σε αυτό το μνημόνιο είναι η παρουσίαση των εγγράφων της συμφωνίας του Skhirat που υπογράφηκε στο Μαρόκο στις 17 Δεκεμβρίου του 2015, η οποία έγινε αποδεκτή από όλες τις πολιτικές δυνάμεις της Λιβύης, δηλαδή την κυβέρνηση της Τρίπολης, την Βουλή και τον στρατηγό Χάφταρ. Η συμφωνία αυτή ορίζει ρητώς ότι μόνο η Λιβυκή Βουλή των Αντιπροσώπων που εδρεύει στο Τομπρούκ ασκεί την νομοθετική εξουσία και επιβλέπει την εκτελεστική αρχή και ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες και συμβάσεις εάν δεν έχουν έχει κυρωθεί από αυτήν. Κατά συνέπεια, το μνημόνιο μεταξύ Άγκυρας και Τρίπολης δεν έχει καμμία νομική ισχύ εάν δεν κυρωθεί από την λιβυκή Βουλή.
Πολιτική απάντηση
Είναι σαφές ότι οι δηλώσεις καταδίκης της ελληνικής κυβέρνησης, των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων ή ακόμη και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου δεν ήταν ικανές να σταματήσουν την Άγκυρα από τις πρόσφατες υπερβολές της. Οι κινήσεις εξερεύνησης αερίου στην ανατολική Μεσόγειο το περασμένο καλοκαίρι είναι ένα επαρκές παράδειγμα. Η Αθήνα, λοιπόν, θα πρέπει να ξαναδιαβάσει το σκηνικό και να προσαρμόσει την στρατηγική της ανάλογα με αυτό.
Στην πολιτική μία χώρα βρίσκεται πάντα προ δύο επιλογών, τρίτη δεν υπάρχει. Ή θα είναι ο λύκος, ή θα είναι το πρόβατο. Η Αθηνά υιοθετεί την πολιτική του προβάτου στην αντιμετώπιση της Τουρκίας και της Ευρώπης, στο προσφυγικό, στους υδρονονάνθρακες και σε όλους φακέλους τα περασμένα χρόνια. Αυτή η πολιτική πρέπει να αλλάξει, αλλιώς η συνέχεια θα είναι πιο δύσκολη και ταπεινωτική. Ως εκ τούτου η πραγματική και αποτελεσματική αντίδραση στην τουρκική κίνηση είναι η άμεση επικοινωνία με τον στρατηγό Χάφταρ και όχι μόνο με το κοινοβούλιο της Λιβύης, προσκαλώντας τον στην Αθήνα και στη συνέχεια υπογράφοντας ένα μνημόνιο κατανόησης που θα θέσει το θεμέλιο για την κατάρτιση των θαλασσίων ορίων μεταξύ των δύο χωρών. Έτσι, το μνημόνιο της Άγκυρας θα είναι μελάνι σε χαρτί μπροστά στο χαρτί που θα βρίσκεται στα χέρια της Αθήνας. Αυτό θα είναι ένα ηχηρό μήνυμα που θα καθιστά σαφές ότι οποιαδήποτε τουρκική κλιμάκωση θα αντιμετωπίσει την δέουσα ελληνική κλιμάκωση. Οφθαλμόν αντί οφθαλμού.
Ευελπιστώ ότι οι Έλληνες αξιωματούχοι έχουν αντιληφθεί ότι έχει έρθει η ώρα για μια νέα ανάγνωση της περιφερειακής και διεθνούς πολιτικής σκηνής. Τα διαβήματα στο Παρίσι και το Βερολίνο δεν εμπόδισαν και δεν θα εμποδίσουν την Άγκυρα. Μόνο μια σταθερή πολιτική με βάση τα παραπάνω θα δείξει στην Τουρκία τα όριά της.