Σε περίπου δύο μήνες οι Ευρωπαίοι θα προσέλθουν στις κάλπες για να αναδείξουν τους εκπροσώπους τους στο νέο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο. Η συγκυρία των εφετινών ευρωπαϊκών εκλογών είναι καταφανώς η πιο σημαντική από συστάσεως του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Πολυεπίπεδες κρίσεις και Brexit διαμορφώνουν ένα αβέβαιο τοπίο.
Αρχικά, όσον αφορά στους συσχετισμούς δυνάμεων, το σκηνικό που έχει διαμορφωθεί πανευρωπαϊκά μοιάζει να έχει παγιωθεί και μόνο ένα συγκλονιστικό απρόοπτο θα μπορούσε να αλλάξει τη γενική εικόνα. Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα θα είναι και πάλι η μεγάλη δύναμη, χωρίς όμως να καταφέρει να κερδίσει τη μεγάλη πλειοψηφία μόνο του. Το Κόμμα των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών θα καταγράψει σημαντικό ποσοστό, χωρίς τάση σημαντικής αύξησης, όντας όμως κρίσιμος παράγων συνεργασίας με τους Λαϊκούς και τους Φιλελεύθερους του Γκι Φέρχοφσταντ. Οι τελευταίοι θα είναι, όπως όλα δείχνουν, η τρίτη δύναμη του ευρωκοινοβουλίου, με αρκετά σημαντικές δυνάμεις και με τις ευλογίες του Γάλλου Προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν.
Στη συνέχεια του πολιτικού χάρτη, θα συναντήσουμε δύο διαμετρικά αντίθετα στρατόπεδα, που εφάπτονται σε μία ευρωσκεπτικιστική ρητορική. Αφενός, οι ανεξάρτητες δεξιές, οι αντιευρωπαϊκές και οι ακροδεξιές δυνάμεις. Ένας, όχι μικρός πλέον, πολιτικός χώρος, ο οποίος στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή μπορεί να εκπροσωπηθεί από δύο, τρία ή και τέσσερα ευρωκοινοβουλευτικά κόμματα. Όλα, από ευρωσκεπτικιστικά έως ευρωφοβικά, που απευθύνονται σε ένα ακροατήριο που κείται πέραν των παραδοσιακών κομμάτων.
Αφετέρου, οι αριστερές και οικολογικές δυνάμεις θα σημειώσουν στασιμότητα ή και πτώση. Είτε στην πρώτη είτε στη δεύτερη περίπτωση, έχουν έναν άνθρωπο, στον οποίο θα δικαιολογούνται απολύτως να χρεώσουν αυτή την εικόνα. Και αυτός λέγεται Αλέξης Τσίπρας. Ο άνθρωπος που στις προηγούμενες ευρωεκλογές επεδίωξε να παρουσιάσει εαυτόν ως τον νέο ηγέτη της ευρωπαϊκής αριστεράς απέναντι «στη λιτότητα και τον νεοφιλελευθερισμό των αγορών», υπό το μεγαλεπίβολο σλόγκαν “L’ Altra Europa con Tsipras” και συμπαραστάτη τον Μπέπε Γκρίλο, πολύ σύντομα μετατράπηκε σε πιστό σύμμαχο και εταίρο της ευρωπαϊκής καθεστηκυίας τάξης, που μέχρι τότε κατακεραύνωνε δημοσίως. Εξέλιξη όχι και τόσο ευχάριστη για τους μέχρι πρότινος συντρόφους του που τον στήριξαν μετά πάθους και σήμερα δεν θέλουν να τον βλέπουν ούτε ζωγραφιστό.
Γενικό συμπέρασμα αυτής της εικόνας είναι μία αναλογία 75-25. Πολύ χονδρικά, τα τρία τέταρτα της νέας ευρωβουλής θα καταληφθούν από φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις, κυρίως εκπροσωπούμενες από τα παραδοσιακά κόμματα. Το εναπομείναν τέταρτο θα κερδηθεί μάλλον από τις δυνάμεις του ευρωσκεπτικισμού. Τεράστια αλλαγή, αν αναλογιστεί κανείς ότι το ποσοστό αυτό μέχρι πριν από μία δεκαετία δεν ξεπερνούσε το 6-7% και πάντως ποτέ δεν ανερχόταν σε διψήφιο νούμερο.
Κατά τα λοιπά, οι επερχόμενες ευρωεκλογές θα διεξαχθούν στην τεράστια σκιά του Brexit. Ατελείωτες γραμμές έχουν γραφτεί, τα πάντα έχουν ειπωθεί και όλες οι ιδέες έχουν πέσει στα τραπέζια εκατέρωθεν της Μάγχης. Και μετά από τρία χρόνια, μία λέξη περιγράφει την κατάσταση: Χάος. Ο Ουίνστον Τσώρτσιλ κάποτε δήλωσε: “We are with Europe, but not of it”. Κάπως έτσι πρέπει να σκέπτονται οι Βρετανοί φίλοι μας τους τελευταίους πολλούς μήνες.
Η όλη υπόθεση μοιάζει σα να πρόκειται για διαγωνισμό άστοχων πολιτικών χειρισμών, πρωτίστως εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Τερέζα Μέι μπήκε σε μία μάχη που δεν είχε διαλέξει η ίδια, με μία ατζέντα σκληρή και χωρίς διάθεση υποχωρήσεων. Συγκρούστηκε με τις Βρυξέλλες κατά μέτωπο, διαπραγματεύτηκε και... κέρδισε χάνοντας! Χωρίς να μπορεί βεβαίως να πετύχει όσα επιθυμούσε, τα οποία συνοψίζονταν στα καλά της συμμετοχής (ελεύθερο εμπόριο, χαλαρό σύνορο με τη Β. Ιρλανδία) δίχως τα αρνητικά τους (εκατέρωθεν μετανάστευση, δημoσιονομικές υποχρεώσεις).
Εν τέλει, πήρε μία συγκεκριμένη συμφωνία. Τη μόνη εφικτή όπως δηλώνουν σε κάθε τόνο οι Ευρωπαίοι. Μία συμφωνία που το βρετανικό κοινοβούλιο απέρριψε πολλάκις. Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές βρισκόμαστε σε φάση παράτασης λίγων ακόμη εβδομάδων για την ολοκλήρωση του Brexit με συμφωνία. Καθώς εδώ σταματάει η πολιτική και ξεκινάει η ιατρική επιστήμη, αδυνατώ να προβλέψω τι τελικά μέλλει γενέσθαι.
Έτσι, το τοπίο στην Ευρώπη διαμορφώνεται από πολυεπίπεδες κρίσεις και προβληματισμούς για τους εκλογείς. Η Ένωση, που για 60 χρόνια αποτέλεσε και αποτελεί τον πιο ειρηνικό, δημοκρατικό και ταυτόχρονα ευρημερούντα τόπο στον κόσμο, σήμερα περνά κρίση ταυτότητας. Μία μεγάλη μερίδα πολιτών βρήκε τον εαυτό της «εκτός προγράμματος» παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Αισθάνθηκε ότι της στερούνται ευκαιρίες ανταγωνισμού, πλουτισμού, ευημερίας, ασφάλειας και αυτοβελτίωσης, που άλλοι συμπολίτες τους απολαμβάνουν. Αποτέλεσμα αυτού, η στροφή προς τις λαϊκιστικές αντιευρωπαϊκές, συχνά ανελεύθερες και πάντα φωνασκούσες δυνάμεις.
Η υποχρέωση των παραδοσιακών κομμάτων είναι απλή και δύσκολη: Να ξανασυναντηθούν και να συζητήσουν με αυτό το ακροατήριο. Να ξαναγίνουν τα ίδια λαϊκά, πριν γίνουν περισσότερα τα λαϊκιστικά. Να προτείνουν και να εφαρμόσουν λύσεις, όχι μόνο οικονομικές. Οι πολιτικές συνοχής, ψηφιακής σύγκλισης και εμβάθυνσης, μετανάστευσης και άμυνας και ασφάλειας αποτελούν τα μεγάλα διακυβεύματα του 2019 και των επόμενων ετών.
Μένει να φανεί το αν η Ευρώπη θα μετατραπεί από σχέδιο επί χάρτου σε απτή παραγωγή πολιτικής. Και στο παιχνίδι αυτό, όλοι έχουν ένα ρόλο και μία ευθύνη.