Σε μια συνέντευξή του, o Παζολίνι λέει ότι μια ταινία σαν τις Χίλιες και Μία Νύχτες είναι πολύ δύσκολη γι′ αυτόν. Ταινίες με πολιτικό περιεχόμενο τού είναι πολύ πιο εύκολο. Φαντάζομαι πως αυτό που τον δυσκολεύει τον Παζολίνι είναι να κρύψει το πολιτικό μήνυμα σε μια ταινία όπου δεν το περιμένουν οι θεατές. Σε μια ταινία, εκ πρώτης όψεως, καθαρά διασκεδαστική. Διασκεδαστική (ή, ας πούμε, ευχάριστη) είναι σύσσωμη όλη η Τέχνη. Πώς αλλιώς μπορεί να συγκινηθεί ο θεατής; Ή ο αναγνώστης; Ελπίζω αυτό που ψάχνω να μην αφήνει αδιάφορο τον δικό μου θεατή. Θα πρέπει να του μιλάω με τη δική του γλώσσα. Με την δική μου, που να μοιάζει δική του, αν θέλετε. Αυτό που επιθυμώ, ή αυτό που πρέπει, είναι να τον βοηθήσω να καταλάβει ποιος είναι. Θα του συμβεί όταν καταλάβει ποιος είναι ο άλλος. Όσους άλλους καταλάβει και όχι απλώς συναντήσει - όπως σε ένα εξωτικό ρεπορταζάκι - θα γίνει ακόμα πιο περήφανος για τον εαυτό του. Και ίσως πιο ευτυχισμένος. Αυτό δεν κάνει η Τέχνη;
Αυτό πάντως που κάνω εγώ σε μακρινές ανθρώπινες εστίες, στην Υεμένη για παράδειγμα, δεν είναι ”κοιτάξτε απόσταση!”. Μακρινό είναι και το απέναντι καφενείο μας, αν ψάχνω για την ταυτότητά σου. Γιατί η ταυτότητα δεν είναι σε ένα μέρος. Είναι αφομοιωμένη σε όλη την επιφάνεια. Την διαβάζεις ταξιδεύοντας πάνω στα σώματα, στα πάσης φύσεως σώματα που έχεις μπροστά σου και που ίσως δεν φαίνεται.
Αυτό που ψάχνω σε θέματα μακρινά, όπως στην Υεμένη, είναι οι ”επιζώντες”, αυτοί και αυτά που δεν έχουν ακόμα καταστραφεί, μια ανθρωπότητα που έρχεται από το παρελθόν και που έχει περιέργως επιβιώσει. Σε δέκα χρόνια, σε είκοσι, που θα έχουν όλα αλλάξει, η ταινία μου θα είναι ελπίζω ντοκουμέντο μιας εποχής που εκείνη δυστυχώς θα έχει σβήσει. Όπως ήδη έγινε την Υεμένη. Οι ταινίες μου για τον διπλανό μου ή τον μακρινό μου, περιέργως, κρύβουν μια αλήθεια κάτω απ′ το δέρμα τους. Ή τουλάχιστον το επιχειρούν.
Κάτι τέτοιο θα συμβεί όταν ψάχνεις με την ταινία σου την ταυτότητα των λαών και των πατρίδων. Της Υεμένης για παράδειγμα. Και του Γεμενίτη ιδιαίτερα. Όπως κάνω πάντα. Όμως είμαι συντετριμμένος από τις εικόνες που βλέπω σήμερα στην Σαναά, σ′ αυτό το Μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς ανακηρυγμένο από την Ουνέσκο. Στην Σαναά, μια από τις αρχαιότερες και ωραιότερες πόλεις του κόσμου. Όχι πια. Ήταν.
Πάνω στα μεγάλα, ονειρεμένα σπίτια της ορεινής Πρωτεύουσας μονομαχούν σήμερα η Σιιτική Σαουδική Αραβία και το Σουνιτικό Ιράν. Οι βόμβες τους έχουν μεταβάλει την πόλη - και όχι μόνο - σε ένα απέραντο νεκροταφείο. Το οποίο περιμένει και τον υπόλοιπο πληθυσμό που θα τον αποτελειώσει η ασιτία, η δίψα, η χολέρα. Και τα πληγωμένα σώματα. Τα σώματα των Σιιτών και των Σουνιτών Γεμενιτών.
Νόμιζα πως ήμουν ο πρώτος που επισκεπτόμουν την Υεμένη, εδώ και άπειρα χρόνια. Με είχε προλάβει ο Παζολίνι. Το έμαθα από τον ξενοδόχο ο οποίος όταν με πήγε στο δωμάτιο μού είπε ”ξέρετε, σ′ αυτό το δωμάτιο έμεινε και ο Παζολίνι! Όταν γύρισε τις Χίλιες και μία Νύχτες ”.
Οι Χίλιες και Μία Νύχτες δεν εμπόδισαν την Υεμένη να γίνει μια χώρα στο χείλος του κινδύνου. Όλες οι χώρες που ελέγχουν κάποιο στόμιο θαλασσινό - η Υεμένη την νότια πόρτα της Ερυθράς θάλασσας - δεν γλιτώνει από πολεμικές περιπέτειες. Όπως και η Ελλάδα άλλωστε, από την εποχή του Τρωικού πολέμου.
Από το 1839, η Νότια Υεμένη είναι βρετανική αποικία. Η Βόρεια θα ενσωματωθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Γεμενίτες είναι ένας αρχαίος λαός που δεν έχει χάσει την ταυτότητά του και όχι μόνο την Αραβική. Είναι λαός εργατικός που εκπατρίζεται εύκολα. Ο στρατός του Μωάμεθ που κατάκτησε τόσες και τόσες χώρες ήταν γεμάτος από Γεμενίτες. Ενάμιση εκατομμύριο Γεμενίτες μετανάστες απέλασε πρόσφατα η Σιιτική Σαουδική Αραβία όταν άρχισαν οι συγκρούσεις με τους Σουνίτες της Υεμένης.
Η Σαουδική Αραβία έχει προσαρτήσει αυθαίρετα μια γωνιά της Υεμένης. Την εποχή που πήγα, στα σύνορα, η Σαουδική Αραβία μοίραζε όπλα δωρεάν στους Γεμενίτες, από 12 χρονών και άνω για να σκοτώνονται μεταξύ τους και να την αφήσουν ήσυχη.
Όταν οι Άγγλοι εγκατέλειψαν την νότια Υεμένη κατάφεραν να αφήσουν πίσω τους έναν εμφύλιο πόλεμο. Ότι έκαναν και στην Ελλάδα! Όταν, με την Ήττα της Τουρκίας το 1918 η βόρεια Υεμένη απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς έγινε ένα ανεξάρτητο ισλαμικό κράτος με μονάρχη τον Ιμάμη. Οι δημοκρατικότεροι της νέας γενιάς θα σπεύσουν να εκπαιδευτούν σε στρατιωτικές Σχολές στην Συρία και στο Ιράκ όπου, στην δεκαετία του 1950, επικρατεί ένα κίνημα αραβικού σοσιαλισμού, το Μπαάθ. Οι νέοι αυτοί Γεμενίτες επιστρέφουν κατά κύματα να κυβερνήσουν την χώρα τους. Και το ένα κύμα θα διώξει το άλλο, συχνά με αιματηρά πραξικοπήματα.
Στο αεροπλάνο για την Σαναά συνταξιδεύω με τον Πρέσβη της Υεμένης στο Παρίσι ονόματι Μαλίκ. Ένα καινούριο πραξικόπημα είχε ανάγκη από Υπουργό Εξωτερικών και διόρισε τον Μαλίκ. Όταν επιστρέφω διαβάζω στις εφημερίδες ότι έγινε καινούριο πραξικόπημα στην Σαναά. Και οι καινούριοι εκτέλεσαν όλους του παλιούς! Μόνο ο Μαλίκ γλύτωσε κα εγκατέλειψε τη χώρα. Σε δυο μέρες διαβάζω ότι δολοφονήθηκε στην Βηρυτό. Τότε είναι που διαπίστωσα ότι βρέθηκα στην Υεμένη ανάμεσα σε δύο Πραξικοπήματα!
Όταν κινηματογράφησα την Βουλή στην Σαναά, είδα το Προεδρικό αυτοκίνητο να αναχωρεί ανάμεσα σε δύο θωρακισμένα οχήματα. Επισκέπτομαι τον Υπουργό Εσωτερικών, στο δεύτερο πάτωμα ενός σπιτιού στον κεντρικό δρόμο της πόλης και βλέπω πολυβόλα στα μπαλκόνια να ατενίζουν το πλήθος. Θέλω να επισκευθώ τα χωριά. Χρειάζομαι άδεια από το καπετανάτο της περιοχής. Μόλις φτάνουμε στα πρώτα σπίτια ακούμε πυροβολισμούς. Είναι τοποθετημένοι σκοποί στους γύρω λόφους που σταματάνε τα αυτοκίνητα. Αυτά που είναι από άλλο καπετανάτο! Έχουμε μπροστά μας τους αρχηγούς των δύο κοντινών χωριών. Διαβάζουν στο πασαπόρτο που τους δείχνουμε ότι εντολή του Καπετανάτου είναι να μας περιποιηθούν. Θέλουν και οι δυο να μας πάρουν στο δικό τους χωριό. Τσακώνονται για το ποιος θα μας περιποιηθεί πρώτος. Βγάζουν μαχαίρια και παραλίγο να αλληλοσφαγούν. Εμείς τους ησυχάσαμε.
Όλα αυτά έχουν κινηματογραφηθεί. Νομίζω πως κάπως έτσι θα ήταν τα παλληκάρια του 1821 στην Ελλάδα. Βέβαια, οι κοινοτάρχες είχαν πάρει εντολή να μάς πάνε με το ζόρι να δούμε και τις πέτρες που έχουν απομείνει από το λεγόμενο Βασίλειο του Σαβά, γιατί από την Υεμένη ήταν η βασίλισσα που παρά λίγο, με τον Σολομώντα, να ενώσουν σε μία Σημιτική φυλή τους Σημίτες Άραβες και τους Σημίτες Εβραίους.
Τέλος φτάσαμε και στην έρημο. Κινηματογραφήσαμε ξεχωριστούς ανθρώπους και ένα εκπληκτικό τραγούδι με συνοδεία κρουστών από ντενεκέδες. Οι άνθρωποι της ερήμου ήταν οι μόνοι άοπλοι. Επέζησαν άραγε της σημερινής θύελλας;