Μια από τις τελευταίες εναπομείνασες της γενοκτονίας που διέπραξαν οι Τούρκοι, η Ξανθίππη Αποστολίδου, η οποία ζούσε στο Ανατολικό Πτολεμαΐδας, πέθανε στις 30 Μαΐου 2020 σε ηλικία 103 ετών.
Η Αποστολίδου είχε γεννηθεί στο Καρμούτ (Κοτσά-πινάρ -Kocapınar Αργυρούπολης (Gümüşhane) του Πόντου το 1917. Η ιστοσελίδα trapezounta.gr σε δημοσίευμά της, τη χαρακτηρίζει ως την «τελευταία πρέσβειρα της αλησμόνητης πατρίδας μας» και ως «μια από τελευταίες εναπομείνασες, από την πρώτη γενιά, της τουρκικής γενοκτονίας».
Η γενοκτονία κατά των Ελλήνων στην Οθωμανική Τουρκία έλαβε χώρα μεταξύ του 1914 και του 1923 και σύμφωνα με το Κέντρο της Γενοκτονίας των Ελλήνων (the Greek Genocide Resource Center) «συμπεριλάμβανε σφαγές, απελάσεις με συνοπτικές διαδικασίες, πορείες θανάτου, εξισλαμισμούς δια της βίας, καταδίκες σε τάγματα εργασίας, εκτελέσεις, καταστροφές Ορθόδοξων Χριστιανικών, πολιτιστικών, ιστορικών και θρησκευτικών μνημείων. Υπολογίζεται ότι τα θύματα της γενοκτονίας ανέρχονται στο ένα με 1,5 εκατομμύρια».
Διαβάστε επίσης: Ταμέρ Τσιλινγκίρ: Είμαι εξισλαμισμένος Έλληνας του Πόντου. Υπάρχουν και άλλοι. Πρέπει να μάθουν την αλήθεια
Στον ιστότοπο Trapezounta.gr ο συγχωριανός της Αποστολίδου, ο κ. Παναγιώτης Μωυσιάδης λέει: «Πριν από ένα μήνα, που την επισκέφτηκα μου αφηγήθηκε τις παιδικές της αναμνήσεις από το σπίτι του Κώστα Καπαγιαννίδη στην Τραπεζούντα και τα παιχνίδια, που έπαιζαν στην μεγάλη αυλή του σπιτιού του».
Ο πατέρας της Ξανθίππης, ο Μιλτιάδης Αποστολίδης, ήταν ο ιδιαίτερος παιδαγωγός των παιδιών του Κώστα και της Άννας Καπαγιαννίδη. Η Ξανθίππη πέρασε τα παιδικά της χρόνια στην φημισμένη έπαυλη της οικογένειας Καπαγιαννίδη στο Πόζ-Τεπέ της Τραπεζούντας. Αργότερα κατασχέσθηκε από τους Τούρκους και τώρα, πόσο ειρωνικό, αποκαλείται η “έπαυλη του Ατατούρκ». Η Ξανθίππη Αποστολίδου έφυγε μικρό παιδί από το χωριό της μαζί με την οικογένειά της και έφτασε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της τελευταίας φάσης της γενοκτονίας. Όπως όλοι όσοι επιβίωσαν από τη γενοκτονία τη διακατείχε ο πόνος αυτής της τραγωδίας σε όλη της ζωή και τον πήρε μαζί της στον τάφο.
Αν και οι περισσότεροι αυτόπτες μάρτυρες της γενοκτονίας έχουν αποβιώσει, οι προσωπικές μαρτυρίες των ίδιων και των μελών των οικογένειών τους είχε ως αποτέλεσμα να ακουστούν και να γίνουν γνωστές αυτές τις ακρότητες.
Στην ιστοσελίδα του Το Κέντρο της Γενοκτονίας των Ελλήνων συλλέγει και δημοσιεύει μαρτυρίες για να βοηθήσει στην καλύτερη κατανόηση των εμπειριών των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Γενοκτονίας. “Αν και δεν είναι μαρτυρίες από πρώτο χέρι, προσφέρουν μια βαθύτερη ματιά στις εμπειρίες των Ελλήνων κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας όπως αυτές ειπώνονται πλέον από τους απογόνους τους. Επίσης περιγράφεται ο ψυχολογικός αντίκτυπος στην μετέπειτα ζωή τους».
Το Ερωτηματολόγιο για τη Γενοκτονία των Ελλήνων και η καταγραφή των εμπειριών των θυμάτων και των επιζώντων εξακολουθεί να είναι ενεργό.
Οσον αφορά τη στάση της Τουρκίας για τη γενοκτονία, αυτή κυμαίνεται από την ολική άρνηση της έως και την περήφανη αποδοχή της με την αιτιολογία ότι τους «άξιζε αυτό που έπαθαν».
Όμως αντικειμενικοί ιστορικοί ερευνητές συμφωνούν πως αυτό που συνέβη εκείνη την εποχή ήταν γενοκτονία. Η Διεθνής Ένωση Ακαδημαϊκών για τη Γενοκτονία ( International Association of Genocide Scholars) ανακοίνωσαν το 2017 ότι η οθωμανική εκστρατεία εναντίον των Χριστιανικών μειονοτήτων της Αυτοκρατορίας μεταξύ του 1914 και του 1923 συνιστά γενοκτονία κατά των Αρμενίων, των Ασσυρίων, των Πόντιων και των Ελλήνων της Ανατολής. Ωστόσο μεγάλο μέρος της διεθνούς κοινότητας πρέπει να ενημερωθεί για τη γενοκτονία κατά των Ελλήνων.
Ο ακαδημαϊκός Θεμιστοκλής Κρητικάκος γράφει:
«Σε αντίθεση με την γενοκτονία των Αρμενίων, η οποία είναι το κύριο πολιτισμικό τραύμα για τους Αρμένιους, υπήρξαν πολλαπλά τραύματα που οδήγησαν τους Έλληνες και τους Ασσύριους στο να ξεχάσουν τα γεγονότα τα οποία συνέβησαν στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Για τους Έλληνες περιλάμβανε τα τραύματα του Β ’Παγκοσμίου Πολέμου και του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Για τους Ασσύριους είναι η συνεχιζόμενη δυστυχία τους στη Μέση Ανατολή ως απάτριδες που αντιμετώπισαν αρκετές περιπτώσεις γενοκτονίας τον περασμένο αιώνα».
Και συνεχίζει: «Η μνήμη υπερβαίνει τον χρόνο και τον τόπο. Η πρώτη γενιά συνήθως απέφευγε να μιλήσει για το τι συνέβη λόγω των φρικτών γεγονότων που είδε και βίωσε. Η δεύτερη γενιά δεν ρώτησε τι συνέβη καθώς είχε να διαχειριστεί άλλου είδους τραύματα ή επικάλυπτε όλα αυτά η εγκατάσταση σε μια νέα χώρα όπως για παράδειγμα στην Αυστραλία. Ωστόσο, η τρίτη γενιά, η οποία ήταν πιο κατασταλαγμένη άρχισε να θέτει ερωτήματα. Ξεκίνησαν έτσι να συνδέονται με μια παραμελημένη ιστορία».
Ένα από τα μέλη της τρίτης γενιάς των επιζώντων της γενοκτονίας, ο οποίος έχει γεννηθεί στην Ελλάδα είναι ο ιστορικός και μέλος της Διεθνούς Ενώσεως Μελέτης Γενοκτονιών, ο Δρ. Βασίλης Μεϊχανετσίδης. Ο κ. Μεϊχανετσίδης, του οποίου οι παππούδες ήταν από την Τραπεζούντα και αναγκάστηκαν να φύγουν κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας, πραγματοποίησε μια ανεκτίμητη ακαδημαϊκή έρευνα σχετικά με την γενοκτονία κατά των Ελλήνων και το 2011 υπέγραψε το βιβλίο «Η Γενοκτονία των Οθωμανών Ελλήνων».
Η γενοκτονία και η εθνοκάθαρση δεν αποτελούν αποκλειστικά ευρωπαϊκές αμαρτίες, ανέφερε ο κ. Μεϊχανετσίδης. «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, καθώς και η Κεμαλική Τουρκία έχουν τη δικιά τους ντροπιαστική ιστορία γενοκτονίας κατά των αυτοχθόνων Χριστιανικών λαών, δηλαδή των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων. Εν πολλοίς, τόσο η Οθωμανική Αυτοκρατορία, όσο και η Κεμαλική Τουρκία έθεσαν το προηγούμενο και το παράδειγμα της μαζικής εξόντωσης «ανεπιθύμητων λαών» (Χριστιανών και άλλων λαών). Η Ναζιστική Γερμανία όχι μόνο θαύμαζε, αλλά και εμπνεύσθηκε από τις γενοκτονικές πολιτικές και πρακτικές των Τούρκων και ήλπιζε ότι θα τύχει της ίδια ατιμωρησίας που έτυχαν οι Τούρκοι μετά το 1918 και το 1923, αν και εξόντωσαν σχεδόν συνολικά ολόκληρους λαούς, οι οποίοι ζούσαν στη Μικρά Ασία για περισσότερο από τρεις χιλιετίες και ασφαλώς πολύ πριν την οθωμανική κατάκτηση, τον εξισλαμισμό και τον εκτουρκισμό της περιοχής».
Ο Δρ. Μεϊχανετσίδης προσέθεσε πως «εμείς, ως απόγονοι επιζώντων της γενοκτονίας, αισθανόμασθε την αιώνια υποχρέωση να θυμόμασθε όσα έζησαν και να τιμούμε τους προγόνους μας που αφανίσθηκαν στα τάγματα εργασίας, στις πορείες θανάτους (ή καραβάνια θανάτου), στα σκλαβοπάζαρα, στα τουρκικά χαρέμια, στους βίαιους εξισλαμισμούς, στα οθωμανικά και κεμαλικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης (π.χ. στο Τζεβισλίκ), στις ‘ερυθρές’ και ‘λευκές’ σφαγές και στα αμέτρητα τοπικά ολοκαυτώματα των οικισμών. Τα θύματα της γενοκτονίας βασανίσθηκαν, βιάσθηκαν, ερρίφθησαν στην πυρά, σφαγιάσθηκαν εν ψυχρώ∙ υπέστησαν ανείπωτα και αδιανόητα μαρτύρια στα χέρια των Τούρκων. Ο κόσμος οφείλει να μην ξεχνά και να μην συγχωρεί, δίχως αποδοχή του εγκλήματος που διεπράχθη, δίχως μετάνοια και δίχως επανόρθωση. Διότι σε αντίθετη περίπτωση ο κόσμος είναι καταδικασμένος να ζήσει και πάλι παρόμοιες καταστάσεις που προκαλούνται από τη λήθη και την ατιμωρησία του θύτη. Ο αγώνας μας για αναγνώριση είναι το λιγότερο που μπορούμε να κάνουμε για τους ανθρώπους που αφανίσθηκαν, τον πολιτισμό που καταστράφηκε και τη μνήμη που δεν πρέπει να πέσει στη λήθη. Το τελευταίο στάδιο μιας γενοκτονίας είναι η γενοκτονία της μνήμης των θυμάτων και των εγκλημάτων που διέπραξε ο θύτης εναντίον τους∙ αυτό ακριβώς αποτελεί και τον πρωταρχικό στόχο που επιδιώκουν οι θύτες, δηλαδή τη φυσική εξόντωση και συνάμα τον εκμηδενισμό της μνήμης των θυμάτων τους. Έχουμε την ευθύνη να διακόψουμε την γενοκτονική αλυσίδα/διαδικασία και την υποτροπή του θύτη, ο οποίος είναι έτοιμος να επαναλάβει ή επαναλαμβάνει ήδη παρόμοια εγκλήματα. Αποτελεί καθήκον μας προς τους προγόνους μας, προς τους εαυτούς μας και προς άλλους λαούς-θύματα ή σε κίνδυνο αλλά και προς τη διεθνή κοινότητα συνολικά».
Καθώς οι τελευταίοι επιζώντες και μάρτυρες της Γενοκτονίας φεύγουν από τη ζωή, ο ελληνικός λαός θα πρέπει να προσπαθήσει να ευαισθητοποιήσει σε διεθνές επίπεδο για όσα συνέβησαν στους προγόνους του. Ο μηχανισμός της τουρκικής προπαγάνδας μπορεί να είναι πανίσχυρος όσον αφορά την εμβέλεια και τα οικονομικά μέσα που διαθέτει, αλλά η αλήθεια είναι με το μέρος των Ελλήνων.
Ευχαριστούμε τον κ. Γιώργο Χαρπαντίδη για την παραχώρηση της φωτογραφίας.
Η Uzay Bulut είναι δημοσιογράφος και πολιτική αναλύτρια από την Τουρκία. Μέχρι πρότινος ζούσε στην Αγκυρα