Μετά την πρώτη συνέντευξη της νεαρής Χιώτισσας - ανερχόμενης Ηλιοφυσικού Ευαγγελίας Σαμαρά, μου τηλεφώνησε ο διευθύνων Σύμβουλος του Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος ο κ. Νικόλαος Σέργης, για να μου πει φανερά συγκινημένος την ακόλουθη μικρή αλλά σημαντική ιστορία:
“Θυμάμαι ένα μικροκαμωμένο κοριτσάκι, να κάθεται μόνο του στην αίθουσα ανάμεσα σε Καθηγητές. Μου προξένησε τρομερή εντύπωση η παρουσία της. Την πλησίασα και την ρώτησα για τους λόγους που την έφεραν σε ένα συνέδριο Αστρονομίας... Με άφησε άφωνο όταν μου εξιστόρησε πως πήρε το καράβι από τη Χίο με τη μητέρα της συνοδεία για να ακούσει όλα όσα επρόκειτο να λεχθούν εδώ στην Αθήνα από την Ελληνική Αστρονομική Εταιρεία”.
Εκ των απτών αποτελεσμάτων όσοι πίστεψαν στην Ευαγγελία τόσο ο μέντορας της ο Δρ. Μανώλης Γεωργούλης όσο και ο Δρ. Σέργης δικαιώθηκαν περίτρανα καθώς το μικρό κορίτσι από την Χίο εντυπωσίασε με τις καινοτόμες επιστημονικές του εργασίες όχι μόνο τους Βέλγους στο Βασιλικό Αστεροσκοπείο αλλά προσφάτως και τους καθ ύλην αρμοδίους της NASA.
Είναι γεγονός πως η Ευαγγελία Σαμαρά ενώ δεν έχει πατήσει ακόμη ούτε τα τριάντα προσελήφθη ως συνεργάτιδα ενός διάσημου Αμερικανού Ηλιοφυσικού και θα εργάζεται από τον προσεχή Μάιο στο Goddard Space Flight Center της NASA.
Η συζήτηση που ακολουθεί είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα.
- Σε πολύ μικρή ηλικία παραβρεθήκατε μόνη σας σε εκδήλωση Αστροφυσικής στην Αθήνα;
Είχα παρευρεθεί στο 9ο Ελληνικό Αστρονομικό Συνέδριο που διοργανώθηκε στην Αθήνα το 2009 από την Ελληνική Αστρονομική Εταιρία (ΕΛΑΣΕΤ). Πήγαινα τότε στη Β’ τάξη του λυκείου και με είχε συνοδεύσει η μητέρα μου. Θυμάμαι στο συνέδριο αυτό είχα πρωτο - γνωρίσει τον Δρ. Νίκο Σέργη, ο οποίος αυτή τη στιγμή είναι Διευθύνων Σύμβουλος στο Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος και ειδικεύεται στη διαστημική φυσική. Δε θα ξεχάσω ποτέ την προθυμία του να μιλήσει μαζί μου και να με ξεναγήσει στην Ακαδημία Αθηνών. Κρατήσαμε επικοινωνία για πολλά χρόνια αργότερα, ήταν εκεί για κάθε επιστημονική ερώτηση και προβληματισμό μου. Πάντα τον ευχαριστώ και τον θυμάμαι γι’ αυτό!
- Τι έχει χαραχτεί στη μνήμη σας κατά τη διάρκεια της εργασίας σας στο Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Βελγίου;
Το Βασιλικό Αστεροσκοπείο του Βελγίου είναι ένα όμορφο και υποστηρικτικό περιβάλλον για να δουλέψει κανείς. Η έρευνα που γίνεται εκεί εστιάζει στην παρατηρησιακή ηλιοφυσική (αφού υπάρχει ηλιακό τηλεσκόπιο το οποίο παρατηρεί καθημερινά το κοντινό μας άστρο), στη δημιουργία οργάνων για διαστημικές αποστολές καθώς και στην πρόγνωση της ηλιακής δραστηριότητας.
Πέρα από την έρευνα, δίνεται μεγάλη έμφαση στις κοινωνικές δραστηριότητες και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Αυτό που έχει χαραχτεί λοιπόν στο μυαλό μου είναι οι όμορφες αναμνήσεις εντός και εκτός δουλειάς με τους υπόλοιπους συναδέλφους και κυρίως τους διδακτορικούς φοιτητές, με τους οποίους μοιραζόμασταν το ίδιο γραφείο, είχαμε τις ίδιες αγωνίες, άγχη και στοχεύαμε στον ίδιο στόχο, τη διεκπεραίωση δηλαδή της έρευνάς μας για την απόκτηση του διδακτορικού. Δε θα ξεχάσω ποτέ τις κοινές μας εμπειρίες μέσα από τα ταξίδια που κάναμε σε διεθνή συνέδρια σε κάθε πλευρά του πλανήτη.
- Ποια ήταν τα κριτήρια της αξιολόγησης για την ενσωμάτωση σας στη ΝASA, ποιο θα είναι το αντικείμενο με το οποίο θα ασχοληθείτε, με ποιους συνεργάτες;
Η NASA ανά διαστήματα ανοίγει μεγάλους διαγωνισμούς μεταδιδακτορικών υποτροφιών στους οποίους τα κριτήρια αξιολόγησης για τους υποψηφίους είναι ποικίλα. Σε έναν τέτοιο διαγωνισμό έλαβα μέρος και εγώ. Ο ενδιαφερόμενος καταθέτει μία πολυσέλιδη ερευνητική πρόταση στην οποία περιγράφει το επιστημονικό αντικείμενο με το οποίο θα ασχοληθεί και τη μελλοντική δουλειά που θα κάνει, αν επιλεγεί. Το πόσο καινοτόμο είναι αυτό το αντικείμενο, πόσο καλά διατυπωμένο, ρεαλιστικό και σχετικό με τους γενικότερους στόχους της NASA, αποτελεί ένα από τα κύρια κριτήρια αξιολόγησης. Το βιογραφικό του υποψηφίου, οι σπουδές του, η επιστημονική του δραστηριότητα και οι δημοσιεύσεις του μέχρι τώρα, αποτελούν ένα ακόμα κριτήριο. Τέλος, οι συστατικές επιστολές από τους επιβλέποντες καθηγητές με τους οποίους έχει συνεργαστεί μέχρι εκείνη τη στιγμή, παίζουν σημαντικό ρόλο.
Το αντικείμενο με το οποίο θα ασχοληθώ έχει να κάνει με τη βελτίωση ενός μοντέλου που προσομοιώνει το ισχυρά μαγνητισμένο ηλιακό στέμμα, το εξώτερο στρώμα της ηλιακής ατμόσφαιρας δηλαδή. Το μοντέλο αυτό ονομάζεται Wang - Sheeley - Arge από τους τρεις δημιουργούς του. Τέτοια μοντέλα είναι απαραίτητα για την πρόβλεψη του διαστημικού καιρού, που είναι ένα μεγάλο πεδίο έρευνας το οποίο έχει να κάνει με την πληθώρα έκτακτων φαινομένων που προέρχονται από τον Ήλιο, διαδίδονται στο διαπλανητικό χώρο και μπορούν να επηρεάσουν συστήματα και τεχνολογίες σε οποιοδήποτε σημείο του.
Για παράδειγμα, ακραία ηλιακά φαινόμενα μπορούν άμεσα να επηρεάσουν τεχνολογικά συστήματα στο διάστημα (π.χ., GPS / μετεωρολογικούς δορυφόρους, διαστημόπλοια), υποδομές στον πλανήτη μας (π.χ., δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, μετασχηματιστές κτλ) καθώς και να διακινδυνεύσουν την υγεία των αστροναυτών. Έτσι λοιπόν είναι επιτακτική η προσπάθεια πρόβλεψης του διαστημικού καιρού για την αποφυγή τέτοιων γεγονότων.
Η δουλειά μου εκεί θα γίνεται σε άμεση συνεργασία με τον έναν από τους τρεις δημιουργούς του παραπάνω μοντέλου, τον Charles N. Arge, που είναι αυτή τη στιγμή προϊστάμενος του Εργαστηρίου Ηλιακής Φυσικής στο Goddard Space Flight Center της NASA.
- Πόσο σας βοήθησαν οι Έλληνες συνάδελφοι σας και με ποιους τρόπους;
Ευαγγελία Σαμαρά: Οι Έλληνες συνάδελφοι με έχουν στηρίξει πολύ αυτά τα χρόνια. Τόσο σε πρακτικό επίπεδο με τις συμβουλές, την καθοδήγηση και τις επιστημονικές συζητήσεις που έχουμε κάνει, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο, με τη συνεχόμενη ενθάρρυνσή τους. Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να ξεχωρίσω έναν άνθρωπο που έχει διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στη μέχρι τώρα πορεία μου, τον Δρ. Μανώλη Γεωργούλη, διευθυντή ερευνών στο Κέντρο Αστρονομίας και Εφαρμοσμένων Μαθηματικών της Ακαδημίας Αθηνών. Εκτός από το ότι είναι ένας εξαιρετικός επιστήμονας, διεθνούς βεληνεκούς στην ηλιακή φυσική, είναι επίσης ένας σπουδαίος δάσκαλος και άνθρωπος που πάντα επιδιώκει το καλύτερο δυνατό για τους φοιτητές και συνεργάτες του. Έχει αποτελέσει ξεχωριστό μέντορα για μένα σε κάθε πτυχή της ακαδημαϊκής μου πορείας μέχρι τώρα, και τον ευχαριστώ από καρδιάς γι’ αυτό.
- Η Ελλάδα έχει θέση στο διάστημα στο άμεσο μέλλον;
Θεωρώ ότι η Ελλάδα έχει μία θέση στο διάστημα μέσω των αμέτρητων Ελλήνων επιστημόνων που βρίσκονται σε κάθε γωνιά της Γης και συμμετέχουν σε ποικίλα διαστημικά προγράμματα μέσω πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων και εταιριών. Πολλοί από αυτούς βρίσκονται μάλιστα σε υψηλές και καίριες θέσεις. Επίσης, υπάρχουν πολλές ελληνικές πανεπιστημιακές ομάδες και εταιρίες που συνεργάζονται με την Ευρωπαϊκή Διαστημική Εταιρία (ESA) ή την αμερικανική NASA σε διάφορα διαστημικά ερευνητικά προγράμματα και αποστολές.
Τα παραπάνω όμως συνιστούν κατά κύριο λόγο μεμονωμένες προσπάθειες ερευνητών και ερευνητικών ομάδων χωρίς συνήθως καμία υποστήριξη από το ελληνικό κράτος. Η Ελλάδα, αν και κράτος - μέλος της ESA, δεν συμμετέχει ακόμα συντονισμένα ως χώρα στη διαστημική έρευνα και εξερεύνηση. Αυτός βέβαια είναι και ο στόχος του νεοσύστατου Ελληνικού Κέντρου Διαστήματος που ελπίζουμε πως στο μέλλον θα φέρει κοντά ελληνικά πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εταιρίες και βιομηχανίες για την επίτευξη ενός τέτοιου αποτελέσματος.
- Ο Αστροβιολόγος - ερευνητής της ΝASA Γκλέν Όρτον, κατά την διάρκεια του Cospar 2022 στην Αθήνα, μας είπε πως σιγά - σιγά ο πληθυσμός της Γης θα πρέπει να προετοιμάζεται για πρωτόγνωρες εξωγήινες ανακαλύψεις. Ασπάζεστε αυτή την τοποθέτηση μέσα από τη δική σας επιστημονική οπτική;
Αν δεν κάνω λάθος, σε μία συνέντευξή του ο Δρ. Γκλεν Όρτον υποστήριξε ότι υπάρχουν ενδείξεις (όχι αποδείξεις) ύπαρξης ζωής και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για «μη αναμενόμενα» αποτελέσματα αναφορικά στο πώς θα τη συναντήσουμε στο σύμπαν. Αυτό γιατί η πολυπλοκότητα του σύμπαντος είναι μεγάλη, και δε σημαίνει ότι η ζωή ευδοκιμεί με τον ίδιο τρόπο παντού, όπως στη Γη.
Συμφωνώ με την παραπάνω άποψη και θέλω να προσθέσω ότι νέες ανακαλύψεις και δεδομένα προς αυτή την κατεύθυνση θα δοθούν με τη βοήθεια του James Webb Telescope, του πρωτοπόρου αυτού διαστημικού παρατηρητηρίου που έχει ήδη αλλάξει τα δεδομένα στις παρατηρήσεις βαθέως ουρανού, οι οποίες είναι πιο ευκρινείς από ποτέ. Παρατηρήσεις βαθέως ουρανού ονομάζουμε τις πολύ μακρινές παρατηρήσεις, πέρα από τα όρια του ηλιακού μας συστήματος. Τα δεδομένα που συγκεντρώνει το τηλεσκόπιο αυτό είναι πιο λεπτομερή απ’ όλους τους προκατόχους του και ευελπιστούμε ότι θα επιτρέψουν πρωτόγνωρες ανακαλύψεις όχι μόνο όσο αφορά στο δικό μας γαλαξία, αλλά και σε άλλους γαλαξίες στο σύμπαν. Για παράδειγμα σκεφτείτε ότι, μεταξύ άλλων, το James Webb telescope μπορεί να διακρίνει τα χημικά στοιχεία που συνθέτουν τις ατμόσφαιρες εξωπλανητών, κάτι που ήταν αδύνατο με τα προηγούμενα τηλεσκοπία. Έτσι λοιπόν, θα μπορούμε να διακρίνουμε αν ένας πλανήτης σε κάποιο άλλο αστρικό σύστημα (πάντα εντός του δικού μας γαλαξία) έχει ενδεχομένως νερό στην ατμόσφαιρά του, βασικό στοιχείο για να ευδοκιμήσει ζωή.
- Ποιες είναι οι μελλοντικές σας προσδοκίες;
Ξεκινώντας το νέο μου κεφάλαιο στη NASA, επιθυμώ να επεκτείνω τις γνώσεις μου, να γνωρίσω νέες επιστημονικές ομάδες και ανθρώπους, να είμαι παρούσα στους χώρους των τελευταίων επιστημονικών εξελίξεων και να συνδράμω όσο μπορώ στις εξελίξεις αυτές. Ακόμα μία προσδοκία μου είναι η Ελλάδα να αρχίσει να στηρίζει περισσότερο τους επιστήμονες που η ίδια δημιουργεί, όχι μόνο τους νέους, αλλά και τους έμπειρους ερευνητές και τεχνογνώστες. Να εκτιμήσει το ταλέντο, τους κόπους, τη δουλειά τους, και να τους δώσει λόγους για να μείνουν στη χώρα ή να επιστρέψουν σε αυτή. Να διαθέσει κονδύλια και να καταλάβει ότι η επένδυση σε επιστήμες και βιομηχανία τελικά θα ωφελήσει την ίδια τη χώρα κάνοντάς την πιο ανταγωνιστική. Η Ελλάδα έχει διαχρονικά παράδοση σε επιστήμονες όλων των κλάδων. Δε μας λείπουν τα μυαλά, μας λείπουν οι ευκαιρίες.