Η σύνοδος κορυφής της 24-25 Ιουνίου είχε μία εξαιρετικά πλούσια ατζέντα. Κορωνοϊός, μετανάστευση, οικονομία, διεθνείς σχέσεις. Στην τελευταία κατηγορία εντάχθηκαν τα θέματα της Λευκορωσίας και της Τουρκίας. Κι αν για την πρώτη τα πράγματα ήταν εξαρχής περίπου δεδομένα, δε μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τη δεύτερη. Ήδη από νωρίς οι Ευρωπαίοι ηγέτες έσπευσαν να χαιρετήσουν την «αποκλιμάκωση», σημειώνοντας όμως την ανάγκη «αυτή να διατηρηθεί».
Σύμφωνα με το τελικό κείμενο των συμπερασμάτων για την Τουρκία:
1) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επαναβεβαιώνει το στρατηγικό ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο και για την προώθηση μίας συνεργατικής και αμοιβαία επωφελούς σχέσης με την Τουρκία. Χαιρετίζει την αποκλιμάκωση στην Ανατολική Μεσόγειο και σημειώνει ότι αυτή πρέπει να διατηρηθεί και να εναρμονίζεται με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 25ης Μαρτίου 2021.
2) Επαναλαμβάνει την ετοιμότητα της ΕΕ να συνεργαστεί με την Τουρκία με έναν σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο για να ενισχύσει τη συνεργασία σε μία σειρά τομέων κοινού ενδιαφέροντος, δεδομένων των προϋποθέσεων που έχουν τεθεί σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου και προηγούμενα.
3) Στο πλαίσιο αυτό, σημειώνει την έναρξη των εργασιών σε τεχνικό επίπεδο για τη σύνταξη μίας εντολής σχετικά με τον εκσυγχρονισμό της Τελωνειακής Ένωσης ΕΕ - Τουρκίας και υπενθυμίζει την ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι τρέχουσες δυσκολίες στην εφαρμογή της Τελωνειακής Ένωσης, διαβεβαιώνοντας για την αποτελεσματική εφαρμογή της από όλα τα Κράτη Μέλη. Μία τέτοια εντολή θα μπορούσε να υιοθετηθεί από το Συμβούλιο Υπουργών με την επιπρόσθετη καθοδήγηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
4) Σημειώνει επίσης την προετοιμασία διαλόγων υψηλού επιπέδου με την Τουρκία επί θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, όπως η μετανάστευση, η δημόσια υγεία, το κλίμα, η τρομοκρατία και περιφερειακά ζητήματα.
5) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο καλεί την Επιτροπή να προωθήσει χωρίς καθυστέρηση επίσημες προτάσεις για τη συνέχιση της χρηματοδότησης των Σύρων προσφύγων και των φιλοξενουσών αυτών κοινοτήτων στην Τουρκία, την Ιορδανία, το Λίβανο και άλλα σημεία της περιοχής, σύμφωνα με τη δήλωση των Μελών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου του 2021 και εντός του πλαισίου της ΕΕ για τη συνολική μεταναστευτική πολιτική.
6) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο υπενθυμίζει τα προηγούμενα συμπεράσματά του και παραμένει απολύτως προσηλωμένο σε μία συμπεριληπτική συμφωνία για το Κυπριακό πρόβλημα στη βάση μίας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας με πολιτική ισότητα, σύμφωνα με τα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών.
Υπογραμμίζει τη σημασία του καθεστώτος των Βαρωσίων και καλεί για πλήρη σεβασμό των Ψηφισμάτων 550, 789 και 1251 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι η ανεπίσημη συνάντηση της Γενεύης, που έλαβε χώρα υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, δεν οδήγησε στην επανέναρξη επίσημων διαπραγματεύσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα συνεχίσει να παίζει έναν ενεργό ρόλο στην υποστήριξη αυτής της διαδικασίας.
7) Το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα του ανθρώπου στην Τουρκία εξακολουθούν να αποτελούν μία καίρια ανησυχία. Η στοχοποίηση πολιτικών κομμάτων, υπερασπιστών των δικαιωμάτων του ανθρώπου και μέσων μαζικής ενημέρωσης αποτελούν μείζονα οπισθοδρόμηση για τα δικαιώματα του ανθρώπου και λειτουργούν αντίθετα προς τη δέσμευση της Τουρκίας ότι σέβεται τη δημοκρατία, τα δικαιώματα του ανθρώπου, το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα των γυναικών. Ο διάλογος επί αυτών των θεμάτων παραμένει αναπόσπαστο μέρος της σχέσης ΕΕ - Τουρκίας.
8) Σχετικά με το κοινό ενδιαφέρον ΕΕ και Τουρκίας για περιφερειακή ειρήνη και σταθερότητα, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αναμένει από την Τουρκία και από όλα τα μέρη να συνεργαστούν εποικοδομητικά για την επίλυση των περιφερειακών κρίσεων.
9) Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί το θέμα.
Από κυβερνητικές πηγές εκφράστηκε ικανοποίηση για το παραπάνω κείμενο συμπερασμάτων.
Σημειώνεται ότι από το αρχικό προσχέδιο έλειπαν δύο σημεία, τα οποία προστέθηκαν ύστερα από προσπάθεια της ελληνικής πλευράς. Πρόκειται για την αναφορά στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Μαρτίου και για την ιδιαίτερη αναφορά στο Κυπριακό μέσω της υιοθέτησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση της ελληνικής και κυπριακής θέσης περί διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας.
Συμπερασματικά, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο επί της ουσίας αποτέλεσε την επίσημη κατάληξη όσων έχουν λάβει χώρα σε πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο όλο το προηγούμενο διάστημα.
Η πρόθεση της Τουρκίας να εμφανιστεί ως «καλό παιδί» και εναρμονισμένη με τις επιταγές περί «αποκλιμάκωσης» και συνεργασίας, απέφερε κάποια πρώτα αποτελέσματα. Από την κοινή στάση των ηγετών στο θέμα της Κύπρου φαίνεται ότι η ελληνοκυπριακή προσέγγιση στο ζήτημα βρίσκει ανταπόκριση.
Το γεγονός αυτό όμως δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να σημάνει κάτι περισσότερο από αυτό που δημοσίως διακηρύσσεται από ευρωπαϊκά χείλη και καταγράφεται επί μήνες σε κοινά ανακοινωθέντα. Η δήλωση καλών προθέσεων και η δέσμευση στην «παρακολούθηση» των σχετικών ζητημάτων μαρτυρούν του λόγου το αληθές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση γνωρίζει πολύ συγκεκριμένα όρια ως προς την εξωτερική της δράση και αυτό είναι κάτι που πρέπει προ πολλού να έχει καταστεί αντιληπτό από τους λήπτες των αποφάσεων στην Αθήνα και τη Λευκωσία.
Τέλος, ως προς το μεταναστευτικό, φάνηκε από νωρίς η πρόθεση των Ευρωπαίων να επιδιώξουν μία ακόμη προσέγγιση με την Τουρκία. Είναι γενική πλέον η παραδοχή ότι η Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας της 18ης Μαρτίου 2016 για το ζήτημα αυτό έχει προ πολλού ξεπεραστεί από τα πράγματα. Κρίσιμο είναι τώρα να συγκρατηθεί μία νέα τουρκική προσπάθεια εργαλειοποίησης των μεταναστευτικών ροών και εκ νέου χρησιμοποίησής τους ως μοχλού εκβιασμού της Ευρώπης από το ερντογανικό καθεστώς αρχής γενομένης από το ερχόμενο φθινόπωρο.
Τα επόμενα επεισόδια αυτής της περίφημης διμερούς ευρωτουρκικής σχέσης δεν αναμένονται διαφορετικά από τα μέχρι σήμερα. Ο ρόλος του διεθνούς και ιδιαίτερα του αμερικανικού παράγοντα θα είναι προφανώς εκείνος που δύναται να λειτουργήσει καταλυτικά ως προς τις περιφερειακές εξελίξεις.
Η Ελλάδα οφείλει να εξακολουθήσει να βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα για όλα τα ενδεχόμενα.