Ακόμα, όταν ένα μωρό γελάει, ή όταν χαϊδεύουμε κάποιο αξιολάτρευτο κουταβάκι, ή στην σκέψη της μικρής Ντόρι από τον Νέμο, πολλοί δεν μπορούν να αντισταθούν.
Αυτή η διακαής επιθυμία να σφίγγουμε παιχνιδιάρικα, να δαγκώνουμε, να τσιμπάμε χαριτωμένα - χωρίς πραγματική πρόθεση να βλάψουμε κάποιον - ονομάζεται «χαριτωμένη επιθετικότητα». Η κοινωνική ψυχολόγος Οριάνα Άραγκον και η ερευνητική της ομάδα στο Πανεπιστήμιο Yale έδωσαν όνομα σε αυτό το φαινόμενο. Ο όρος τράβηξε την προσοχή των μέσων μετά την παρουσίασή του σε συνέδριο το 2013 και από εκεί και μετά «απογειώθηκε».
Για να μην αισθανόμαστε περίεργοι που νιώθουμε έτσι, αποδεικνύεται ότι η χαριτωμένη επιθετικότητα είναι στην πραγματικότητα αρκετά συνηθισμένη. Η Άραγκον εκτιμά ότι το 50% έως 60% του πληθυσμού την βιώνει.
Η χαριτωμένη επιθετικότητα είναι ένα παράδειγμα αυτού που οι ερευνητές αποκαλούν «αμφίπλευρη έκφραση» - όταν τα εσωτερικά μας συναισθήματα και η εξωτερική έκφραση αυτών των συναισθημάτων φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Άλλα παραδείγματα μπορεί να περιλαμβάνουν το κλάμα κατά τη διάρκεια χαρούμενων στιγμών, όπως ένας γάμος ή η γέννηση ενός παιδιού, ή το γέλιο κατά τη διάρκεια μιας άβολης συνομιλίας.
Η Άραγκον και οι συνάδελφοί της στο Yale υπέθεσαν ότι επειδή η αμφίπλευρη έκφραση φαίνεται να εμφανίζεται όταν ένα άτομο κατακλύζεται από συναισθήματα, η χαριτωμένη επιθετικότητα θα μπορούσε να είναι ένας μηχανισμός που βοηθάει στη ρύθμιση αυτών των έντονων συναισθημάτων. Και βρήκαν κάποια στοιχεία που υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία.
Στη μελέτη τους, η οποία δημοσιεύθηκε το 2015, οι συμμετέχοντες είδαν φωτογραφίες μωρών με πιο βρεφικά χαρακτηριστικά (ψηφιακά τροποποιημένα για να έχουν μεγαλύτερα μάτια και μάγουλα και μικρότερες μύτες) και λιγότερα παιδικά χαρακτηριστικά (με μικρότερα μάτια και μάγουλα και μεγαλύτερες μύτες). Στη συνέχεια τους ζητήθηκε να βαθμολογήσουν πόσο απόλυτα συμφωνούν με δηλώσεις όπως «Όταν κοιτάζω αυτό το μωρό, νιώθω ότι με κυριεύουν πολύ έντονα θετικά συναισθήματα», «μου έρχεται να τσιμπήσω αυτά τα μάγουλα» και «νιώθω ότι θέλω να το φροντίσω». Ζητήθηκε επίσης από τους συμμετέχοντες να μετρήσουν τη συναισθηματική τους κατάσταση πριν και μετά την παρουσίαση των εικόνων.
Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι άνθρωποι που ένιωσαν αισθήματα χαριτωμένης επιθετικότητας, επανήλθαν πιο γρήγορα στην φυσιολογική του κατάσταση, από το χαριτωμένο επίπεδο, λέει η Άραγκον, στην HuffPost. «Εξέφρασαν μεγάλη χαριτωμένη επιθετικότητα και στη συνέχεια επέστρεψαν στην αρχική τους κατάσταση πιο γρήγορα από εκείνους που δεν βίωσαν χαριτωμένη επιθετικότητα.
«Μπορεί αυτή η αντισταθμιστική έκφραση να βοηθάει στο να μετριαστεί το βιωμένο συναίσθημα», λέει η Άραγκον. Ωστόσο, είναι δύσκολο να πούμε εάν το ίδιο το ψεύτικο επιθετικό συναίσθημα είναι αυτό που βοήθησε αυτούς τους ανθρώπους να εξισορροπήσουν τη συναισθηματική τους κατάσταση ή αν τα άτομα που βιώνουν χαριτωμένη επιθετικότητα γενικά τείνουν να κινούνται από συναισθηματικά υψηλά σε χαμηλά πιο γρήγορα.
Από εξελικτική άποψη, αυτό είναι λογικό. Η έρευνα έχει αποδείξει ότι τα βρεφικά χαρακτηριστικά ενθαρρύνουν συμπεριφορές φροντίδας στους ενήλικες.
«Τελικά, η ευημερία του μωρού εξυπηρετείται από το πόσο χαριτωμένο είναι, κάτι που προκαλεί και εκφράσεις φροντίδας και επιθετικότητας, γιατί αν ο φροντιστής δεν αισθάνεται πλέον αυτά τα θετικά συναισθήματα, αυτό το άτομο μπορεί να είναι σε θέση να φροντίσει το μωρό», έγραψαν οι συγγραφείς στην μελέτη.
Μια άλλη πιθανή λειτουργία της χαριτωμένης επιθετικότητας και άλλων μορφών αμφίπλευρης έκφρασης είναι να βοηθήσουμε να επικοινωνήσουμε την τρέχουσα συναισθηματική μας κατάσταση στους άλλους, ώστε να μπορέσουν να καταλάβουν πώς θα μπορούσαμε να συμπεριφερθούμε στη συνέχεια.
«Αυτή η ικανότητα επικοινωνίας είναι πολύ σημαντική, γιατί αν καταλάβουμε ότι κάποιος θέλει να αλληλεπιδράσει με πολύ ενοχλητικό τρόπο με το μωρό μας, για παράδειγμα, θα μπορούσαμε να παρέμβουμε ως μαμά και να πούμε: «Όχι, όχι αυτή τη στιγμή, γιατί θα κοιμηθεί σύντομα», πρόσθεσε.
Είναι ενδιαφέρον ότι η Άραγκον και η ομάδα της ανακάλυψαν επίσης ότι οι άνθρωποι που βιώνουν χαριτωμένη επιθετικότητα είναι πιο πιθανό να εκφράσουν συναισθήματα με αμφίπλευρο τρόπο σε μια ποικιλία συναισθηματικά φορτισμένων καταστάσεων. Με άλλα λόγια, όσοι θέλουν να τσιμπήσουν τα παχουλά μάγουλα ενός μωρού τείνουν να κλαίνε και στους γάμους.
Η Καθερίν Σταυρόπουλος, κλινική ψυχολόγος και ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, Ρίβερσαιντ, έχει επίσης μελετήσει τη χαριτωμένη επιθετικότητα. Η ίδια μελετά κυρίως τη δραστηριότητα του εγκεφάλου σε παιδιά με και χωρίς αυτισμό, με έμφαση στο σύστημα ανταμοιβής. Πριν από χρόνια, αφού η έρευνα της Άραγκον άρχισε να γίνεται viral, το BuzzFeed δημοσίευσε μια λίστα σχετικά με τα σημάδια εντοπισμού χαριτωμένης επιθετικότητας. Ένας από τους συναδέλφους της Σταυρόπουλος το είδε και – γνωρίζοντας την επιθυμία της να τσιμπάει στρογγυλά, χνουδωτά ζώα – της έστειλε το σύνδεσμο.
Αυτό πυροδότησε ένα ενδιαφέρον για το θέμα.
«Σκέφτηκα μέσα μου, «Περίμενε λίγο. Νομίζω ότι αυτό μπορεί να έχει κάποια σχέση με το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο», λέει. «Αυτό δεν είναι απλώς ένα αστείο φαινόμενο για το οποίο υπάρχει επιτέλους ένα όνομα, και δεν είναι απλώς κάτι παράξενο. Νομίζω ότι είναι η αντίδραση όλων όσοι νιώθουν έτσι, είναι: «Δεν ήξερα ότι είχε όνομα. Νόμιζα ότι ήμουν απλώς περίεργος.»
Η Σταυρόπουλος έφραψε μια μελέτη, που δημοσιεύτηκε το 2018, η οποία εξέτασε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν αισθανόμαστε χαριτωμένη επιθετικότητα. Τελικά ανακάλυψαν ότι το φαινόμενο αφορά τόσο το συναισθηματικό σύστημα του εγκεφάλου όσο και το σύστημα ανταμοιβής του, το οποίο είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματα της επιθυμίας και της ευχαρίστησης.
Η Σταυρόπουλος ελπίζει να συνεχίσει την έρευνα σε αυτόν τον τομέα για να δει πώς τα άτομα με αυτισμό και επιλόχεια κατάθλιψη βιώνουν την χαριτωμένη επιθετικότητα και ποιες διαφορές μπορεί να υπάρχουν μεταξύ των ατόμων που έχουν παιδιά ή κατοικίδια ζώα και των ατόμων που δεν έχουν. Για παράδειγμα, τι θα γινόταν αν οι ιδιοκτήτες γατών ένιωθαν πιο χαριτωμένη επιθετικότητα προς τα γατάκια και οι γονείς (ή τα άτομα που θέλουν να κάνουν παιδιά) ένιωθαν πιο χαριτωμένη επιθετικότητα προς τα μωρά, από όσους δεν έχουν παιδιά;
«Είναι ενδιαφέρον για μένα, ο ρόλος που θα μπορούσε να παίξει αυτή η εμπειρία στη χαριτωμένη επιθετικότητα ή, γενικά, στην ανάπτυξη των συναισθημάτων μας», λέει η Σταυρόπουλος.