Του Βαγγέλη Αυγουλά - Τυφλού Δικηγόρου, Μέλους Δ.Σ. Δ.Σ.Α.
Συχνά, με τη δικηγορική μου ιδιότητα, εκπροσωπώ στα δικαστήρια ανάπηρους πολίτες. Εκεί, πέρα από την δικηγορική μάχη που καλούμαι να δώσω, ερχόμαστε αντιμέτωποι και με τη μάχη για συμπερίληψη και ισότιμη πρόσβαση στο δικαιϊκό μας σύστημα. Παράλληλα, όντας ο ίδιος τυφλός εκ γενετής και μέλος του ΔΣ του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, έρχομαι σε καθημερινό διάλογο με ανάπηρους δικηγόρους σχετικά με την ποιότητα της πρόσβασής μας στον χώρο των δικαστηρίων και στις διαδικασίες που αφορούν το επάγγελμά μας.
Έτσι, αναδεικνύεται πως ήρθε η ώρα να μιλήσουμε για τη μεταστέγαση των Δικαστηρίων της πρωτεύουσας. Μιλάμε για τα κτήρια του Πρωτοδικείου Αθηνών, έναν παλιό ιστορικό χώρο που κάποτε ίσως εξυπηρετούσε, τώρα, όμως, είναι φανερό πώς δεν μπορεί να καλύψει πια τη σύγχρονη πραγματικότητα. Γιατί οι παροχές ενός χώρου τέτοιας βαρύτητας οφείλουν να υπηρετούν την ανεξαρτησία και αυτονομία του κάθε πολίτη.
Όταν αναφερόμαστε σε πολίτες με αναπηρία πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας το δικαιωματικό μοντέλο της αναπηρίας, αυτό που ονομάζεται ”κοινωνικό μοντέλο”. Σε αντίθεση με το πρότερα επικρατούν ”ιατρικό μοντέλο”, πλέον η βλάβη ενός ανθρώπου δεν λογίζεται ως η αιτία ή το κυρίαρχο εμπόδιο συμμετοχής του στα συλλογικά δρώμενα.
Οι βασικοί παράγοντες παρεμπόδισης είναι η ίδια η κοινωνία, οι μη προσβάσιμες δομές και υπηρεσίες καθώς και οι αρνητικές αντιλήψεις των ανθρώπων που την απαρτίζουν.
Ένα απλό παράδειγμα: ένας χρήστης αμαξιδίου δεν μπορεί να ανέβει σκάλες όχι γιατί έχει βλάβη στην κίνηση —ιατρικό μοντέλο— αλλά επειδή αυτές οι σκάλες δε συνοδεύονται από αντίστοιχη ράμπα —κοινωνικό μοντέλο. Το κτήριο χαρακτηρίζεται ως μη προσβάσιμο και όχι ο χρήστης αμαξιδίου ως μη ικανός. Εν ολίγοις, το ανάπηρο άτομο εμποδίζεται γιατί δεν συνυπολογίζεται στον ευρύτερο σχεδιασμό και δεν συμπεριλαμβάνεται στην κοινή ζωή, αλλά λογίζεται ως πολίτης β′ κατηγορίας ο οποίος καταδικάζεται ερήμην του σε αποκλεισμό. Τα ανάπηρα άτομα, όμως, με τις κατάλληλες δομές και με τα δέοντα εργαλεία στήριξης, μπορούν να είναι ενεργοί πολίτες που, εφόσον τους επιτρέπεται, δρουν στα κοινά για το συλλογικό καλό.
Έχοντας μαζέψει γνώμες από τους άμεσα ενδιαφερόμενους μπορώ να καταλήξω με ασφάλεια στην παρακάτω κριτική και ανατροφοδότηση για τον χώρο των δικαστηρίων που στεγάζονται στην πρώην Σχολή Ευελπίδων.
Σε φαινομενικό επίπεδο ο χώρος διαθέτει πρόσβαση, αλλά οι πραγματικές συνθήκες είναι τόσο απαιτητικές που μιλάμε για πραγματική δοκιμασία για τους ανθρώπους με περιορισμό στην κίνηση. Ας μην ξεχνάμε πως είναι σημαντικό να μπορούν ισότιμα, αυτόνομα και με ασφάλεια να έχουν πρόσβαση παντού.
➣ Οι υφιστάμενες ράμπες των κτηρίων είναι από καλό, αντιολισθητικό υλικό με την καλύτερη κλίση που θα μπορούσαν να έχουν. Δε διαθέτουν κάτι πολύ σημαντικό, όμως, και αυτό είναι κιγκλίδωμα στήριξης και από τις δύο πλευρές, διπλού ύψους για να μπορέσει να υποστηρίξει κάθε άνθρωπο που θα τις χρησιμοποιεί. Είναι απαραίτητη αυτή η έξτρα υποστήριξη σε τόσο μεγάλου μήκους ράμπες.
➣ Κιγκλίδωμα διπλού ύψους και από τις δύο πλευρές οφείλει να υπάρχει και σε κάθε κλίμακα. Μάλιστα, πρέπει να ξεκινάει 30 cm πριν τη σκάλα και να τελειώνει 30 cm μετά από αυτήν ώστε το άτομο να ακουμπά και να υποστηριχθεί εξαρχής.
➣ Πρέπει να υλοποιηθεί προσεκτικός σχεδιασμός και κατασκευή οδηγών όδευσης τυφλών από την είσοδο και προς κάθε κτήριο. Τώρα, οι ανάγλυφες αυτές πλάκες που ίσως έχετε παρατηρήσει στα πεζοδρόμια και βοηθούν στον προσανατολισμό τα άτομα με οπτική βλάβη, είναι ανύπαρκτες στην Ευελπίδων!
➣ Χρειαζόμαστε σχέδια εκκένωσης για εμποδιζόμενα άτομα τα οποία να διατίθενται με προσβάσιμο τρόπο (πχ ανάγλυφα).
➣ Από προσωπική μου εκτίμηση, έρευνα και παρατήρηση προκύπτει ότι δεν υπάρχει και εκπαιδευμένος υπάλληλος στον χώρο που μπορεί να φέρει εις πέρας τυχόν εκκένωση ανάπηρου πολίτη ανάλογα με την εκάστοτε βλάβη του.
➣ Επίσης, για τον προσανατολισμό των ατόμων με προβλήματα όρασης, πρέπει να δημιουργηθούν ανάγλυφες κατόψεις για κάθε κτήριο, ανά όροφο.
➣ Τα ασανσέρ, όσα υπάρχουν, έχουν σχετικά καλές εισόδους για αμαξίδια αλλά δεν έχουν πρόγραμμα ομιλίας ανά όροφο, ώστε να τα χρησιμοποιούμε οι τυφλοί αυτόνομα.
➣ Για σχεδόν 20 κτήρια, υπάρχει μόνο μία τουαλέτα η οποία δηλώνεται ως αναπηρική στο κτήριο 13, αλλά χρήζει επιδιορθώσεων για να είναι πραγματικά λειτουργική —για παράδειγμα δύσκολα μπορεί να ανοιγοκλείσει την πόρτα της άτομο με μειωμένη κινητικότητα στα άνω άκρα, αφού η κατασκευή της πόρτας δεν ακολουθεί τη νομοθεσία για τις τουαλέτες ΑμεΑ.
➣ Αναπηρικές τουαλέτες πρέπει να υπάρχουν ανά τακτά διαστήματα ώστε να καλύπτουν όλο το εύρος του χώρου. Δεν είναι δυνατόν να περιμένουμε να δικάσουμε από στιγμή σε στιγμή και το ανάπηρο άτομο να πρέπει να διανύσει δεκάδες μέτρα για να βρει τη μία και μοναδική προσβάσιμη τουαλέτα, περιμένοντας και εκεί στην ουρά για να εξυπηρετηθεί -αν προλάβει-!
Μιλώντας ρεαλιστικά για την προσβασιμότητα στο δομημένο χώρο των κτηρίων του Πρωτοδικείου και της Εισαγγελίας Αθηνών πρέπει να έχουμε κατά νου ότι οποιαδήποτε παρέμβαση χρειάζεται, είτε εντός κτηρίων είτε στον περιβάλλοντα χώρο, χρήζει άδειας από την Εφορία Νεότερων Μνημείων. Προκύπτει από παλαιότερες προσπάθειες του ΔΣΑ ότι αυτές οι άδειες δε δίνονται εύκολα ή και καθόλου, ακόμα και για την τοποθέτηση αναβατορίων τα οποία κρίνονται κοστοβόρα σε κάθε περίπτωση.
Οι πάνω από ένα εκατομμύριο ανάπηροι πολίτες αυτής της χώρας και οι οικογένειες μας, καθημερινά αναρωτιόμαστε, πώς γίνεται να ζούμε σε μια χώρα, όπου η νομοθεσία περί προσβασιμότητας, δεν εφαρμόζεται ούτε καν στα μεγαλύτερα δικαστήρια της;
Επειδή λοιπόν στην Ελλάδα, εδώ και δέκα χρόνια έχουμε κυρώσει τη Διεθνή Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ, στον διάλογο συμπερίληψης, προσβασιμότητας και αξιοπρέπειας που έχει ανοίξει για το ποια δικαστήρια θέλουμε, οι ανάγκες των ατόμων με αναπηρία πρέπει να έχουν πλέον πρωταγωνιστικό ρόλο.